Ботаникалық бақта гүл көшетін өсіру технологиясының ерекшеліктері

1.

Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Жаратылыстану ғылымдары факультеті
Биология кафедрасы
Ботаникалық бақта гүл көшетін өсіру технологиясының ерекшеліктері
Жетекші: доцент м.а М.Т. Ерденов
Баяндамашы: Сейітхан Тимур
Түркістан 2023

2.

ЖОСПАР
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
II.1Университетің батаникалық бағы
II.2 Гүл көшеттерімен кезеңді жұмыс
Топырақ таңдау технологиясы
Жарықтандыру және температура технологясы
Тыңайтқыш беру технологиясы
Көшеттерге күтім жасау технологиясы
Аурулар мен зиянкестерден сақтау технологиясы
II.3 «Президент Назарбаев» қызғалдағы
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

3.

Кіріспе
Ботаникалық бақ – ғылыми-зерттеу, мәдени-ағарту, іс-тәжірибелік оқыту мақсаттарымен өсімдік өсіріп,
оны зерттейтін, ботаникалық білімді насихаттайтын мекеме; ғылыми зерттеу және ғылыми мәдени
өндірістік мекеме.Негізгі ғылыми бағыттары: жергілікті және сырттан әкелінген өсімдіктерді өсіру,
жерсіндіру, олардың биологиясын, экологиясы мен физиологиясын, өсіп-өнуін, селекциясын зерттеу;
ботаникалық ілімді дамыту, оның жетістіктерін жалпы халыққа тарату; республикамызда азайып бара
жатқан, жойылу қаупі төнген өсімдіктерді қолдан өсіріп көбейту қала, ауыл, елді мекендерді көгалдандыру;
бақ өсіру; гүлзар салу бағыттарында ғылыми-ағарту жұмыстарын жүргізу; өсімдіктердің жаңа түрлерін
іздестіру, олардың пайдалы қасиеттерін анықтап, адам қажетіне жарату.
Гүлді өсімдіктер көздің жауын алатын бақшадағы түрлі-түсті өсімдіктер. Көптеген адамдар гүл
бақшалары мен орхидеяларды өсірумен айналысады, өйткені олар біздің күнделікті өмірімізге түс береді.
Гүлді өсімдіктер өте алуан түрлі және олардың гүлдері түстердің, пішіндердің және өлшемдердің барлық
реңктерінде келеді. Оларды тікелей топыраққа өсіруден басқа, кейбіреулері тіпті құмырадағы гүлді өсімдік
ретінде, кесілген гүл ретінде, ландшафттық өсімдік ретінде немесе жай ғана жабық бөлме өсімдіктері
ретінде өсірілуі мүмкін. Кейбіреулер тіпті ботаникалық қызығушылықтар ретінде қарастырылады және
оларды өсімдік үлгілері ретінде қарастырады, олар байлықты және жақсы білімділікті білдіреді.
Технология (грек тілінен аударғанда) өнер, шеберлік, біліктілік деген мағынаны білдереді.
Технология дегеніміз – белгілі бір нәрсені өңдеу үшін орындалатын әрекеттер тізбегі.
Технологиялық процесс түрлі құралдар мен әдістердің көмегімн жүзеге асады.

4.

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық
қазақ-түрік университетінің батаникалық бағы
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті ел тәуелсіздігімен бірге бой көтерген білім
ошағы. 1993 жылы осы оқу орны жанынан 88 гектар тақыр жерге ботаникалық бақ салынды.
Бүгінде ол биологиялық және экологиялық мәселелерді зерттейтін заманауи ғылым орталығы ғана емес,
Түркістан қаласының жайқалған орманына, жасыл қорғанына айналды

5.

Ботаникалық бақтар – табиғаттың
ғылым мен қоғам тоғысқан жері
Қоғамға қызмет ету
Батаникалық бақта гүл өсіру артықшылықтары
бұл 1.Табиғаттағы өсімдік қорын арттыруда
пайдасын келтіреді
2.Қалалық және елді мекендерді көгалдандыру
үшін үлкен маңызға ие
3. Батанка ғылымының дамуна үлкен септігін
тигізеді
4. Мамандарды жұмыспен қамтиды, ел
өндірісін арттырады, табыс көзі бола алады
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің батаникалық бағы
өндірістік питомникте жыл сайын декоративті өсімдіктердің 50-60 мың, жеміс ағаштарының 30-40 мың
көшетін өндіріліп, оларды өндіріске енгізу арқылы, 10-12 млн. теңге табыс түседі.

6.

ГҮЛ КӨШЕТТЕРІМЕН КЕЗЕҢДІ ЖҰМЫС
• Топырақ таңдау
Өсіп келе жатқан көшеттер үшін қолданған дұрыс жеңіл борпылдақ топырақ қоспалары түйіршікті
консистенция.
Мұндай субстрат ауаны тамырларға жақсы өткізеді және сонымен бірге ылғалдың булануын бәсеңдетеді.
Топырақты дұрыс таңдау - жақсы көшет өсуінің кепілі
Тұқым себу үшін топырақ қоспасын біріктіру кезінде гүл өсірушілер жылқы шымтезегін, өзен құмы,
кальцийленген шымтезек, шалғынды құмды саздақ, қылқан жапырақты ағаштардың қабығының
кішкентай қырынуы.

7.

Көбінесе, көшеттер үгінділер мен құмдар бар контейнерлерде өсіріледі: қоспасы 2: 1 қатынасын қалдырып
біріктіріледі.
Бақшаға гүл көшеттерін отырғызу ұсынылмайды - мұндай топырақта сирек минералды құрамы бар, оның
құрамында қоздырғыштар мен зиянкестер бар.
Топырақ сатып алмас бұрын мұқият болу керек композициямен таныстыру: калий, азот және фосфор мөлшері
шамамен 300-400 мг / л болатын қоспаларды тек гүл өсіру үшін топырақ құраушыларының бірі ретінде қолдануға
болады.
Қорапта ұйықтар алдында сатып алынған және үйде жасалған топырақ мұқият кальцийленуі керек: жоғары
температура әсерінен, патогенді бактериялар мен личинкалар өледі.
Кальцинация топырақты зарарсыздандыруға көмектеседі

8.

Жарықтандыру және температура технологясы
Гүл өсірушілер арасында таңертеңгі және кешкі жарықтандыру жиі қолданылады, онда жарықтандырудың
ұзақтығы 3 сағатты құрайды
Өсімдіктердің отаны күндізгі жарық 14 сағатқа созылатындықтан, флуоресцентті лампалар, фитолампаларсыз
сәтті өсіру мүмкін емес.
Жарықтандыру тек ақпан немесе наурыз айларында егілген ерте көшеттерге қажет. Кейінгі күннің көшеттері
үшін қосымша жарықтандыру қажеттілігі жоғалады.
Гүл өсірушілер арасында таңертеңгі және кешкі жарықтандыру жиі қолданылады, онда жарықтандырудың
ұзақтығы 3 сағатты құрайды
Өсімдіктердің отаны күндізгі жарық 14 сағатқа созылатындықтан, флуоресцентті лампалар, фитолампаларсыз
сәтті өсіру мүмкін емес.
Кейбір түрлер төменгі температурада жақсы өнеді Мысалы қалампыр, виола + 15- + 18С жеткілікті.
Өсімдіктердің күн сәулесінің айтарлықтай жетіспейтіндігінің дәлелі болып табылады - көшеттер өте ұзартылған,
сабағы өте жұқа, жапырақтары бозғылт түске ие болады.

9.

Тыңайтқыш беру технологиясы
Бірінші жоғарғы таңу трансплантациядан кейін 2-3 аптадан кейін енгізіледі. Тыңайтқыш ретінде тауық
заңғырығы немесе сатып алынған қоспалардың әлсіз ерітіндісі қолайлы.
2 аптадан кейін жоғарыда аталған тыңайтқыштарға 3 г суперфосфат, бір литр ерітіндіге 1,5 г аммиак
селитрасы қосылады. Мұндай киюге болады күл ерітіндісімен ауыстырылады.
Нәзік жас өсімдіктерді күйдірмеу үшін нұсқаулыққа сәйкес дайындалған тыңайтқыштарды екі рет сумен
сұйылту керек. Сол мақсатта жоғарғы киімнің алдында су көп мөлшерде суарылады.
Гүл көшеттерін ұрықтандыру айына 2 реттен көп болмауы керек. Үстіңгі түбір және қосымша тамыр болуы
керек.

10.

Көшеттерге күтім жасау технологиясы
Суару бүріккішпен жасалады. топырақ кебеді.
Көшеттерді өсірудің міндетті кезеңі - таңдау. Мұндай манипуляция әр өсімдіктің дамуы үшін
жеткілікті мөлшерде бос орынды қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылады.
Гүл көшеттері алғашқы нағыз жапырақтар пайда болғаннан кейін бата бастайды. Жас
өсімдіктер жер кесектерімен бірге қораптан мұқият алынып, бөлек контейнерге жіберіледі, жер
қосыңыз және аз мөлшерде суарылады.
Көшеттер күшейе бастаған кезде олар қата бастайды: өсімдіктер күннің
көзіне үйреніп кетуі үшін, көшеттерді біраз уақыт желге апарады.
Біріншіден, көшеттер аздап көлеңкеленген және желден қорғалған, ал бірнеше
күннен кейін баспаналар алынып тасталады. Әр келесі күні таза ауада көңіл
көтеру біртіндеп өсуі керек.

11.

Аурулар мен зиянкестер ден сақтау технологиясы
Дұрыс күтім болмағандықтан, гүл көшеттері бейім тат ауруы. Аурудың негізгі себептері - бұл
ФУСАРИУМ туысына жататын саңырауқұлақтар тудыратын ауру.
Белгілері: жапырақтары бозғылт, сабағы жұқа, тамырлары мен сабағының төменгі бөлігі қоңыр
болады.
Қара аяғымен ауырған өсімдіктер жойылып, топырақ фундамазолмен төгіледі.
Екінші ауру көшеттерге тән - ұнтақты көгеру. Белгілері: жапырақтары ақшыл жамылғымен
жабылған, сабағы деформацияланған. Зақымдалған өсімдіктер фунгицидпен суарылады.

12.

Өсіміктер зиянкестеріне карсы пестицидтер колданады
Химиялык әдіс зиянды организмдерге улы химиялық қосылыстарды колдануга негізделген.
Инсектицидтер мен акарицидтер бұл зинады бунақденелілер мен кенелерге қарсы қолданылатын
препараттар. Қазақстан республикасында осы топтың 100 аса препараттарын колдануга рұқсат етілген.
Кеміргіш ауыз мүшелі зианкестерге (қоңыздар, жұлдызқұрттар, жеміс жебірлері) және түйреп сорғыш
зиянкестерге (өсімдік бітелері, кенелер, самырлар) қарсы өте қатты әсер ететін пестицидтер бар.
Нематицидтер - нематодтармен күресу үшін қолданылатын саны аздау улы химикаттар тобы.
Фунгициттер - саңырауқұлақ және бактерияларды аурулармен күресуде кең түрде қолданылатын
пестицидтердің үлкен бір тобы.

13.

Өсіп келе жатқан көшеттердің мысалы
Ботаникалық бақта «Президент Назарбаев» қызғалдағы өсірілуде өсірілуде
Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің
Ботаникалық бағында отырғызылған 3000 түп Назарбаев қызғалдағы гүлдеді.«Президент Назарбаев» деп
аталатын қызғалдақтың жаңа сұрыпы былтыр егілген.

14.

Түркі елдерінің саммитіне орай Назарбаев қызғалдағын арнайы жылыжайда өсіру және күтім жасау ауыл
шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор Амангелді Апушев және биология ғылымдарының
кандидаты Бахадур Юсуповтың жетекшілігімен жүзеге асуда. Алдағы уақытта қызғалдақ санын едәуір
арттыру көзделген. «Қазақстан – қызғалдақтың отаны болып саналатынын ғалымдар дәлелдеген және Елбасы
өзінің «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласында да ерекше атап өтті. Қазақстан жерінен алғаш рет дала
қызғалдақтары XVIII ғасырда түрік падишахтары арқылы Түркияға, одан әрі Австрия мен Голландияға
таратылды. Қазіргі кезде Голландия елі қызғалдақтың түрлі сорттарын шығаруда. Елбасы Н.Назарбаевтың
мақаласы шыққаннан кейін, Голландияда 3 түрлі сортты қызғалдақтың түрі дайындалды. Атап айтқанда,
«Президент Назарбаев», «Республика Казахстан», «Астана» сорттары», дейді Бахадур Юсупов.
Түркістан қаласының тұрғындары мен қонақтары Елбасы атымен аталатын әсем қызғалдақ гүлін
университеттің ботаникалық бағынан тамашалай алады. Университет ғалымдарының қызғалдақ өсірудің
заманауи технологияларын игеруінің арқасында биылғы жылы Ботаникалық бақта қызғалдақтың 7 сорты
өсіріліп, гүлдеді. Сондай-ақ қызғалдақ гүлінің жаңа сұрыптарын шығару бағытында да зерттеу жұмыстары
жүргізілуде.

15.

Қорытынды
Қаланы көгалдандыруға ботаникалық бақ өнімдері қолданылды.
«Гүл-дүние көркі» десек қателеспейміз. Гүлдердің де біздер сияқты жаны бар. Ол адамға үлкен пайда
келтіреді. Кейбір гүлдер қоршаған ортаға жағымды энергия бөледі. Әр адамның өзінің сүйікті гүлі болады.
Мерекелерде, туған күндерде, жақсылықта гүл сыйлау –үлкен құрметтің белгісі.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті ғылыми зерттеу жұмыстары мен
коммерцияландыру бағытындағы жобаларға дайындық мақсатында дайындалған көшет отырғызу және ұрық
егу алаңдарында «Биология» кафедрасының білімгерлері мен оқытушыларының және Ботаникалық бақ
қызметкерлері қарқынды жұмыс жасады. Түркістан облысы мен Түркістан қаласы аймағында көгалдандыру
жүргізілуде.
Ботаникалық бақтар қазір көптеген қалаларда жасыл оазис болып табылады және қарбалас пен қарбаластан
тамаша құтылуға болады. Олардың кейбіреулері туристік орындар немесе іс-шаралар өткізетін орындар болып
табылады.

16.

Пайдаланған әдебиеттер
Қарабалаұлы О.Қ. Шаяхметова И.Ш
ӨСІМДІКТЕР ФИЗИОЛОГИЯСЫ
Керімбек Жұмәділхан Сарыбайұлы
Өсімдік биохимиясы мен физиологиясының практикумы.
Түркістан облысы әкімінің баспасөз қызметі 01наурыз 2023
Х.К. Торыбаев
Гүлді және көрікті дақылдар зиянкес бөжектктері
МКТУ ресми сайты

17.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ !