Abdulla Avloniy (1878-1934)

1.

2. ABDULLA AVLONIY (1878-1934)

Atoqli ma’rifatparvar, iste’dodli shoir va pedagog Abdulla
Avloniy 1878 yil 12 iyulda Toshkentda kosib oilasida dunyoga
kelgan va eski maktabda ta’lim olgan. U tarjimai holida bu
haqda shunday yozgan: «12 yoshimdan O‘qchi mahallasidagi
madrasada dars o‘qiy boshladim. 13 yoshimdan boshlab yoz
kunlari mardikor ishlab, oilamga yordam qilib, qish kunlari
o‘qir edim. 14 yoshimdan boshlab, o‘sha zamonga muvofiq
har xil she’rlar yoza boshladim. Bu zamonlarda «Tarjumon»
gazetasini o‘qib, zamondan xabardor bo‘ldim».
Avloniy
madrasani
bitirib,
maktabdorlik
bilan
shug‘ullandi. O‘qish va o‘qitish usuliga isloh kiritib, yangi
tipdagi maktab tashkil etdi va yosh pedagog-o‘quvchilarga
zamonaviy bilimlar berish, Sharq va G‘arb tillarini o‘rgatish
kabi muhim ta’lim-tarbiyaviy ishlarni amalga oshirdi.

3. Biografiya

Abdulla Avloniy 1878 yilda Toshkentda tug‘ilgan. U
madrasa qoshidagi maktabda - musulmon ulamolari,
o'qituvchilar va davlat xizmatchilari tayyorlaydigan o'rta yoki
oliy o'quv yurtida tahsil olgan.
XIX asr oxirida o’zbek musulmonlari orasida keng
tarqalgan jadidchilik harakatining yetakchilaridan biri edi.
Abdulla Avloniy oʻzbek bolalari uchun yangi uslubdagi
maktablar tashkil etish asoschilaridan biri edi.
Bu maktablar uchun darslik va oʻquv qoʻllanmalar
yozgan. Sho‘rolar davrida O‘zbekiston ta’lim sohasida faol
ishtirok etgan shaxslardan biri edi. O‘zbek teatri uchun dars
bergan, kitoblar yozgan, pyesalar yozgan.
Toshkentda universitet tashkil etilgandan so‘ng darhol
tashkil etilgan “ishchilar fakulteti” qoshida o‘zbek tilida
o‘qitiladigan guruh tashkil etildi, unda 20 nafar talaba tahsil
oldi.
Avloniy boshqa bir guruh oʻzbek pedagoglari bilan birga
u yerda dars bergan.
Biografiya

4. «Shuhrat» gazetasi

«Shuhrat» — oʻzbek tilidagi milliy, adabiy, ilmiy va
ijtimoiy-siyosiy gazeta.
Gazetaning birinchi soni 1907-yil 1-dekabrda nashr
etilgan.Rasmiy ravishda gazetaning muharriri atoqli oʻzbek
yozuvchisi, dramaturg, maʼrifatparvar va ustoz Abdulla
Avloniy boʻlgan boʻlsa, aslida gazetaga maʼrifatparvar va
jadidchi Munavvarqori Abdurashidxonov rahbarlik qilgan.
Gazeta Toshkentda chop etilib, haftada ikki marta
chiqadi. Gazeta milliy g‘oya, adabiyot va ilm-fanga
bag‘ishlangan bo‘lib, ijtimoiy-siyosiy hayotni ham yoritib
borardi. Shu sababli bir necha yildan so'ng yopiladi.
Gazetaning asosiy mualliflari Mahmudxo‘ja Behbudiy,
Munavvarqori Abdurashidxonov, Tursunxo‘ja Hamidjo‘ja
o‘g‘li, Miskin Toshkandi, Abdulla Avloniy va boshqalar edi.

5. Yutuqlar

Turkiston maktablarida geografiya, kimyo, astronomiya va
fizika fanlarini o‘qitishni birinchi bo‘lib Avloniy taklif qilgan. U
ta'lim tizimiga darslar orasidagi tanaffusni joriy etdi,
o'quvchilar bir sinfdan ikkinchisiga o'tganda imtihonlarni joriy
qildi. Shu tariqa u Turkistonda maorifni yangi bosqichga
ko‘tardi.
Yutuqlar
Abdulla Avloniy maktab o‘quvchilari uchun «Birinchi muallim»,
«Ikkinchi muallim» (1912), «Tarix», «Turkiy Guliston yoki axloq»
(1913) kabi zamonasi uchun hodisa bo‘lgan darsliklarni yozgan. 1895
yildan ijodiy faoliyati boshlangan Avloniy «Qobil», «Shuhrat»,
«Hijron», «Avloniy», «Surayyo», «Abulfayz», «Indamas» taxalluslari
bilan she’r, hikoya, feleton va kichik hajmli dramatik asarlar yaratgan.
Shoir o‘z asarlarida zamonasidagi qoloqlikni, johillikni tanqid qiladi va
kishilarni bilimga, ma’rifatga chaqiradi.
Avloniy 1913 yili «Turon» teatr truppasini tashkil etdi va shu teatr uchun original sahna asarlarini yaratish bilan
birga qardosh dramaturglarning pesalarini o‘zbek tiliga tarjima ham qildi.
Abdulla Avloniy noshir va jurnalist sifatida Toshkentda «Shuhrat», «Osiyo» kabi gazetalarni tashkil etadi. U
«Advokatlik osonmi?», «Ikki muhabbat», «To‘y», «S’ezd», «Layli va Majnun», «O‘liklar» kabi dramatik asarlarni yozib,
ularda jaholat, bid’at, bilimsizlikning fojeali oqibatlarini, qo‘pol va yaramas urf-odatlarni fosh etadi. Abdulla Avloniyning
she’rlari hamma-hammasida inson, uning axloqiy go‘zalligi va ma’naviy boyligi kuylanadi. Jumladan, «O‘z
mamlakatimizda» she’rida maishat uchun pul-boylikni mo‘l-ko‘l isrof etgan, ammo bola tarbiyasi uchun sariq chaqani
ravo ko‘rmagan xasislarni «Ilm uchun pulni ko‘zlari qiymas», deb qoralaydi. Ayniqsa, uning «Adabiyot» (1915) kitobi bu
jihatdan alohida ajralib turadi.

6.

Abdulla Avloniy oʻz faoliyati davomida ilm, ziyo, yuksak tarbiya kabi
tushunchalarni millatga tanitish, oʻsib kelayotgan avlodni ayni shu xususiyatlar
bilan oʻstirish maqsadida mehnat qilgan ziyolilarimizdan biridir. Maktab ochish,
ularni darsliklar bilan taʼminlash, taʼlim bera oluvchi shaxslarni tarbiyalash
masalalariga katta hisa qoʻshgan deb ayta olamiz. ,, Turkiy Guliston yoxud axloq
“ asari ham aynan insonni yetuk shaxs boʻlib tarbiyalanishiga bagʻishlangan, oʻz
davrining yirik salmoqli asarlaridan biridir.
,,Turkiy Guliston yoxud axloq “ asari yozilish tili ham sodda va ravon, oʻz davrining, shu jumladan
bizning ham har bir oʻquvchi kitobxonga qulaydir. Muallif soʻzlarining isboti sifatida Paygʻambarimiz
Muhammad (s.a.v) ning hadislarini hamda sahobalarning soʻzlarini mos ravishda keltirib ketgan. Bu
hayotimizdagi uchraydigan axloqiy meʼyorlar va uning ahamiyatini diniy jihatdan ham tushuntirib
ketishdir. Biz bu asar bilan tanishib chiqar ekanmiz, axloqiy kategoriyalar, axloqiy tamoyillarning
barchasiga alohida shaklda sharh berilganiga guvoh boʻlamiz.
Abdulla Avloniy birinchi navbatda axloq nima ekanligini tushuntiradi. Keyingi navbatda yaxshi xulq va
yomon xulqni alohida shaklda tahlil etadi.Ularni har birini ifodalashda insonga qanday foydalar berishi,
aksi boʻlganda, qanday muammolar boshiga kelishini keltiradi.

7.

“Turkiy guliston yoxud axloq”da u ta’lim-tarbiya masalalarini keng yoritgan.
Uning fikricha, ta’lim va tarbiya inson hayotining eng muhim poydevori bo‘lib,
millat kelajagi yoshlarning qanday tarbiya olishiga bog‘liq. Avloniyning tarbiya
borasidagi qarashlari quyidagi asosiy yo‘nalishlarda shakllangan:
• Jismoniy tarbiya – bola sog‘lom bo‘lishi uchun jismoniy mashqlar bilan
shug‘ullanishi, to‘g‘ri ovqatlanishi va mehnatga o‘rganishi kerak.
• Aqliy tarbiya – bolalar ilm olishlari, turli fanlarni o‘rganishlari va tafakkur qilishlari
lozim.
• Axloqiy tarbiya – inson halol, vijdonli va odobli bo‘lishi kerak. Axloqsiz kishining
jamiyatga foydasi tegmaydi.
• Estetik tarbiya – bolalar go‘zallikni anglay bilishlari, san’at va madaniyatni
o‘rganishlari kerak.
Avloniy yoshlarga ta’lim berishning nafaqat ilmiy, balki axloqiy jihatdan ham
muhimligini ta’kidlaydi. Yoshlarni vatanparvar, halol, bilimdon va mehnatsevar
qilib tarbiyalash uning qarashlarida asosiy o‘rin egallaydi.
Avloniyning fikricha, yoshlarni tarbiyalashda quyidagi asosiy qadriyatlarga e’tibor berish lozim:
Vatanparvarlik – Yoshlarni vatanini sevishga o‘rgatish.
Halollik va mehnatsevarlik – Inson o‘zining hayotdagi o‘rnini halol mehnat bilan topishi
Adolat va insonparvarlik–yoshlarni adolatli bo‘lishga va boshqalarga mehr-oqibat bilan munosabatda
bo‘lish
Bilimga intilish – U yoshlarning ilm-ma’rifatga intilishini rag‘batlantirib, bilim jamiyatning eng muhim boyligi
ekanini uqtiradi.

8. Buyuk yozuvchining hayoti va ijodi

Afgʻoniston xalq taʼlimi vaziri, Sovet Ittifoqining Afgʻonistondagi
elchisi-konsuli (1919—20) boʻlib ishlagan.
1920-yildan Abdulla Avloniy Respublika, keyin esa Xotin-qizlar
maktabiga rahbarlik qildi. Xalq ta’limi institutida, harbiy bilim yurtida dars
bergan. 1924-1929 yillarda Oʻrta Osiyo Davlat universitetida oʻqituvchilik
bilan birga ilmiy-tadqiqot ishlarini ham olib boradi.
Pedagog tasviriy san’atga yuksak baho bergan. Uning fikricha, bu ilg'or
g'oyalarni ilgari surishning eng qulay usuli. Shunday qilib, uning
rahbarligidagi “Turon” drama truppasida ilk bor Mahmudxo‘ja Behbudiyning
“Padarkush” (“Partsid”) dramasi sahnalashtirildi.
Bu truppa uchun uning o‘zi “Advokatlik osonmi?” dramalarini yozgan.
("Advokat bo'lish osonmi?"), "Pinak" ("Siesta") va boshqalar.
Oʻrta Osiyo universitetida dars bergan, til va adabiyot kafedrasini
boshqargan (1930—34), kitoblar yozgan.
U 1934 yil 24-avgustda Toshkentda vafot etgan.
Toshkent shahrining Yakkasaroy tumanida joylashgan ko‘cha va
Respublika pedagogika malakasini oshirish institutiga A.Avloniy nomi
berilgan.
Buyuk
yozuvchining
hayoti va ijodi

9.

E'tiboringiz uchun rahmat!