Қазақстан тарихы Тәуекел хан тұсындағы Қазақ хандығы

1.

Қазақстан тарихы
Тәуекел хан тұсындағы
Қазақ хандығы

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
Есім хан тұсындағы
Қазақ хандығы
Тұрсын хан бүлігі
2
4
Қазақ-бұхар шайқасы
Жәңгір хан тұсындағы
Қазақ хандығы

3.

Шығай хан 1580-1582 жылдар
• Жәнібек ханның немересі,
Жәдік сұлтанның ұлы
• Шығай ханның ұлдары: Тәуекел,
Есім.
• Қ.Жалаири: «Шығай хан мен
оның батырлығы туралы аңыз
қазірге дейін халық жадында
сақталған».- деп жазды.

4.

Cаясаты
Бұхар ханы Абдаллахпен бірігіп, Баба сұлтанға қарсы
күреседі. Үлкен ұлы Тәуекел де араласты.
Абдаллах хан Сайрам, Сауран, Түркістан бекіністерін
қорғауға көмектескен Шығай хан мен Тәуекел сұлтанға
Ходжент жерін сыйға берді.
1582 жылы Баба сұлтанмен арадағы шайқаста Шығай
хан қайтыс болды.
1582 жылы шайқаста Баба сұлтан жеңіліп, Дешті
Қыпшақ даласына қашты. Қазақ-өзбек әскерлері оны
қуалап, Ұлытаудан әрі асырды.
1582 жылы маусым айында Тәуекел сұлтан
Түркістанда Баба сұлтан әскерін талқандап, Баба
сұлтанды өлтірді.
Абдаллах хан қазақтарға Самарқандағы Африкент
уәлаятын сыйға берді.

5.

Тәуекел хан 1582 -1598
жылдар

6.

Тәуекел хан 1582 -1598 жылдар
Шығай ханның үлкен ұлы
Қолбасшы және дипломат ретінде Орталық Азияға
танылды.
Сырдың орта ағысы бойындағы қалаларды өзіне
қаратты.
Ноғайлар мен башқұрт жерлеріне ықпалын жүргізді.
Сібір хандығының оңтүстік бөлігін өзіне қосылды.
Тәуекел ханды қазақ халқының жерін біріктіруді
аяқтаушы деп атайды.
Қарақалпақтарға баласын хан етіп, інісі
Шахмұхамбетті қалмақтарға хан етіп жіберді.

7.

Қалыптасқан саяси жағдай
Біріншіден; одақтас болып жүрген өзбек ханы Абдаллах
қазақтарға қарсы шықты;
Екіншіден, хандықтың шығыс жағында моғолдар мен
жоңғарлар қазақ жеріне ұдайы қауіп төндіріп отырды.
Хан өзінің бір баласын қарақалпақтардың бірқатар
руын, ал інісі Шахмұхамбетті қалмақтарды басқаруға
қойды. Қалмақтардың біраз бөлігі Тәуекел ханға
бағынды.

8.

Орыс мемлекетімен қатынас

9.

• 1582 жыл Ресейден Сібірге аттанған Ермак жасағы Сібір
ханы Көшімнің жасағын жеңіліске ұшыратты
1588 жыл Тәуекел ханның немере інісі Ораз Мұхаммед
сұлтан мен хан кеңесшісі Қадырғали Жалайыри Сібір
хандығының астанасы Искерге жергілікті билеуші
Сейдахметке қонаққа барып, Ертіс бойында аңшылықта
жүрген кезінде орыс әскерлері тұтқынға алып, Мәскеуге
жөнелтеді.

10.

1594 жыл Мәскеуге Құл Мұхаммед бастаған тұңғыш
қазақ елшілігі орыс патшасы Федорға жіберілді.Елшілік
құжаттарында Тәуекел хан « қазақ және қалмақ ханы»
деп беріледі
Елшіліктің мақсаты- Тәуекел ханның тұтқындағы інісі
Ораз Мұхаммедті елге қайтару және өзбек ханы
Абдаллахқа қарсы күресте Мәскеумен әскери одақ
келісімін жасау, орыс патшасынан «от қаруды» алу.
Орыс мемлекеті де өз жағынан шарттар қойды. Олар
мынадай еді: 1.Тәуекел Ораз Мұхаммедтің орнына өз
ұлы Үсейнді аманатқа жіберуі тиіс; 2. Патша бұйрығымен
Көшімге қарсы соғысу міндеті. Бірақ, екі жақтың
да шарттары орындалған жоқ. Ораз Мұхаммед кейін
сонда қайтыс болды.

11.

1595 жыл Құл Мұхаммед елшілігіне жауап ретінде
Мәскеуден тілмаш Вельямин Степанов қазақ
хандығына жіберілді.
1598 жыл Көшім ханның Орта Азияға бас сауғалауымен,
Сібір хандығы жойылды.
Сібір хандығының қол астына қараған қазақ тайпалары
Қазақ хандығының құрамына қосылды.

12.

Қазақ-өзбек қатынасы

13.

• Бұхар хандығына қарсы соғыста Иран шахымен
әскери одақ құруға тырысты
• 1583 жыл Тәуекел хан «ант беріскен
шартты» бұзып, Абдаллах хандығына шабуыл жасап
Сауран, Түркістан, Отырар, Сайрам қалаларын
басып алды.
• 1588 жыл ІІ Абдаллах ханға қарсы Ташкентте халық
көтерілісі болды.

14.

1597-1598 жылдарыдың қысында 1597 жылы
Абдаллах хан мен оның баласы Абд ал-Момын
арасында қайшылық туды.
Тәуекел хан : Ташкент қаласының түбінде
Абдаллах ханның әскерін ойсырата жеңді.Бұл жеңіс
Тәуекел ханның беделін және күш-қуатын
арттыра түсті.

15.

• 1598 жылы Абдаллах өлген соң Тәуекел хан
Мәуреннахрға баса көктеп кірді.
Хан тағына жаңадан отырған баласын бүлікші әмірлер
өлтіріп, Өзбек хандығында билік үшін талас-тартыс
өрши түсті
Ташкент, Самарқан, Ақши, Искандер, Мұнши
қалаларын басып алды
Есім сұлтанды 20 мың әскермен Самарқанда
қалдырды.
Тәуекел өзі 70-80 мың әскермен Өзбек хандығының
астанасы Бұхараны 20күн қоршауда ұстады. Осы
қаланың түбіндегі шайқаста ауыр жараланып,
Ташкентте қайтыс болды.
Тәуекел хан тарихта қазақ халқының жерін
біріктіруді аяқтаушы деп санайды.

16.

Нәтижесі
• Қазақ хандығы мен Өзбек хандығы 1598 жылғы
шайқаста екі жақтың билеушісі қаза болып, екі ел хансыз
қалды.
• 1598 жылы Шайбани әулетінің орнына Аштархани әулеті
келді. Жаңа әулет пен қазақ әміршілерінің арасында Қазақ
хандығына қосылған жерлерді заңдастыру шарты
жасалды.
• Қазақтар өздеріне Ташкент, Сайрам, Түркістан қалалары
мен бірнеше басқа қамалдарды сақтап қалды. Самарқаннан
бас тартып, қаланы Бұхар әміріне қайтарып берді.

17.

Нәтижесі
• Екі ел арасындағы жүргізілген соғыстың
нәтижесінде Ташкент Қазақ хандығына қосылды.
• XVI ғасырдың аяғында Бұхар хандығымен ұзақ жылдар бойы
жүргізген күрестің нәтижесінде Қазақ хандығы
қуатты
мемлекетке айналды
• Абдаллах ханның сарай тарихшысы Тәуекел туралы:
«Ержүректігі мен батылдығы және ерлігі жағынан ол
Дешті Қыпшақта даңққа бөленді» – деп жазды.

18.

Сыртқы белсенді саясаттағы жетістіктері
Сырдарияның орта ағысындағы қалалар қазақтардың қол
астына өтті;
Орыс үкіметімен байланыстар орнады;
Қазақ хандығының ықпалы ноғайлар мен башқұрт елінің
шегаралық аймақтарына таралды;
Сібір ханы Көшімнің иелігіндегі жерлер Қазақ хандығының
құрамына қосылды.

19.

1598 жылғы шайқаста екі жақтың билеушісі де қаза
болып, екі хандық хансыз қалды, бұл
хандықтар: Қазақ хандығы мен Өзбек хандығы.
1598 жылы Шайбани әулетінің орнына келген
әулет: Аштархани.Жаңа әулет пен қазақ
әміршілерінің арасында Қазақ хандығына қосылған
жерлерді заңдастыру шарты жасалды. Қазақтар
өздеріне Ташкент, Сайрам, Түркістан қалалары
мен бірнеше басқа қамалдарды сақтап қалды.
Самарқаннан бас тартып, қаланы Бұхар әміріне
қайтарып берді.
Қазақ хандығы мен Өзбек хандығы арасындағы ұзақ
жылдар жүргізілген соғыстың нәтижесінде Ташкент
Қазақ хандығына қосылды.
XVI ғасырдың аяғында Бұхар хандығымен ұзақ
жылдар бойы жүргізген күрестің нәтижесінде Қазақ
хандығы қуатты мемлекетке айналды

20.

21.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Сабақ аяқталды,
Келесі жүздескенше!