Қазақстан тарихы. Алтын Орда

1.

Қазақстан тарихы
АЛТЫН ОРДА
1242-1502 жылдары
ХІІІ–ХV ғасырларда ыдырағын уақыты

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
Аумағы
Саяси тарихы
2
4
Қоғамдық құрлысы
Ыдырауы

3.

Территорисы
• Алтай тауынан Дунай өзеніне дейінгі аралықты .
Моңғол империясының төрттен бір бөлігін Жошы
ұлысы құрады. Оңтүстіктегі шекарасы Сырдарияның
орта ағысы мен Әмударияны қамтыды.
• Жошы ұлысының орнына құрылған алғашқы мемлекет.

4.

5.

Астаналары:
• Сарай Берке-1260
Сарай Бату- 1243
жылы Берке хан
жылы Бату хан
салдырған.
салдырған. Қазіргі
Волгоград
Астрахань
облысында
облысында ( Ресей)
(Ресей) орналасқан.
орналасқан.
Алтын Орда қалалары қамалқорғандардың болмауымен
ерекшеленеді.

6.

7.

Құрамы
• Алтын Орданың құрамын қыпшақ тайпалары құрады.
• Қазақстан аумағындағы моңғолдар ХІV ғасырда
түркіленді.
• Алтын Орда атауы орыс деректерінде ХVІ
ғасырдың соңында пайда болды.
• Алтын Орда әскері – 70 түмен (700 мың)

8.

Қоғамдық құрылысы:

9.

Үш Ордаға бөлінген:
• Алтын босағалы Алтын Орда- Батый хан билігі;
• Күміс босағалы Ақ Орда- Орда Ежен хан билігі (
Жошының үлкен ұлы);
• Болат босағалы Боз Орда- Шайбан хан иелігі
(Жошының бесінші ұлы).

10.

Мемлекет екі бөлікке бөлінді:
Оң қанаты- Еділ бойынан Дунайға дейінгі
аумақты қамтыды. Орталығы Еділдің төменгі
ағысында орналасты, оны Бату ұрпағынан
шыққандар басқарды;
Сол қанат- Шығыс Дешті Қыпшақ пен
Сырдария алқабының жерлерін алып жатты.
Орталығы-Сығанақ қаласы, оны Орда Ежен
мен оның ұрпақтары билік етті.

11.

Заң-ережелері
• Құрылтай – ақсүйектердің жалпы империялық
кеңесі. Құрылтайда таққа отырғызу рәсімдері
жасалды.
• Шыңғысханның «Жасағы» басшылыққа
алынды.
• Мұсылман құқығы – шариғат біртіндеп ене
бастады.

12.

Мемлекеттік басқару жүйесіОрдада ұлыстық жүйе қалыптасты
• Ханды қ өкім ет -Ж ош ы ұрпақтары .
• С ұлтандар-ханнан кейінгіәлеуметтік басқаруды ң
ең жоғарғы тобы .
• Тархандар – империядағы әскери ақсүйектер.
• Д иуан-ең жоғарғы атқаруш ы орган.Қаржы .
С алы қ мәселесін,мемлекеттің іш кіістерін
атқарды .Дуан басы нда уәзір тұрды .
• Ә м ір-Ұлы сты ң аумақты қ бөліктерін билеуш і.
• Б еклербек-Ханнан кейінгіүлкен тұлға,әскери
істердібасқаруш ы бас қолбасш ы және сы ртқы
саясат басш ы сы .
• Уәзір-азаматты қ істердібасқаруш ы және іш кі
саясатты басқарды
• Ноян-тайпа көсемі.
• М әлік-жергіліктібилік басш ы сы (түрік әулетінен
ш ы ққан).

13.

• Д аруға-салы қ жинады ,халы қ санағы н өткізу,
байланы с қаты настары н ұйы мдасты рды .
• Б асқақтар-әскери бақы лау жүргізді,салы қ
жинады .О лар ханны ң жаулап алған елдердегі
өкілдеріеді.Басқақты ң жаны нда қарулы жасақ
болды ,ол үнеміқала сы рты нда орналасты .О лар
оры с князьдіктерінде «татар слободасы » деген
атпен белгіліболды .Қандай да бір князь ханны ң
жарлы ғы н оры ндамаса немесе салы қ төлемесе,
онда басқақ қарулы жасағы мен жазалауға ш ы қты .
• Б ілекш ілер-Хатш ы лар жазу істерін,ісқағаздарды жүргізді.
• Б ілекш ілер – хатш ы лар,жазу істерін жүргізді.
Алты н О рдада жазу істерін түрік ж азуы м ен
жүргізген.
• ХІІІғасы рды ң соңы нда алы м-салы қты жергілікті
ақсүйектер жинады .

14.

Қаласы мен шапқыншылығы туралы
• Ибн әл-Асир: «Бұл күн мен түн
жаратылғаннан бастап, адамзат білмеген
қасірет болды. Жылнамаларды осыған дейін
бұндай апат сипатталмаған».
• М арко Поло: «Қалаларға әскер кіруіне
кедергі жасамауы үшін қамалқабырғалар мен қақпалар салуға
рұқсат етілмеді».

15.

Саяси тарихы

16.

Бату хан 1227—1255 жылдары
• Алты н О рданы ң негізін
қалаған.Ж ош ы ны ң екінш і
ұлы
• Қы пш ақтар Батуды
«С айы нхан» ‒ ақы лды ,
қайы ры мды деп атады .
• «Ә кеңнің билігін қабы лдап
ал, ол барғы сы келген
ж ерлерге бар»,-деп
Ш ы ңғы сханнан бата алған
• 1227 жы лы маусы мда
Ж ош ы қайты с болған соң,
орны на келді.
• Әскер қолбасш ы сы .
Әскерінің негізін қы пш ақтар
құрады .
• 1235 ж ы лы құры лтайда
Еуропаға ж оры қтар
ж оспарланды .

17.

1236-1242 жылдар- Еуропаға жеті жылдық
• Қолбасш ы сы С үбедей баһадур болды .
• 1236 ж ы лы Еділ Бұлғариясы н,М ордоваларды
талқандады .
• 1237-1240 ж ж .оры с жерлеріне келді.Рязань,М әскеу,
Владимир түбінде күш тіш айқастар болды .
• 1240 ж .күзде Киев алы нды .М онғолдар Польш а,
В енгрия, Чехияны алды .
• Қы ры м , С олтүстік Кавказ, О ры с княздіктері,
Ш ы ғы с Еуропа бағы нды ры лды .
• 1241 ж ы лы көктемде Адрия (Адрият)теңізіне
ш ы қты .Алайда ұлы хан Үгедейдің өлімітуралы
хабарды естігеннен кейін моңғолдар керіқайтты .
• 1243 ж ы лы Еділ өзенінің сағасы нда С арай-Б ату
қаласы н салғы зды .
• Алты н О рданы ң қалалы қ өм ірдің ж анданды .
• М ұсы лман елдеріне м еш іт салды рған.

18.

Батый хан туралы
• «Мұсылман деректерінде ол әділ адам
болғандығы
айтылады.
Ол
мұсылман
елдеріне қамқорлық жасап, оларға мешіт
салдырып,
діни
әдет-ғұрыптарды
жүргізуге көмектесіп отырған. Сондықтан
да
ол
мұсылмандардың
ең
жақын
қамқоршысы деп есептелген».
• Парсы тарихш ы сы Ж увейни: «Оның ордасына
саудагерлер
барлық
жерлерден
келіп
жатты. Батый хан тауарлардың барлығын
алғызып,
бағаны
артығымен
төлетіп
отырған».
• ХVІ ғасы рда Өтем іс қаж ы «Ш ы ңғы снам а»
еңбегінде: «Жошы өлген кезде оның үлкен
ұлдары арасында олардың ішінде қайсысы
ұлыс басшысы болатындығы туралы дау
туды. Билік туралы дауды шешу үшін
Шыңғысханға
аттанды.
Ханзадаларды
қабылдаған ұлы аталары үш киіз үй:
алтын босағалы Ақ Орданы – Батуға,
күміс босағалы Көк Орданы – Орда
Еженге, болат босағалы Боз Орданы –

19.

20.

Сартақ хан 1256-1257 жылдары
Ж ас кезінде әкесінің
ы қпалы мен белгіліРесей
князіАлександр
Невскийм ен дос болған.
Еділ өзенінің төменгі
сағасы ны ң баты с
жағалауы нан
бастап,Каспий теңізінің
солтүстік жағалауы мен
Қы ры м аралы ғы нда билік
құрды .
1256 ж .француз
королінің Қарақоры мға
жіберген
елш ісіРубрук ең
алды мен С артақты ң
сарайы на аялдап,оған
корольдің түрік және
араб тілдеріне
аудары лған грамотасы н
табы с еткен.

21.

Берке хан 1257—1266
жылдары
• Ж ош ы ны ң үш
інш іұлы .
• М ұсы лм ан елдерім ен
қары м -қаты насты күш ейту
м ақсаты нда ислам дінін
қабы лдады .
• М оңғол империясы на
тәуелділігін мойы ндамай,
бүкіл м оңғолды қ
құры лтайға қаты судан бас
тартады .
• 1259 ж ы лы М өңке хан
қайты с болғаннан кейін Талас
бойы ндағы құры лтайда
Алты н О рда тәуелсіз
м ем лекет болды .
• 1259 ж ы лы ұлы хан М өңке
хан қайты с болған соң,
Ш ы ңғы с тұқы мдары ны ң
арасы ндағы талас ш иеленісе
бастаған.

22.

• 1260 ж ы лы С арай Берке қаласы н салды ры п,Парсы
мен М ы сы рдан ғалы мдарды ,дін иелерін,
ақы ндарды ,Хорезм нен қолөнерш ілер мен
көпестердіш ақы ртты .
• Ш ы ғы с елдерімен дипломатиялы қ байланы стар
орнатты .
• 1262 ж ы лы Египет сұлтаны Б ейбары с досты қ
қары м-қаты нас орнату үш ін елш ілік жіберді.
• Ә зербайж ан жерінде меш іт салды рған.
• О рта Азиядағы ислам дінінің орталы қтары – Үргеніш
және Б ұхара қалалары м ен байланы с орнатты .
• Алты н О рда саяси-экономикалы қ жағы нан жақсы
дамы ды .
• 1266 ж ы лы Кавказ жерінде қайты с болды .

23.

Меңгу-Темір хан 1266-1280
жылдары
Өз аты нан теңге
соқты рды .
ХІІІғасы рды ң 60ж ы лдары нда Ж ош ы
ұлы сы әлемдегіең ірі
мемлекетке айналды .
1271 ж ы лы
В изантиям ен бейбіт
келісімге келеді.
Ж ерорта теңізі
елдерім ен сауда
байланы сы н орнатты
Ноғай секілді
қолбасш ы ларды ң
беделіартты .

24.

Тохты хан 1290-1312жылдары
• М емлекеттің саяси беделіөсті.
• Иран, Кавказ елдерімен сауда байланы сы н
орнатты .
• Египет м ам лүктерім ен ты ғы з қары м-қаты наста
болды .
• 1296 жы лы Ноғай хан тағы на таласы п жеңіліс
тапты .

25.

Өзбек хан 1312-1342
жылдары
• М емлекет
гүлденді.О рталы қ билікті
күш ейтіп,құры лтай
ш ақы руды тоқтатты .
• Қалалы қ өм ірдің дамуы на
көңіл бөлді.-С арай Б еркеде жаңа ғимараттар
мен меш іт салды ры п,
қаланы көркейтті.
М едресе салды рды ,ислам
дінінің дамуы на үлес қосты .
1312 ж ы лы Ислам мемлекеттік дін болы п
жарияланды .
• Өз елінде дінсіздердің
азайғаны туралы Египет
сұлтаны на жазған.

26.

• Замандастары оны «кісілігі мол, даңқты да
ержүрек» адам ретінде сипаттайды .
• Өзбек хан бірнеш е тілдібілді.
• Деректерде алғаш рет өзбектер м ем лекетідеген
сөз тіркесіпайда болды .Өзбек ханны ң есімі
біртіндеп,Ж ош ы ұлы сы халқы ны ң атауы на
айналды .
• Керуен саудасы ны ң дамуы на көп көңіл бөлді.О рда
Б аты с Еуропа, Кіш іАзия, М ы сы р, Үндістан,
Қы тай елдерімен сауда жүргізді.Генуя м ен
В енецияны ң сауда өкілдіктеріаш ы лды .

27.

Жәнібек хан 1342-1357 жылдары
М емлекеттің саяси беделінің өсуіне зор үлес
қосты .
Өзбек және Ж әнібек хандар биліген тұста
Алты н О рда өзінің ең ж оғары өркендеу
деңгейіне жетті.

28.

Бердібек хан 1357-1359 жылдары
Билікқұмар және өте қатал болған ол тақ үш ін
таласта бәсекелестерін жойы п жіберді.С оны ң
нәтижесінде Батуды ң тікелей ұрпақтары ны ң
еш кім қалмады .

29.

1357-1380 жылдары «Ұлы дүрбелең» жылдар
1359-1379 ж ы лдар арасы нда билікте
ж иы рм адан астам хан ауы сты .
1380 ж ы лы Куликово(Күлік)даласы нда
Алты н О рда қолбасш ы сы беклербек М ам ай
М әскеу князіД м итрий Д онской
басш ы лы ғы ндағы оры с әскерінен жеңілді.О сы
ш айқастан кейін Алты н О рда әлсірейді.

30.

Тоқтамыс хан 1380-1395 жылдары
Ә м ір Тем ірдің көмегімен
Ақ О рданы ,Алты н
О рданы басы п алады .
1380 ж ы лы М ам айды ң
Күлік ш айқасы нда
жеңіліске ұш ы рағаны н
пайдаланы п,Алты н О рда
тағы на оты рды .
С арайды , Қаж ы Тарханды , Қы ры м ды ,
М ам ай
О рдасы н(Қы ры м ды )
басы п алады .
1382 ж .билігін ны ғайту
үш ін М әскеудіөртейді.
Ж ош ы ұрпақтары ны ң
барлы қ иеліктерін
біріктіріп,елде м ы қты
билік орнатады .

31.

Әмір Темірге тәуелділіктен бас тарты п,
М әуераннахрға бірнеш е жоры қ жасайды .
1391 ж 21 қаңтарда Әмір Темір 200 мы ң
әскермен Құнды зш а деген жерде жеңеді.
1393 ж .Тоқтамы с қайта күш ейеді.
1395 ж .Кавказ тауы ны ң солтүстігінде ағаты н
Терек өзенінің жағасы нда ш еш уш іш айқас болы п,
Тоқтамы с жеңіледі.
1404 жы лы Түмен қаласы маңы нда қаза тапты .

32.

Едіге әмір 1396-1411 жылдары
М аңғы т руы нан
ш ы ққан,ж оғары
м әртебелі
м ы рзаларды ң
ұрпағы
Тоқтам ы с
ханм ен билік үш ін
күрескен.
Алты н О рда
әскерінің
қолбасш ы сы

33.

Шейх Ахмет хан 1480-1502
жылдары
• Алты н О рданы ң
соңғы ханы
• Поляк-литва князі
ІV Казам ирм ен
одақтасы п
Ресейге ш абуы л
ұйы мдасты рды .
• О л өлгеннен кейін
Алты н О рда
м ем лекет ретінде
ж ойы лды .

34.

Алты н О рда ХV ғ.ортасы нда бөлінді:
• Ақ О рда
• Ноғай О рдасы
• С ібір ханды ғы
• Қазан ханды ғы
• Қы ры м ханды ғы
• Астрахан ханды ғы

35.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Сабақ аяқталды,
Келесі жүздескенше!