Қазақстан тарихы. Хақназар хан тұсындағы Қазақ хандығы

1.

Қазақстан тарихы
Хақназар хан
тұсындағы Қазақ хандығы

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
Мамаш хан тұсындағы
Қазақ хандығы
Бұйдаш хан тұсындағы
Қазақ хандығы
2
4
Тахир хан тұсындағы
Қазақ хандығы
Хақназар хан
тұсындағы Қазақ
хандығы

3.

Мамаш хан 1518-1523 жылдары
Қасым ханның ұлы
Қасым хан қайтыс болған соң
ішкі саяси дағдарыс Қазақ
хандығын әлсіретті.
Қазақ хандығының
тарихындағы аласапыран
кезеңінде билік етіп, қақтығыс
кезінде өзінің ауыр сауытына
тұншығып қаза тапқан

4.

Мамаш хан 1518-1523 жылдары
Қасым ханның ұлы
Қасым хан қайтыс
болған соң ішкі
саяси дағдарыс
Қазақ хандығын
әлсіретті.
Қазақ хандығының
тарихындағы
аласапыран
кезеңінде билік
етіп, қақтығыс
кезінде өзінің ауыр
сауытына
тұншығып қаза
тапқан
М.Х.Дулати «Қазақ хандығында Мамаш
хан өлгеннен кейін үлкен келіспеушілік
басталды, Дешті Қыпшақ сұлтандары
бір-бірімен ұзақ соғысты. Cоңында Тахир
хан болып жарияланды».

5.

Тахир хан 1523 -1533 жылдар
• Қазақ хандығы оңтүстік пен
солтүстік-батыстағы
иеліктерінен айырылып, аумағы
қысқарды.
• Тахир ханның билігі Жетісуда
ғана сақталды.
• 1527 жылдан бастап
қырғыздарды басқарды.
мемлекеттік билік құлдырады.
• Феодалдық қақтығыстарды
тоқтата алмағындықтан 20-30
жылдары хандық әлсіреді.
• Шайбани, Ноғай, Моғолстан
билеушілерімен соғыста
жеңіліп, жерлерінен айырылды.
• Моғолстанға қарсы
қырғыздармен одақтасты.
Жетісуды моғол және қалмақ
шапқыншылығынан қорғайды.

6.

Деректер
• Қадырғали: «Таһир хан біраз күн хандық құрды, бірақ
патшалық сырын білмеді».
• М.Х.Дулати: «Ол табиғатынан мейірімсіз және қатал,
еш пендеге сенбейтін адам болатын. Осыған
байланысты сұлтандардың одан көңілдері қалды».
• «Тарих-и-Рашиди» кітабында: «Қазақ хандығында
Мамаш хан өлкеннен кейін үлкен келіспеушілік басталды.
Дешті Қыпшақ сұлтандары бір-бірімен ұзақ соғысты. Ең
соңында Тахир сұлтан хан болып жарияланды»,-деп
жазылды.

7.

Бұйдаш хан 1533 -1538 жылдар
• Батыс бөлікте – Ахмет хан,
орталықта – Тоғым хан,
Жетісуда – Бұйдаш хан билік
етті.
ХVІ ғасырдың 30-жылдары
Жетісу мен Ыстықкөл аймағы
үшін күресті жалғастырды.
Ыстықкөлде Ташкент ханы
Дервіш әскерінен Бұйдаш хан
қаза табады.
Тоғым хан мен Бұйдаш ханның
міндеті Жетісу мен Сырдария
өңірін моғол, өзбек
шапқыншылығынан сақтап қалу.
1537 жылы Тоғым хан шайқаста
тоғыз ұлымен өзбек-моғол
әскері қолынан, кейін Орталық
Қазақстан үшін Ахмет хан ноғай
әскері қолынан қаза тапты.

8.

Хақназар хан

9.

Хақназар хан 1538 -1580 жылдар
• Қасым ханның ұлы
• Қазақ хандығының
тарихында ең ұзақ билік
құрған хан.
• 42 жыл билік құрды.Қазақ
хандығының 300 жылдық
тарихында Хақназардай ұзақ
жыл ел билеген хан болған
емес.
• Қазақ хандығының рутайпалары мен аумағын
қайта біріктірді.
• Хандықты аймақтық
жағынан ұлғайтуға,
халықаралық жағдайын
нығайтуға зор үлес қосты.

10.

Хақназар тсұындағы хандық аумағы
Батыста – Жайық
Шығыста – Балқаш және Шу өзені
Солтүстікте – Есіл мен Нұра өзендері
Оңтүстікте – Түркістан аралығын қамтыды.

11.

Ішкі саясаты
Өзінен бұрынғы Тахир хан және Бұйдаш хандар тұсында
бытыраңқы жағдайға түскен Қазақ хандығын қайта
біріктірді
Хандықты аймақтық жағынан ұлғайтуға, халықаралық
жағдайын нығайтуға зор үлес қосты.
Қазақ хандығына қарайтын көшпелі ру-тайпалары:
Жазда-Еділ және Жайықты жайлап,
Қыста-Қызылқұм мен Сырдария бойына жайыла
қыстауы осы кезден басталды

12. Сыртқы саясаты

хан тағына отырысым көршілес мемлекеттермен
қарым-қатынастын арттыруға күш жұмсады.
Батыста- Ноғай ордасымен;
Оңтүстікте-Орта Азия халықтарымен, Шайбани
әулетімен;
Солтүстігінде- Сібір хандығымен сенімге негізделген
қарым-қатынас орнатуға қол жеткізді.

13. Қазақ-қырғыз одағы

• 1523-1524 жылдары қазақ-қырғыз одағын нығайтты.
• Қақназар хан – «қазақ пен қырғыз ханы» деп аталды.
• Қазақ-қырғыз одағымен бірігіп, Моғолстан ханын
жеңді.

14. Қазақ-моңғол қатынасы

• ХVІ ғасырдың 50-60 жылдары Моғолстан ханы Абр
ар-Рашид Жетісу мен Ыстықкөл маңын жаулап алу
үшін Қазақ хандығына қарсы соғыс бастады
Хақназар хан қазақ-қырғыз одағының әскерлерімен
Моғолстан ханын жеңді
1570 жылдың соңында Жетісудың батыс бөлігі Шу,
Талас өңірі қазақ хандығына қарады.

15.

Қазақ-ноғай қатынасы

16.

Қазақ-ноғай қатынасы
• 1552 жылы Қазан хандығын, 1556 жылы Астрахан
хандығын басып алды.
• ХVІ ғасырдың екінші жартысында Ноғай Ордасы
ыдырап екіге бөлінді:
• Үлкен Ноғайлы – Еділдің шығысы;
• Кіші Ноғайлы – Еділдің батысы
• 1557 жылы қазақ әскерлері Жайықтың арғы бетіне
өтіп, ноғай билеушісі Исмайылды Еділге қарай
ығыстырды.
• Хақназар хан Ноғай Ордасының көптеген ұлысын
(қазақтың Кіші жүз Алшын одағына кірген тайпалар)
қосып алды.
• Хақназар хан «қазақтар мен ноғайлар ханы» атанған

17.

Қазақ-орыс қатынасы

18.

Қазақ-орыс қатынасы
• М әскеумен сауда байланы стары н орнаты п,саяси
қары м-қаты нас жасады .
• 1569 ж ы лы оры с елш ісіС .М альцев
• 1573 жы лы оры с елш ісіТ.Чебуков қазақ ханды ғы на
келді.Бұл елш іліктерге сауда қаты настары н дамы туға
және С ібір ханы Көш ім ге қарсы әскери одақ құруды
тапсы рды .
• Ресеймен қары м-қаты насты ң орны ғуы на Каспий
маңайы на С трогановтар әулетінің келуісебеп болған.
• Патш а И ван Грозны й С трогановтарға қазақтарға еш бір
баж салы ғы нсы з сауда жасауды бұйы рған.

19.

Қазақ-өзбек қатынасы

20. Қазақ-өзбек қатынасы

• ХVІ ғасы рды ң ортасы нда Қазақ ханды ғы на С ібір мен
М оғолстан
билеуш ілерінің
қарсы
ш апқы нш ы лы қ
жоры қтары күш ейді. О сы кезде Ш айбани әулетім ен
қаты нас орнатуға ты ры сты .
С ы ртқы
ш апқы нш ы лы қтан қорғану үш ін Өзбек
билеуш ісіАбдаллахпен одақтасты .
Хақназар хан Бұхар ханы ІІАбдаллахпен «Қастаспай дос
болы п,өзара көм ектесу» жөнінде «ант беріскен ш арт»
жасасты .

21.

• 1579 ж ы лы Таш кент маңы ны ң билеуш ісіБ аба сұлтан
Бұхар ханы Абдаллахқа қарсы ш ы ғы п,соғы с аш ты .
М ақсаты Бұхар ханды ғы нан бөлініп,тәуелсіз билік құру
1579 жы лы Абдаллах ханға Баба сұлтанға қарсы екінш і
жоры ғы на көмектесті.Көмек бергеніүш ін Абдаллах хан
Түркістан айм ағы ндағы бірнеш е қаланы қазақ ханы на
сы йға берді.
Баба сұлтан да Түркістан,С ауран қалалары н қазақ
ханды ғы на сы йға беріп,өзіне одақтас етпекш іболды .

22.

1579 жы лды ң ІІжарты сы нда қазақ сұлтандары ны ң
Абдаллах ханды жақтамақ әрекетін Баба сұлтан сезіп
қалы п Ш арапхана жерінде Ж алы м сұлтанды ,Хақназар
ханны ң екіұлы н өлтіреді.
1580 ж ы лы оны ң асты рты н жіберген адамы Хақназар
ханды ,оны ң туы стары н тегіс өлтіреді.

23.

Қадырғали Жалаири
Хақназарды ң ұлдары қазақ жерлеріүш ін ұры ст а қазаға
ұш ы рап,билік Жәнібект ің басқа ұрпағы на өт т і.О ны ң
ұрпағы бұдан бы лай ханды қ ет педі»

24.

Башқұртқа сүйеніп П.И.Рычков
• «Бұл Хақназар ханды қ мәрт ебеге көт ерілген соң
күш ейгені сонш алы қ, т ек ноғайларды ғана емес,
Баш құрт
елін, Қазан, Сібір
және
Аст рахан
пат ш алы қт ары н, Бұхараны , Хиуаны , Таш кенді және
басқа көпт еген қалаларды өз билігіне қарат т ы және
олардан алы м-салы қ жинат т ы » – деп көрсетеді.
• «Қазақ ханды ғы на қарайт ы н көш пеліт айпаларды ң Еділ
мен Жайы қт ы жағалай жайлап Қы зы лқұм мен Сы р
бойы на жайы ла баст ауы да осы кезден баст алады .О л
өзінің алды нда билік ет кен Тахир, Бұйдаш ханды рды ң
қат елікт ерін қайт аламауға т ы ры сқан. Ел басқаруда
сабы рлы қ т аны т ы п, мемлекет пайдасы үш індұры с
ш еш імдер қабы лдап от ы рған».
• «....соғы с қимы лдары т оқт ап,бейбіт ш ілік орнады .
Қазақт ар мен өзбект ер арасы нда сауда-сат т ы қ
қары м-қат ы нас ұлғайды .Екіел арасы нда ш аруаш ы лы қ
байланы с одан әріөріст ей т үст і.Бұл саясат Қазақ
ханды ғы ны ң іш кі-сы рт қы жағдайы н жақсарт уға,
ш аруаш ы лы қт ы ң оңалуы на өркендеп,өсуіне т иімді
әсер ет т і».

25.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Сабақ аяқталды,
Келесі жүздескенше!