Қарақытай мемлекетінің экономикалық саяси дамуы

1.

Қабылдаған:
Орындаған:Құдайберген Б
Тобы:101МПД “Б”

2.

Өмір сүрген уақыты:
1128-1213 жж.
Территориялық
аймағы:
Қытайдың солтүстік
жағында Маньчжурия мен
Уссури өлкесінің
территориясында
мекендеген
Тайпалары:
кидан тайпалары
Орталығы:
Баласағұн қаласы

3.

Қарақытай мемлекеті
(1128-1213 жж.)
Қарақытайлар.
Олардың
құрылуы Орталық Азияның қидан
тайпаларымен
тығыз
байланысты.
Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ.
жазба
деректерде
монғол
тілді
тайпалар
ретінде
аталады.
Олар
Қытайдың
солтүстік
жағында Маньчжурия
мен
Уссури
өлкесінің территориясын
мекендеген. 924 ж. Алтайдан бастап,
Тынық мұхитқа дейінгі жер Қидан
мемлекетінің
(Ляо
империясы)
қоластына өтеді.
1125 ж. Сунь Қытайы мен Чжурцжень мемлекетінің біріккен күші Ляо
империясын құлатады. Қидандардың бір бөлегі чжурчжендерге бағынады, ал қалғандары
Елюй-Даши басқаруымен батысқа қарай Шығыс Түркістан мен Жетісуға таман - жылжиды.
Олар енисей қырғыздарының жерін басып өтіп, Еміл өзенінің бойына жетеді. Сол жерге
аттас қала салады. Қидандардың батыс бөлігі Жетісудың бір бөлігіне қарап, жергілікті түркі
тілдес халықпен араласып кетуі нәтижесінде, келімсектер қара қытай аталып кетеді.

4.

1128ж. Қарахандар әулетінен шыққан Баласағұнды иемдену
ші өздеріне қысым жасаушы қаңлылар мен қарлұқтарға қарыс
шығады. Қарақытайлар көсемі Елу Дашы Баласағұнды басып
алып, Жетісуда өз мемлекетін орнатады. Жетісу, оңтүстік
Қазақстан, Мәуереннахр мен Шығыс Түркістан қарақытай
мемлекетінің құрамына кіреді. Қарахандар әулетін
қарақытайлар өз вассалына айналдырады.

5.

Қарақытай мемлекетінің
басшысы
Гүрхан
Елюй-Даши

6.

Қоғамдық
құрылысы
Қарахан мемлекетінің
қоғамдық құрылысынан
әлдеқайда төмен болды.
Мемлекеттік басқару
жүйесі жетілмегендіктен,
Қарахан мемлекетінің ел
басқару жүйесін
өзгертпеді.
Ханның мұрагерлігі
сақталды.
Хандық басқару
құрылысын сол қалпында
қалдырды.

7.

Қарақытайларда мұрагерлік
биліктің ерекшелігі
Тек ер адамдар ғана емес, әйел
адамдар да мұрагер бола алған.

8.

Алым –
салық
жүйесі
Әрбір үйден 1
динар ақша
жиналған
Отырар,Тараз
қалаларында алымсалықты гурханның
арнайы жіберген
адамдары жинап
отырды.
Ірі қалалар әкімі
гурханға жыл сайын
жер салығы харадж
төлеп отырған.
Гүрхан жақындарына жер-суды тарту етпейді, олар бәсекеші болып
кетеді деп қауіптенді.

9.

Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін, Исфиджабтың
солтүстік-шығыс аймағын, Құлжа өлкесін басқарады. Бірінші
гүрхан Елюй-Даши 1143 ж. қайтыс болды. 1169 ж. оның баласы
- Елюй-Чжилугу - таққа отырады. Өзі христиан болғандықтан,
мұсылман дініне қарсы шығады. Оның Жетісудағы мұсылман
халқын бағындыру саясаты қарсылыққа толы болды.

10.

1208 ж. бастап Жетісуға қоңыс аударған найман тайпалары да
осы ішкі саясатты бұзбайды. Жетісу аймағы өзара қырқыстар,
мұсылмандық қозғалыстар орталыпына айналады. Жетісудағы
осы жағдай 1218 ж. дейін, яғни Шыңғыс-ханның әскері
келгенше созылды.

11.

Сыртқы жағдайы
- 1137ж. Ходжент жанында Қарахан әскерлеріне ойсырата
соққы берді.
- 1141ж.Самарқан қаласына жақын Қатуан даласында шайқас
болып,Қарақытайлар бұл жолы да жеңіске жетіп, Бұхара
қаласына басып кіреді.
- Қарақытайлар Хорезмге жорық жасап, оны да жаулап алады.
Хорезмшах жылына 3000 алтын динар төлеп тұруға мәжбүр
болады.
- Батыста Әмударияның төменгі ағысын толығымен
бағындырады.
- Шығыста Гансу жеріндегі ұйғырларды толығымен
бағындырады.

12.

Сыртқы жағдайы
- Шығыста Гансу жеріндегі ұйғырларды толығымен
бағындырады.
- 1171-1172 жылдары Қарақтайлар Хорезмге 2 рет жорық
жасайды.
- 1198-1204 жылдары Қарақытайлар Хорезмшахымен келісім
жасай отырып, Ауғанстан жеріндегі гурид тайпаларымен
соғысып, жеңіліске ұшырайды.
- 1208 жылы Қарқытайлар Наймандардан да жеңіледі.
- 1210 жылы Хорезмшахы Қарақытайларға қарсы шығады.
- 1213 жылы Қарақытай өкіметі құлайды. Жерлері біржолата
Наймандардың иелігіне өтеді.

13.

Гурханның Іле алқабындағы (Қойлық және Алмалық) өз
вассалдары - қарлұқ билеушілерімен қатынасы шиеленісе түсті.
Ол Ғұз-ордадан Қашғарға көшуге мәжбүр болды. Көп кешікпей
найман тайпаларының күшті конфедерациясымен одақтасқан
қарлүқтар Қашғар шегінде қарақытайлардың ең соңғы гурханы
Чжи- лугуді қолға түсірді. Қарақытайлардың иеліктері
біржолата наймандардың қолбасшысы Күшліктің қолына көшті.