29-§. Rossiya Federatsiyasining xo'jaligi

1.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
29-§. Rossiya Federatsiyasining
xo'jaligi

2.

3.

Rossiya Federatsiyasi YIM hajmi bo‘yicha jahonda 6-o‘rinda
turadi (2018-y.). Mamlakat iqtisodiyoti industrial xarakterga ega.
Pul birligi - Rubl

4.

Sanoati.
Rossiyada sanoatning ko‘plab tarmoqlari yaxshi rivojlangan,
ammo sanoat va butun iqtisodiyotining tayanchi yoqilg‘ienergetika majmuasi hisoblanadi.

5.

Rossiya neft zaxiralari bo‘yicha dunyoda 6-o‘rinni, ko‘mir
zaxiralari bo‘yicha 2-o‘rinni, tabiiy gaz zaxiralari bo‘yicha esa 1o‘rinni egallaydi (2020-y.).

6.

Bir necha yillardan buyon Rossiya neft va tabiiy gaz qazib olish
hajmi bo‘yicha jahonning yetakchi 3 ta mamlakati qatoridan joy
olgan.

7.

Ko‘mir va uranni qazib olishda ham dunyoda ancha yuqori
o‘rinlarda turadi.

8.

Yoqilg‘ining umumiy eksporti bo‘yicha esa Rossiya jahondagi
yetakchi davlat hisoblanadi. Neft va tabiiy gaz eksporti
Rossiyaning davlat byudjeti uchun eng yirik daromad manbaidir.

9.

Mamlakat yoqilg‘i sanoatining eng yirik rayoni G‘arbiy Sibir
hisoblanadi.

10.

Elektr energiyasini ishlab chiqarish bo‘yicha Rossiya dunyoda
Xitoy, AQSH va Hindistondan keyin to‘rtinchi o‘rinda turadi (2020yilda 1 trln 85 milliard kW•h).

11.

Elektr energiyasining eng katta qismi issiqlik stansiyalarida ishlab
chiqariladi (64%). Shu bilan birga GESlarning ulushi 17% ga, atom
elektr stansiyalarining hissasi 19% ga teng.
Issiqlik
Gidro
Atom elektr
elektrstansiyasi
stansiyasi

12.

Qora metallurgiya ham Rossiya sanoatining tayanch tarmoqlaridan biridir.
Rossiya dunyoda temir rudasini qazib olish bo‘yicha 5-, cho‘yan eritish
bo‘yicha 4-, po‘lat eritish bo‘yicha 5-, po‘lat eksporti bo‘yicha esa 3o‘rinda turadi.

13.

Yiliga 70 mln
tonnadan
ortiq po‘lat
eritilib, 30
mln
tonnadan
ko‘proq
qismi eksport
qilinadi
(2018-y.).
Vladimir Putin metallurgiya kombinatida

14.

Qora metall ishlab chiqarish asosan uchta yirik temir rudasi
havzalari — Kuznetsk, Magnitogorsk va Kursk magnit
anomaliyasiga tayanadi.
3
2
1
Magnitogorsk temir ruda koni
Kusk magnit anomaliyasi

15.

Tarmoqning yirik markazlari: Magnitogorsk, Chelyabinsk,
Novokuznetsk, Cherepoves, Stariy Oskol, Lipetsk.
4
56
1
2
3
Magnitogorsk Metallurigya Kombinati
G‘arbiy Sibir Metallurigya Kombinati (Novokuznetsk)

16.

Rossiya yuqori darajada rivojlangan rangli metallurgiya
sanoatiga ham ega. Uning asosiy mahsulotlari — alyuminiy,
nikel, mis, oltin, kumush, rux va qo‘rg‘oshin.
Alyuminiy
Kumush
Nikel
Mis
Rux
Oltin
Qo‘rg‘oshin

17.

Jumladan, u dunyoda alyuminiy va nikelni eritish bo‘yicha 2o‘rinda, ularning eksporti bo‘yicha 1-o‘rinda turadi.
Alyuminiy zavodi
Nikel zavodi

18.

Oltin qazishda esa 3-o‘rinda turadi (2018-y.). Rangli
metallurgiyaning eng yirik korxonalari Sharqiy Sibirda joylashgan
(66-rasm).
Oltin koni
Norilsk nikel zavodi

19.

Bunda Yenisey va Angara daryolarida qurilgan yirik GESlarning
ahamiyati katta.
Yenisey daryosidagi GES
Angara daryosidagi GES

20.

Mashinasozlik sanoati Rossiyada ko‘p tarmoqli tarkib va keng
geografiyasi bilan ajralib turadi.

21.

Mashinasozlik tarmoqlari
aviakosmik
poyezd
vagonlari
texnika
energetika
kema
qurilmalari
yengil
avtomobil
yuk
avtomobili
qishloq
turli
xo‘jaligi
dastgohlar
mashinalari
Mamlakat
mashinasozligi
aviakosmik
texnika,
energetika
qurilmalari,
poyezd, kema,
yengil va yuk
avtomobillar,
qishloq xo‘jaligi
uchun mashinalar,
turli dastgohlarni
ishlab chiqarishga
ixtisoslashgan.

22.

Avtomobilsozlikning eng yirik korxonalari Tolyatti, Nijniy
Novgorod, Moskva, Naberejniye Chelni, Ulyanovsk shaharlarida
joylashgan.
3
2
5 4
1

23.

Avtomobilsozlikning eng yirik korxonalari
“Moskvich”
“AvtoVAZ”
“GAZ”
(Nijniy-Novgorod)
(Tolyatti)
(Moskva) Chelni)
“UAZ”
“KAMAZ”
“NAMI”
(Ulyanovsk)
(Moskva)
(Naberejniya

24.

Mamlakatning eng katta avtomobil zavodi — Tolyatti shahridagi
“AvtoVAZ” korxonasidir (67-rasm).

25.

Kimyo sanoatining eng muhim mahsuloti turli mineral o‘g‘itlar
hisoblanadi. Barcha turdagi mineral o‘g‘itlarni ishlab chiqarish
bo‘yicha Rossiya jahonda Xitoydan keyingi 2-o‘rinni egallaydi,
azot va kaliy o‘g‘itlarini eksport qilishda ham dunyo
mamlakatlari orasida 2-o‘rinda turadi (2018-y.)

26.

Mineral o‘g‘itlar sanoatining tayanch markazlari Voskresensk,
Kingisepp, Dzerjinsk, Novomoskovsk, Solikamsk, Berezniki
shaharlari hisoblanadi.
2
4 13
56
“Uralkaliy” (Berezniki)
“Novomoskovsk azot zavodi”

27.

Selluloza-qog‘oz sanoati Rossiyaning ko‘plab shimoliy
regionlarida rivojlangan. Tarmoqning eng yirik korxonalari
Arxangelsk, Irkutsk, Kirov oblastlari, Krasnoyarsk va Perm
o‘lkalarida joylashgan.
1
3
5
4
Svetogorsk kombinati
2
Kondopoga kombinati

28.

Qishloq xo‘jaligi.
Rossiya dunyo mamlakatlari orasida eng katta yer fondiga ega, biroq
qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan yerlar uning 10% dan ziyodroq qismini
tashkil etadi, xolos (qishloq xo‘jaligi yerlarining maydoni bo‘yicha Rossiya
jahonda Xitoy va AQSHdan keyingi 3-o‘rinni egallaydi).

29.

Mamlakatning har bir rayonida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari turining ma’lum
to‘plami joylashgan bo‘lib, u ushbu rayon ixtisosligini belgilaydi. Farqli
tomonlari tabiiy sharoitga (o‘simliklarning yorug‘lik, issiqlik va namlik bilan
ta’minlanganligiga) bog‘liqdir.

30.

Dehqonchilikning eng muhim tarmog‘I donchilik hisoblanadi.
Donchilik asosan mamlakat janubi va janubi-g‘arbini egallagan
dasht va o‘rmon-dasht zonasida yaxshi rivojlangan.

31.

Don ekinlarining yalpi hosili bo‘yicha Rossiya jahonning yetakchi
5 ta davlatlari qatoriga kiradi va don, xususan, bug‘doy eksporti
bo‘yicha dunyo miqyosida ajralib turadi (68-rasm).

32.

Dehqonchilik
Don
ekinlaridan
tashqari
Rossiyada
qandlavlagi,
kartoshka,
kungaboqar,
zig‘ir ham
muhim qishloq
xo‘jalik ekinlari
sanaladi.
qandlavlagi
kartoshka
kungaboqar
zig‘ir

33.

Chorvachilik
Chorvachilikning
asosiy tarmoqlari
qoramolchilik,
cho‘chqachilik,
parrandachilik,
qo‘ychilik
hisoblanadi.
Shimoliy
hududlarida
bug‘uchilik, dasht,
cho‘l va tog‘li
o‘lkalarida esa
yilqichilik
rivojlangan.

34.

Baliq ovlash asosan Bering, Oxota, Yapon, Barens, Boltiq va
Kaspiy dengizlarida rivojlangan.
5
4
1
2
6
3

35.

Transporti.
Rossiyada transportning barcha turlari yaxshi rivojlangan, lekin transport
yo‘llarining zichligi mamlakatning turli qismlarida keskin farq qiladi. Buning
asosiy sabablari tabiiy-iqlim sharoiti va aholi zichligi bilan bog‘liq.

36.

Yuk aylanmasida eng katta ulush temir yo‘l va quvur
transportlariga to‘g‘ri keladi.

37.

Temir yo‘llarining uzunligi bo‘yicha Rossiya dunyoda AQSH va
Xitoydan keyingi 3-o‘rinni, elektrlashtirilgan temir yo‘llarining
uzunligi bo‘yicha esa Xitoydan keyingi 2-o‘rinni egallaydi.

38.

Jahondagi eng uzun temir yo‘l Moskvani Vladivostok bilan
bog‘laydigan Transsibir magistrali hisoblanadi.
Moskva
Vladivostok

39.

Mamlakatning ayrim rayonlarida ayniqsa shimoliy o‘lkalarida
daryo transportining ahamiyati yuqori. Lekin daryolar bir necha
oy davomida muzlashi hisobiga kemalar asosan yozda harakat
qiladi.

40.

Volga daryosi Rossiyaning Yevropa qismida daryo transporti
tarmoqlarining o‘zagi bo‘lib xizmat qiladi. U turli irmoq va
kanallar orqali Boltiq, Oq va Azov dengizlari bilan bog‘langan.
Boltiq
Azov
Oq

41.

Metropoliten
Yekaterinburg,
Novosibirsk
Samara
Qozon
Sankt-Peterburg
Nijniy
Novgorod
Moskva
Rossiyaning 7 ta
shahrida
(Moskva, SanktPeterburg,
Nijniy
Novgorod,
Samara,
Yekaterinburg,
Novosibirsk va
Qozon)
metropoliten
faoliyat
ko‘rsatmoqda.

42.

Xizmat ko‘rsatish sohalari
2019-yilda
mamlakatga
24,4 million
sayyoh
kelgan bo‘lib,
ularning soni
bo‘yicha
Rossiya
Yevropada 9o‘rinni
egalladi.
Qizil maydon
(Kreml
soati
va Pokrov
sobori)
Moskva
Kreml
Davlat
qal’asi
Universtiteti
Pokrov
sobori
(Vasiliy
Ermitaj
Blajenniy
muzeyi
ibodatxonasi)

43.

Iqtisodiy rayonlari.
Markaziy
Shimoliy-g‘arbiy
Markaziy-Qoratuproqli
Volga-Vyat
Volgabo‘yi
Shimoliy
Ural
Shimoliy Kavkaz
G‘arbiy Sibir
Sharqiy Sibir
Uzoq Sharq
Kaliningrad
Rossiya
Federatsiyasi
rasman 12 ta
iqtisodiy
rayonlarga
bo‘linadi. Ulardan
eng yiriklari
Markaziy, Shimolig‘arbiy, Ural,
Volgabo‘yi,
G‘arbiy Sibir,
Sharqiy Sibir, Uzoq
Sharq rayonlaridir.

44.

Mamlakat iqtisodiy rayonlari orasidagi tafovutlar asosan tabiiy
sharoit va resurslar hamda tarixiy rivojlanishining xususiyatlari
bilan bog‘liq.

45.

Topshiriqlar
• 1. Mavuzni o`qish
• 2. Kitobdan 4-topshiriqni bajarib kelish
• 3. 68-rasmni chizib kelish
• 4. Qishloq xo‘jaligi, Transporti,
Iqtisodiy rayonlarini yozib kelish

46.

© Foydalanilgan adabiyotlar:
• V. N. Fedorko, N. I. Safarova, J. A. Ismatov, E. Y. Nazaraliyeva–
Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi), umumiy
o‘rta ta’lim maktablarining 10- sinf o‘quvchilari uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi, 2022
• @edurtm_uz
• A. AbduQayyumov, I. Safarov, M. Tillaboyeva, V. Fedorko –
Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi), umumiy
o‘rta ta’lim maktablarining 9- sinf o‘quvchilari uchun darslik,
Toshkent – “O‘zbekiston” – 2019

47.

© Internet manbalari:
www.wikipedia.org
www.statista.com
www.geographyofrussia.com
www.hartenergy.com
www.obrazovaka.ru
www.tadviser.ru
www.yaklass.ru
www.neftok.ru
www.britannica.com
www.neftegaz.ru
www.themoscowtimes.com
www.rt.com
www.m.akipress.com
www.lipetsk.nlmk.com
www.gelio.livejournal.com
www.macos.livejournal.com
www.vedomosti.ru
www.1prime.ru
www.rbc.ru

48.

© Internet manbalari:
www.promtu.ru
www.ria.ru
www.exportv.ru
www.nornickel.ru
www.mining.com
www.e-cis.info
www.sdelanounas.ru
www.morvesti.ru
www.сельхозпортал.рф
www.youtube.com
www.kamaz.spbmb.ru
www.fertika.com
www.wikimapia.org
www.svetocopy.com
www.weforum.org
www.internationalsugarjournal.com
www.luxsol.ru
www.tvzvezda.ru

49.

© Internet manbalari:
www.mapsofworld.com
www.транс-атлантис.рф
www.rg.ru
www.dic.academic.ru
www.tonkosti.ru
www.advantour.com

50.

Rossiyalik tajribali o‘qituvchilar ishidan foydalanildi.
© Qambarov Alimbek
Xatolari bo‘lishi mumkin, tekshirib ko‘ring.
• Telegram manzil:
https://t.me/@geography_method