Қожа ахмет ясауи мұраларын оқу тәрбие үдерісінде пайдалану

1.

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ
МҰРАЛАРЫН ОҚУ ТӘРБИЕ
ҮДЕРІСІНДЕ ПАЙДАЛАНУ
Астана қаласы
Ғафу қайырбеков атындағы №2 мектеп-гимназия
бастауыш сынып мұғалімі
Капатаева Кымбат Капатаевна
Педагог-шебер

2.

Мақалада Қожа Ахмет Ясауи құнды мұраларын оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану жөнінде
айтылады. Адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруда оқушылардың өзін-өзі тануы жүзеге
асырылатын білім берудің негізгі түрі. Бүгінгі таңда К.А. Яссауи ілімінің мәнін, мәні мен
ерекшелігін анықтау - біздің тарихымыздың өткені мен бүгіні арасындағы арналардың
сабақтастығын қалпына келтіруге ықпал етеді. Яссауи дүниетанымы - адамды ішкі бостандыққа
жетелейтін ілім. Жаңа сыни көзқарас тұрғысынан, Яссауи ілімін зерттеу, уақыт талабы сияқты,
біздің ар-ұжданымыздың үніне айналды. Күнделікті өмірде ол білім туралы, халықтың
сауаттылығы туралы, жаңасын ашу туралы ілімді жақтады.

3.

Мақала жұмысының мақсаты осы жұмысты зерттеушілерге материал ретінде
қолданылуы мүмкін. Зерттеуді Әдебиеттану, Қазақстан тарихы, этнология, дінтану
саласы бойынша оқу-әдістемелік және практикалық оқу-әдістемелік құралы ретінде
қолдануға болады. Ізденістің тұжырымдары мемлекет пен дін ара-қатынастарын
зерттеуде, қоғамдық ғылымдарда осы тақырыптағы проблемаларды тереңірек
қарастыру үшін, сондай-ақ, Қазақстан Республикасы үшін педагогиканы және ислам
дінін тереңірек анықтауға, мемлекет пен дін арақатынасының қазақстандық үлгісін
даярлауға көмек береді.
Мақала жұмысының міндеті: - Қазақ халқының педагогикамен Ахмет Ясауи арақатынасын анықтау.

4.

Ахмет Ясауи түркі халықтарының
рухани-мәдени тарихында ерекше орын
алады. Ол түркілер арасында исламның
таралуында үлкен рөл атқарды, сонымен
қатар түркі тіліндегі ең алғашқы сопылық
өлеңдердің бірінің авторы. Көне дәуір мен
орта ғасырдағы түркі тіліндегі көптеген
шығармалардың бізге жетпегенін жиі
айтып та, жазып та жүрміз.
Қожа Ахмет Ясауи -қазақ халқының
дүниетанымын қалыптастыруда маңызды рөл
атқарған бірегей тұлға. Оның аскетизмі мен
даналығының арқасында ислам атабабаларымыздың ең маңызды рухани тірегіне
айналды. Ұлы сопы бүкіл мұсылман әлемінің
интеллектуалды ойының, ғылымының,
мәдениетінің қазынасын сіңіріп, оларды басқа
өркениеттердің ең жақсы жетістіктерімен
синтездеу арқылы қазіргі өркениеттік
парадигмаға үлкен үлес қосты.
Соған жеткен күнде де Ахмет
Ясауидің шынайы ақындық жолдары
өшпей, жетекші орнын сақтауда. Көзі
тірісінде бұл ұлы ақын және ойшыл
миллиондаған оқырмандар мен
тыңдармандардың нағыз тәлімгері әрі
ұстазы болса, одан кейінгі ғасырларда
да түркі-мұсылман оқырмандары
үшін сол қалпында қалды[1].
Ахмед Ясауи өзі өмір сүретін
қоғамның мүшесі ретінде, белсенді
ақын және уағызшы ретінде
адамдардың Аллаға әділ, адал және
төзімді болуын талап етті. Ақын
Алланы сүйетіндер-ақиқат жолымен
жүретіндер, ол Алланың бар
екендігіне және Құранның ақиқатына
күмәнданудың опасыздығын көрсетті.

5.

Елімізде егемендік рухы артып отырған кезеңде Қ.Ә.Ясауидің мұраларындағы ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтарды бойына сіңірудің педагогикалық-әдістемелік түрі – оның еңбектері мен
іліміне көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік туды. Бүгінгі таңда Қ.А.Ясауи ілімінің мәнін, мәні мен ерекшелігін
анықтау тарихымыздың өткені мен бүгіні арасындағы арналар сабақтастығын қалпына келтіруге ықпал
етеді. Ясауи дүниетанымы – ішкі еркіндікке жетелейтін саналы ілім.
Ясауи ілімі адамгершілік пен тәжірибелік мән тұрғысынан алғанда, ғылым мен техниканың дамыған
заманындағы қазіргі қоғамның әлеуметтік індетіне, оның ішкі дүниесін елемейтін, имандылыққа,
көрегендікке қабілетсіз ақпараттарға дауа екені даусыз. Ясауи ілімін осы мәселелер мен заман талабына
жаңа сыни көзқараспен зерделеу ар-ұжданымыздың үніне айналды.
Соңғы жылдары республикадағы білім беру жүйесінде жүргізіліп жатқан реформалық үдерістерге
байланысты құндылықтарды қалыптастырудың психологиялық механизмі оқу-тәрбие процесіне жеткілікті
бағытталмағанын, педагогтардың білім мен дағдылардың жеткіліксіз екендігін мойындау керек, оқу
үрдісінде оқушылардың адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруды дұрыс ұйымдастыру[3].

6.

Әлеуметтік ұғымдардың жеке тұлғаның санасына енуі – түсіндіру жалпы адамзаттық құндылықтарды
тұлғаның жоғары психикалық функцияларына айналдырады; құндылық белсенділіктің қозғаушы күшіне
айналады. Құндылықтардың жеке тұлғаның санасына ену механизмі жеке тұлғаның рухани қажеттілігін
түсіндіруге көмектеседі.
Адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруда оқушылардың өзін-өзі тануы жүзеге асырылатын
тәрбиенің негізгі түрі – құндылық жағы басым тәрбие процесі. Оқытудың бұл түрі іс-әрекетке негізделген
түрде жүзеге асырылады. Қожа Ахмет Ясауи шығармаларында «Жеке тұлғаның қызметі – бұл сыртқы
әсерлердің жиынтығын ішкі дамушы өзгерістерге, жеке тұлғаның жаңадан пайда болатын қасиеттеріне
айналдыратын күш» деген болатын.
Халықтық және дәстүрлі педагогикада оның дүниетанымының қалыптасуы мен ақыл-ойының дамуының
қайнар көзі, ең алдымен, оның қоғамға, қоршаған әлемге және ондағы адамның орны туралы көзқарасын
бекітетін дүниетанымы болып табылады. «Білімде құдірет, кітапта білім бар». Жастық шақта алған білім
өмір бойы пайдалы болатыны тәжірибе жүзінде дәлелденген. Бұдан шығатыны, олардың жастайынан
білім алуға шақырулары, әсіресе зерделілер оның мүмкіндіктерінің шектеулілігін ашып, түсіндіреді.
«Әліппенің артында – білім бағы», «Өнер төгетін бұлақ, ғылым жанатын шырақ», ал кітап – халық
алдында білім бұлағы, досы, ақылшысы.

7.

Тәрбие жұмысында Ясауидің өмір жолына
байланысты әңгімелерді де, аңыздарды да
пайдалануға болады. Мысалы, кішкентай
балалар сәлемдесу, тамақтан кейін бата
беру, құрмет көрсету, үлкенді сыйлау және
т.б. Жолда кездескендерге бірінші болып
сәлем берген жоғары әуезді дауыс:
«Ассалаум алайкум» Мұхаммед
пайғамбардың хадисінен алған ілімі
сияқты емес пе.
Жас Ахмет Құрани Каримді төбесіне
қойды. Бұл Құранға деген шексіз құрмет
болуы керек. Оқушылардың, яғни кіші
мектеп оқушыларының дүниетанымын
қалыптастыруда Ясауи ұсынған түркіислам дүниетанымы ерекше орын алады.

8.

Сонымен, бастауыш мектептерде бірінші сыныпта дүниетану сабақтарында келесі тақырыптар бойынша ісшаралар өткізіледі. Сәлемдесу, мектепте, үйде, көшеде әдептілік, үлкенге құрмет, кішіге ізгі ниет, өзара
әдептілік. Сөзбен созылу және тұру, дастархандағы және асханадағы әдептілік, сыйластық қарым-қатынасты
білдіретін атаулар, т.б.
Үшінші тап, үш жүз ұғымы, ынтымақ туған жер туралы әңгіме, қоршаған ортаға тиымдар, табиғатқа қатысты
өрнектер, т.б. төртінші тап, қазақ мемлекеті. Ясауи мұрасынан қарапайым тілмен үзінді алып, егеменді қазақ
елі, Қазақ хандығының хандары, қазақ халқының ақындары мен күйшілері, қазақтың ұлттық киімдері, ұлы
ғалым, әулиелер, т.б. болса, балалар оны қабылдау арқылы өмір бойы өзіне қажетті рухани азық алатынына
күмәнсіз сене алады.
Мысалы, әңгіме балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, Ясауидің «Диуанихикмет», «Пақырнама»
және «Мұнажатнама», «Мират-ул-құлуб» сынды қысқа да қызықты аңыз-әңгімелер, сондай-ақ өлеңдер,
толғаулар, қисса-дастандарды пайдалана отырып баяндалса, өте пайдалы. Сонымен қатар, елде, қоғамда
«мінсіз адамдар» көбейіп келеді. Бұл – кешегі ата-бабаларымыздың арманы.

9.

ӘДЕБИЕТТЕР
• Боровков, А.К. Очерки по истории узбекского языка (Определение
языка хикматов Ахмада Ясави) / Сов. востоковедение. М.: Изд-во АН
СССР, 1948. С. 229- 250.
• Қожа Ахмет Ясауи. «Диуани хикмет». - Алматы: Арыс, 2001. – 18 б.
• М. Жармұхамедұлы, М. Шафиғи, С. Дәуітұлы. Қожа Ахмет Ясауи.
Хикмет жинақ. – Алматы: Жалын, 1998. – 324 б.
• Koprülü F. Türk edebiyatinda ilk mutasavviflar. 3 baski. Ankara, 1991. 415
p.