Қарахан Мемлекеті (942 – 1212 )

1.

ҚАРАХАН МЕМЛЕКЕТІ
(942 – 1212 )
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

2.

Қарахан әулетінің шығу тегі
Қарахан әулетінің шығу тегі Қашғарияда өмір сүрген
қарлұқтармен байланысты.
940 жылы Қашғарияның қарлұқ тайпалары Баласағұнды басып алып
Сатұқ Боғра хан басқарған жаңа әулеттің негізін қалады.
Қарахан мемлекетi жайлы деректер
араб және парсы авторларының еңбектерiнде көптеп
кездеседi. Онда қарлұқтар арасынан түркі тайпаларына билік
еткен «қағандардың қағаны» шыққанын айтады
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

3.

Мемлекеттің негізін қалаушы.
942-955 жылдары билік құрды.
Қарлұқ қағаны Білге Күл Қадырханның
немересі.Тараз қаласында Ислам дінін қабылдап,
Саманилерден қолдау тауып, туысы Қарлұқ қағаны
Оғұлшақты жеңеді.Тараз бен Қашғарды
бағындырып, бір орталыққа бағынған мемлекет
құрды.
Астанасы -Баласағұн қаласы.
Қарахандар әулеті өкілдерінің исламды қабылдауы
туралы мәлімет 955 жылға жатады және бұл оқиға
Сатұқ Боғрахан басқарған кезеңмен
байланыстырылады.
Сатұқ Боғра хан
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

4.

Қарахандар Орталық Азияның отырықшы бөлігіндегі билік үшін орталығы
Бұхарада болған мұсылмандық Саманилер мемлекетімен күресті.
999 жылы
Қарахан мемлекеті Самани мемлекетін жеңіп, өз билігін Әмударияға дейін
жүргізді. Әмудария өзені Қарахан мемлекеті мен Газнауилер арасындағы
шекара болды
Саяси билік түркілерге
өтіп, аймақтағы
түркілену үдерісін
жеделдетті.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

5.

Х ғ. соңына қарай қағанаттың жер аумағы
қалыптасты.
Қарахан мемлекеті мен Қыпшақ хандығы
арасындағы солтүстік шекара Балқаш және
Алакөл көлдерінің боймен өтті.
Қарахандықтар иеліктері батысында
Мауараннахрды, Жетісу жерін және
шығысында Қашғарды қамтыды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

6.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

7.

ҚАРАХАН МЕМЛЕКЕТІ
(942 – 1212 )
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

8.

САЯСИ-ӘЛЕУМЕТТІК
ҚҰРЫЛЫМЫ
Жігіл (шығыл) тайпасы
Шығыс хандық ордасы –
Баласағұн және Қашғар
қалалары.
Яғма тайпасы
Батыс хандық ордасы Бұхарада, Таразда,
кейін Самарқан болды.
Биліктің тең құқықты қосарлы жүйесі
қалыптасты
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

9.

Ихта- мұсылман билеушісінің мемлекеттік жер қорынан үлестік жерді
онда тұратын халқымен бірге беруі.
Ихтаны билеушілер мемлекетке әскери немесе әкімшілік қызмет еткені
үшін таратты.
Жер иелену
түрлері
Иқталық жүйе жаңа ақсүйек қауымын қалыптастырды. Ірі
жер иелері болған иқтадарлар дербестікке ұмтылып,
мемлекеттің әлсіреуіне барынша мүдделі болды.
Вақфтық жерлер
Дінбасылардың, діни мекемелердің жер иелігі.
Вақфтық жерлерден салық алынбады.
Мүлік
Мемлекеттік салық түріндегі жерлер.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

10.

ХІ ғ. 30-жылдарының соңында
мемлекет екіге бөлінді:
Шығыс хандық
Жетісу мен Қашғар.
Батыс хандық
Мауараннахрдың батыс бөлігі
Екі хандық арасындағы шартты шекара
қызметін Сырдария өзені атқарған.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

11.

Ислам діні
Исламның таралуы Сатұқ Боғра хан есімімен байланысты Қазақстан
аймағында ислам дінін орнықтыруда қарахан билеушілері үлкен рөл
атқарды.
Шығыстанушы В.В.Бартольд: «Х ғасырдағы араб географтары
түркілерді исламға мүлдем жат халық ретінде сипаттайды»,деп жазды.
960 жылы Мұса хан исламды мемлекеттік дін деп
жариялады.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy
Себеп болған жағдайлар:
Ислам дінінің көмегімен өз билігін нығайтуға ұмтылыс;
Мұсылман елдерімен байланыстарды кеңейту;
Мұсылмандар қоныстанған аумақтарды қосып алу.
«Тазкира-и-Боғрахан»- Мұса ханның ислам дінін
тарату мақсатында Хотан мен Мауараннахр қалаларын
жаулап алғаны, жасаған жорықтары жазылған
шығарма.

12.

ҚАРАХАН МЕМЛЕКЕТІНІҢ ҚҰЛАУЫ
ХІІ ғ. бас кезінде қидандардың шапқыншылығы 1141 жылы қарахан
билеушілерін өздеріне тәуелді етті. Десе де қарақытайлар Қарахан
мемлекетінің дініне, мемлекеттік құрлымына, мәдениетіне тиіспей мұрагерлік
қаған билігінде сақтады.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

13.

1210 жылы найман ханы
Күшіліктен Шығыс Қарахан
әулеті талқандалды.
1212 жылы Шығыс Қарахан
мемлекеті жойылды.
1212 жылы Хорезм шахы Мұхаммед Самарқанды басып алып, Батыс
Қарахан әулетінің соңғы ханы Оспанды тағынан тайдырды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

14.

Қарахандық кезең мына тұрғыда сипатталады:
Түркі тайпаларының экономикалық және мәдени өмірінде оңды
өзгерістер орнықты. Иқталық жүйе қалыптасты.
Көшпелі түркілердің отырықшылануы белсенді түрде
жүргізілді және қалалар мен қала мәдениеті дамыды;
Ислам мемлекеттік дін болып жарияланды, араб жазуы
қабылданып, біртіндеп көне түркі жазуын ығыстырып шығарды;
Қарахан дәуірінде тілі мен мәдениеті ортақ
этностардың қалыптасуы үрдісі жүрді.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

15.

16.

ҚАРАҚЫТАЙ МЕМЛЕКЕТІ
(1128-1212 )
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

17.

ДЕРЕКТЕР
Қидандар
Олар жайлы жазба деректерде Қытайдан
солтүстікке қарай өмір сүрген моңғол
тілдес тайпалар ретінде атап өтіледі.
«...Құндар
Әл-Марвази
ХІІ ғ. араб тарихшысы
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy
(қидандар)
Қытай
жерінен
келді.Олар
несториан христиандары болатын, өздерінің тұрған
жерінен көшпелілердің қысымымен кетті. Сонда құндар
сарылардың (қыпшақтардың бір бөлігі) жеріне жылжыды,
ал сарылар түрікмендер жеріне кетті. Түрікмендер
ғұздардың (оғыздардың) жеріне ойысты. Ғұздар Арман
теңізі (Қара теңіз) жағалауына жақын бажноктар
(печенегтер) жеріне қоныс аударды».
-автордың хабарында VІІІ-ХІ ғасырларда Еуразияны
шарпыған ұлан-ғайыр көші-қон тарихы орын алған. Бұл көшіқонда қидандар батысқа жылжыды.

18.

840 жылы
Ұйғыр қағанаты құлағаннан кейін Орталық Азияның
шығыс бөлігіндегі билікті қидандар басып алды.
1125 жылы
Қидандар (Ляо) мемлекетін Қытайдың біріккен күштері
мен одақтастары құлатты.Қидан басшысы Елюй Даши
Жетісудың солтүстік-шығысына келіп қоныстанған.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

19.

МЕМЛЕКЕТТІҢ
ҚҰРЫЛУЫ
1128 жылы
Бастапқы кезеңде Жетісуға
қоныстанған қидандар жергілікті
билеушілерге бағынатындықтарын
білдірді.
1128 жылы Баласағұн билеушісі
қидандарды бағынбаған тайпаларға
қарсы шығуға одақтас ретінде
шақырды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy
Елюй Даши
Орталығы
Баласағұн қаласына жақын жердегі
Ғұз орда. Шу өзенінің бойында.

20.

1141 жыл
Самарқан қаласына жақын Қатуан даласында қарақытайлар
қарахан және салжұқтардың біріккен әскерлерін жеңді. Бұхара
қаласын, Мауараннахрдың орта бөлігін жаулап алды. Қарахандар
қарақытайларға бағынышты болып, алым-салық төлеп отыруға
мәжбүр болды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

21.

ҚАРАҚЫТАЙ МЕМЛЕКЕТІ
(1128-1212 )
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

22.

Гурхан
Қарақытай билеушісінің лауазымы,
«хандардың ханы» деген мағынаны
білдірді.
ҚОҒАМДЫҚ
ҚҰРЫЛЫСЫ
- Ол қатаң салық енгізіп, өз маңайындағыларға енші жер бөліп бермеді.
- Әрбір үйден (шаңырақтан) 1 динардан салық жинаған.
Ерекшелігі
Қарақытайлардағы мұрагерліктің өзіндік ерекшелігі- әйел адамдар да
мұрагер бола алған .
Елюй Дашы 1143 жылы қаза болған соң әйелі ел билеген. Елюй
Дашидің қызы да ел билеген.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

23.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy

24.

Мемлекеттің
құлауы
ХІІғ.ортасынан бастап қарақытайлар өздерінің
салық саясатын өзгертіп, ашық тонауға көшті.
1208 жылы Шыңғысхан билігінен қашқан найман ханы
Күшлік Жетісуға келді.
Қарақытайлар Хорезмшахтар билеушісі Мұхаммедпен соғыста жеңіледі.
1210жылы Самарқан билеушісімен одақтаса отырып, Хорезмшах әскері Таласқа
жақын маңда қарақытайларды талқандады.
1212 жылы соңғы гурхан найман ханы Күшліктің қолына
түсіп, оның жерлері біржола наймандардың иелігіне айналады.
Қарақытай мемлекетін құлатқан мемлекеттер: Хорезм, Найман.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzy