Jaxon adabiyotidan mustaqil ishlar topshirig`i

1.

Navoiy innovotsiyalari universiteti Surxondaryo kompusi
Fialogiya va tillarni o`qitish o`zbek 420- talabasi Turdiyeva Nodiraning
Jaxon adabiyotidan mustaqil ishlar topshirig`i
Mavzu: Kalila va dimma asari haqida
Reja;
1. Kalila va dimma asarining zamonaviy ahamiyati.
2. Asardagi asosiy mavzular va g'oyalar,
3. Asarning tarixi va muallifi haqida ma'lumotlar,
Kalila va Dimma asarining tarixi
Kalila va Dimma asarining tarixi
Kalila va Dimma asari 8-asrda yozilgan. Muallifi Buzurg ibn Shahriyor bo'lib, u o'z davrida ilmfan va ma'rifatga katta hissa qo'shgan. Ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlari yuqori bo'lib, u qirolichilik
saroyida yashagan. Asar, o'zining axloqiy hikoyalari orqali, o'sha davrda bilim va
donishmandlikni tarbiyalashda muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Tarixiy kontekstdagi ahamiyati,
asarning xalqlar o'rtasidagi axloqiy qadriyatlarni shakllantirishdagi roli bilan belgilanadi. Bu asar,
shuningdek, "Guliston" va "Bustan" kabi boshqa asarlar bilan taqqoslanganda, axloqiy
masalalarni yanada kengroq va chuqurroq yoritish imkoniyatiga ega.
Muallif: Ibn al-Muqaffa
Uning yozish uslubi sodda va ko'plab o'quvchilarni o'ziga jalb qiladigan tarzda. Ibn al-Muqaffa
asarlarida ma'naviy va axloqiy saboqlarni o'z ichiga oladi.
Ibn al-Muqaffa o'z asarlari orqali hayot va axloqiy qadriyatlarga alohida e'tibor bergan, bu esa
uning asarlarini o'ziga xos qiladi.
Ibn al-Muqaffa, aslida Farsiy bo'lib, 8-asrda yashagan va arab adabiyotiga katta hissa qo'shgan.
U o'zining tarjimalari va hikoyalari bilan arab tilini boyitgan.
Muallifning o'ziga xos xususiyatlari orasida qiziqarli personajlar yaratish va hikoya qilishdagi
mahorati bor. U o'z asarlarida tarixiy va falsafiy mavzularni birlashtira olgan.
Kalila va Dimma ning ta'siri
Asar tarqatilishi
Kalila va Dimma asari ko'plab tillarga, jumladan arab, fors va turk tillariga tarjima qilingan. Bu
asar, XII asrdan boshlab, Islom olamida keng tarqalgan va ko'plab o'qituvchi va yozuvchilar
tomonidan o'z asarlarida foydalanilgan.
Asar qadimgi Sharq madaniyatiga katta ta'sir ko'rsatgan. Kalila va Dimma, hikoyalar orqali
ahloqiy saboqlar berish bilan birga, o'zining badiiy uslubi bilan ham ajralib turadi.
Zamonaviy adabiyotda Kalila va Dimma asarining ta'siri davom etmoqda. U, nafaqat adabiy
asar sifatida, balki zamonaviy hikoyachilik va dramaturgiyaga ham ta'sir ko'rsatmoqda.

2.

Asar mavzularining tahlili
Kalila va Dimma asarida ko'plab asosiy g'oyalar va mavzular mavjud. Bu asar, asosan, axloqiy
va ijtimoiy masalalarni qamrab oladi. Adolat, dono bo'lish, va hiyla-nayrang kabi mavzular
asarda alohida o'rin egallaydi. Tarixiy konteksti esa, bu asarning yozilgan davri va ijtimoiy
muhitiga ta'siri haqida ma'lumot beradi. Masalan, asarning yaratilishi davrida Sharq
mamlakatlarida siyosiy o'zgarishlar va ijtimoiy muammolar keng tarqalgan edi.
O'zbek adabiyotidagi o'rni va ahamiyati juda katta. Kalila va Dimma asari, o'zbek tilida yozilgan
asarlar orasida axloqiy hikoyalar janrining rivojlanishiga katta hissa qo'shgan. Mavzular
orasidagi bog'lanishlar esa, adolat va dono bo'lish kabi asosiy g'oyalarning bir-birini qanday
to'ldirishini ko'rsatadi. Masalan, adolat va dono bo'lish asosiy mavzular sifatida bir-birini to'ldiradi
va insoniyat uchun muhim axloqiy saboqlarni taqdim etadi.
Aql va hikmat: Asar g'oyalari.
Asarda hikmatning ahamiyati va o'rni haqida so'z boradi. Hikmat, jamiyatda axloqiy qadriyatlarni
shakllantiradi. Misol uchun, "Hikmat - bu hayotning kalitidir" degan fikr, aqlni to'g'ri yo'naltirish
zarurligini ta'kidlaydi.
O'zbek xalq hikmatlari bilan taqqoslash, ularning umumiy xususiyatlarini va farqlarini ochib
beradi. O'zbek hikmatlarida ham, masalan, "Yaxshi so'z - yarim dori" deb aytiladi, bu esa
so'zning kuchini ta'kidlaydi.
Kalila va Dimma asarida aql va hikmat muhim o'rin tutadi. Hikmat, inson hayotida to'g'ri qarorlar
qabul qilishda yordam beradi. Masalan, "Boshqalarning tajribasidan saboq olish" g'oyasi asar
davomida ko'plab maqollar bilan ta'minlangan.
Maqollar va hikmatlar o'z ichiga hayotiy tajriba va donishmandlikni oladi. Ular insonlarga saboq
berish va ularga yo'l ko'rsatish uchun xizmat qiladi. Masalan, "Sabr - bu kuchdir" maqoli,
hayotda sabrning ahamiyatini ko'rsatadi.
Kalila va Dimma: Zamonaviy ta'siri
Kalila va Dimma asari zamonaviy adabiyot va madaniyatga katta ta'sir ko'rsatgan. Uning
g'oyalari, hikmatlari va qahramonlari bugungi kunda ham ko'plab yozuvchilar va san'atkorlar
tomonidan ilhom manbai sifatida ishlatiladi. Asar o'z ichida ahloqiy saboqlarni, ijtimoiy
muammolarni va insoniy qadriyatlarni aks ettiradi, bu esa uni zamondoshimizga moslashtiradi.
Boshqa bir muhim jihat, asarning o'zbek adabiyotiga ta'siri, ko'plab yozuvchilarning asardan
ilhomlanishidir.
O'zbek adabiyotida Kalila va Dimma asarining ta'siri sezilarli. Ko'plab o'zbek shoirlari va
yozuvchilari asardan ilhomlanib, o'z asarlarida ahloqiy hikmatlarni, qahramonlar va ularning
sarguzashtlarini yoritganlar. Masalan, Abdulla Qodiriy va boshqa adiblar asar ta'sirida yaratilgan
she'riy va nasriy asarlar yaratganlar. Bu asar, o'z ichida qiyofalar va hikmatlar orqali, o'zbek
adabiyotining rivojlanishiga katta hissa qo'shgan.
Bugungi kunda Kalila va Dimma asari yosh avlod uchun o'z ahamiyatini yo'qotmagan. U o'z
ichida aql va hikmatni, ijtimoiy adolatni, va insoniy munosabatlarni o'rgatadi. Yoshlar uchun bu
asar, hayotning turli qirralarini tushunish va ulardan saboqlar olishda muhim manba hisoblanadi.
Asarni o'qish orqali, yosh avlod o'zlarini atrofdagi muammolarni anglashda va ularni hal etishda
ko'maklashadigan saboqlar oladi.

3.

Asarining zamonaviy ahamiyati
Kalila va Dimma asarining zamonaviy hayotdagi roli:
- Bugungi kunda, Kalila va Dimma asari o‘quv jarayonida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ko‘plab
ta'lim muassasalarida o‘rganilmoqda.
- Asar, axloqiy qadriyatlar va hayotiy saboqlar bilan yosh avlodni tarbiyalashda yordam beradi.
O‘zbekiston madaniyatida o‘rni:
- O‘zbekistonning madaniy hayotida Kalila va Dimma asari o‘ziga xos mavqega ega. Asarning
qissalari va hikmatlari milliy madaniyatimizda keng tarqalgan.
- Yosh avlod uchun axloqiy tarbiya manbai sifatida xizmat qiladi.
Zamonaviy adabiyot va falsafaga ta'siri:
- Kalila va Dimma zamonaviy adabiyotda ko‘plab yozuvchilar va olimlar tomonidan
o‘rganilmoqda.
- Uning g‘oyalari, falsafiy va etika kontekstida tahlil qilinadi, bu esa zamonaviy muammolarga
yechim izlashda yordam beradi.
Zamonaviy o'qishlar va tahlillar
Kalila va Dimma asarini zamonaviy o'qishlar va tahlillar kontekstida ko'rib chiqish, uning turli
mualliflar tomonidan qayta talqin etilishi va yangi ma'nolar kiritilishi jarayonini o'z ichiga oladi.
Bugungi kunda asar, nafaqat adabiyot, balki psixologiya, siyosat va axloqshunoslik sohalarida
ham o'rganilmoqda. Asarning zamonaviy tadqiqotlarda qanday o'rin tutishi, uning ijtimoiy va
madaniy ahamiyatini yana bir bor yoritib beradi.
Zamonaviy tadqiqotlarda Kalila va Dimma asarining o'rni juda muhim. O'qishlar va tahlillar orqali
asar, o'z zamonasining ijtimoiy va madaniy muammolarini aks ettiradi, shuningdek, zamonaviy
hayotda ham o'z ahamiyatini saqlab qoladi. Bu asar, ko'plab yangi talqinlar va tushunchalar
bilan boyitilgan holda, o'quvchilarga chuqur fikrlash va tahlil qilish imkonini beradi.
Axloqiy saboqlar.
Kalila va Dimma axloqiy saboqlari zamonaviy hayotda muloqotni va hamjihatlikni oshirishda
qo'llaniladi.
Cheklovlar mavjud
Asar ba'zan zamonaviy muammolarni yechishda cheklangan vaqtda to'liq tushunilmasligi
mumkin.
Ijtimoiy ta'sir
O'zbekistonda axloqiy qadriyatlarni mustahkamlashda asar ta'siri juda muhimdir.
Noto'g'ri talqinlar
Siyosiy muammolar, asar g'oyalarini noto'g'ri talqin qilish ehtimoli bor.

4.

Xulosa
1. Asar tarixi: Kalila va Dimma asari Ibn al-Muqaffa tomonidan IX asrda yaratilgan va hikmatli
masallar to'plamidir. 2. Muallif ta'siri: Ibn al-Muqaffa o'zining nozik yozish uslubi va hikmatlarni
taqdim etish usuli bilan adabiyotga yangi nafas kiritdi. 3. Mavzular tahlili: Asarda aks ettirilgan
g'oyalar, vaqt o'tishi bilan zamonaviy muammolarga ham ta'sir ko'rsatadi. 4. Madaniy ta'sir:
Kalila va Dimma asarining o'zbek adabiyotiga qo'shgan hissasi, zamonaviy madaniyatimizda
ahamiyatli o'rin egallaydi.