Тарату логистикасы

1.

ТАРАТУ ЛОГИСТИКАСЫ

2.

Жоспар
Кіріспе
Негізігі бөлім
а) Сатып алу және тарату логистикасы
б) Тарату логистикасы және маркетинг
арасындағы байланыс
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

3.

Кіріспе
Логистика дайын өнімді тұтынушыларға жеткізу және жартылай
фабрикаттар мен шикізаттарды алу арасындағы уақыт
интервальды қысқартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар,
материалдық қажеттіліктерді қысқартуға, сатып алу процесін
тездетуге, сервис деңгейін жоғарылатуға септігін тигізеді.
Логистика саласындағы қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма
шаруашылығын, қорларды, кадрларды басқару, ақпаратты
жүйелердің ұйымдастырылуы, коммерциялық қызмет және т.б.
жатады. Аталған әрбір бөлім сәйкес салалық пәнде терең
зерттеліп, баяндалған. Логистиканың жаңалығы – негізгі өзара
байланыс. Логистикалық әдістің мақсаты – материалды
ағымдарды толассыз басқару. Логистика белсенді түрде дамып
келе жатыр. Шет елде логистика соңғы онжылдықта тез дамыды.
Қазақстан үшін логистикалық өндірістік, сауда, көлік, ақпараттық
жүйелердің қалыптасуы мен дамуы өте маңызды, себебі, ол біздің
елдің әлемдік экономикалық және ақпараттық кеңістікке
интеграциялануын тездетуге мүмкіндік береді. Логистиканың
зерттеу объектісі материалдық және ақпараттық ағымдар болып
табылады.

4.

Сатып алу логистикасы – бұл
кәсіпорындарды материалды ресурстармен
қамтамасыз ету үрдісіндегі материалдық
ағымдарды басқару. Кез-келген өндірістік,
сондай-ақ сауда кәсіпорында материалдық
ағымдар өңделеді, сондықтан, оның құрамында
еңбек заттарын – шикізат, жартылай
фабрикаттарды, халық тұтынатын бұйымдарды
сатып алатын, жеткізетін және уақытша
сақтайтын қызметі бар (жабдықтау қызметі).

5.

Кәсіпорынды еңбек заттарымен
қамтамасыз ету үрдісінде жауап беретін
негізгі сұрақтар дәстүрлі және жабдықтау
логистикасымен анықталады:
Не сатып алу;
Қанша сатып алу;
Кімнен сатып алу;
Қандай шарттарда сатып алу.

6.

1. Макрологистикалық жүйенің элементі ретінде
жабдықтау қызметі жабдықтаушылармен тауарды
жеткізумен байланысты техникалықтехнологиялық,
экономикалық және әдістемелік мәселелерді келісе
отырып, олармен шаруашылық байланыстар
орнатады. Жабдықтаушының өткізу қызметімен және
тасымалдау ұйымдарымен бірлесе, қызмет ете
отырып, жабдықтау қызметі кәсіпорынның
макрологистикалық жүйеге кіруін қамтамасыз етеді.
Жабдықтау қызметі өз кәсіпорнына жұмыс жасай
отырып, бүкіл макрологистикалық жүйенің тиімді
қызмет етуін жоғарлату мақсатын көздеуі тиіс.

7.

2. Оны ұйымдастырған кәсіпорынның элементі
бола тұрып, жабдықтау қызметі жабдықтау өндіріс - өткізу тізбегінде материалдық ағымның
өтуін қамтамасыз ететін микрологистикалық жүйеге
түпкілікті кіруі тиіс. Жабдықтау қызметі арасында
материалды әрекеттердің жоғары үйлесімділігін
қамтамасыз ету жалпы кәсіпорынның логистикалық
ұйымының міндеті болып табылады.
3. Жабдықтау қызметінің тиімді қызмет етуі,
аталған мақсаттардың кәсіпорын деңгейінде, сондайақ макрологистика деңгейінде жүзеге асырылу
мүмкіндігі жабдықтау қызметінің жүйелі
ұйымдастыруына тәуелді.

8.

Жабдықтау - өндіру - өткізу тізбегі қазіргі маркетинг
концепциясының негізінде құрылуы тиіс, яғни ең алдымен
өткізу стратегиясы, содан соң өндірісті дамыту стратегиясы
және содан кейін өндірісті жабдықтау стратегиясы жасалуы
тиіс. Маркетинг бұл мақсатты тек концептуалды жағдайда
көздейтінін айта кету қажет. Өткізу рыногын жан-жақты
зерттеуге бағытталған маркетингтің ғылыми құралдары,
өткізу рыногын зерттеу кезінде айқындалған талаптарға сай,
жабдықтаушылармен техникалық-технологиялық үйлесу
мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін әдістерді жасамады.
Маркетинг, сондай-ақ материалдардың бірінші шикізат
көзінен соңғы тұтынушыға дейін жылжу үрдісінің барлық
қатысушыларын жүйелі ұйымдастырудың әдістерін де
ұсынбайды. Бұл жағдайда логистика кәсіпкерлік 15
қызметке тиісті маркетингтік тәсілді дамытады, маркетинг
концепциясын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін әдістерді
жасайды, концепцияның өзін кеңейтіп, оны толықтырады

9.

Сатып алу логистикасына жататын мәселелер мен
жұмыстарды қарастырайық:
1.Материалдық ресурстарға деген қажеттілікті анықтау.
2.Сатып алу нарығын зерттеу.
3.Жабдықтаушыларды таңдау.
4.Сатып алуды жүзеге асыру.
5.Жеткізуді бақылау.

10.

6.Сатып алу бюджетін дайындау.
Материалды ресурстардың негізгі түрлері бойынша
тапсырысты орындауға кететін шығындар;
Тасымалдау, жіберу және сақтау шығындары;
Жүк өңдеу шығындары;
Жеткізу шартының орындалуын бақылау кететін
шығындар;
Материалды ресурстардың қабылдануына және
тексерілуіне кететін шығындар;
Әлеуетті жабдықтаушылар жөнінде ақпарат іздеуге
кеткен шығындар.
7. Сатып алулардың өндіру, өткізу, қоймалау және
тасымалдау, сондай-ақ жабдықтаушылармен жүйелі
өзара байланысын орнату.

11.

«Жасау немесе сатып алу» мәселелері шешілгеннен кейін
және кәсіпорын қандай шикізат пен материалдар сатып
алуы қажет екенін анықтағаннан кейін жабдықтаушыны
таңдау мәселелерін шешеді. Осы мәселені шешудің негізгі
сатылары мынадай:
1. Потенциалды жабдықтаушыларды іздеу:
Байқау жариялау;
Жарнама материалдарын зерттеу;
Көрме және жәрмеңкелерге бару;
Мүмкін жабдықтаушылармен хат алмасу және жеке
байланыстар.

12.

2.Потенциалды жабдықтаушыларды талдау. Бірнеше
критерийлерді қалыптастырады:
Жабдықтаушының тұтынушыдан алыс орналасуы;
Ағымды және жедел тапсырыстарды орындау
мерзімдері;
Резервтік қуаттардың болуы;
Жабдықтаушының психологиялық жағдайы;
Жабдықтаушының қаржы жағдайы;
Жеткізілетін құралдың қызмет ету мерзімінде қосалқы
бөлшектердің жеткізілуін қамтамасыз ету.
3.Жабдықтаушылармен жасаған жұмыстардың
нәтижесін бағалау.
Жабдықтаушыны таңдауға бекітілген келісім-шарттың
жұмыс нәтижелері әсер етеді.

13.

«Дәл мерзімде» жеткізу жүйесі – құрамдас бөлшектерді
немесе тауарларды өндірістік тұтыну орнында немесе
сауда кәсіпорындағы сату мезетінде қажетті көлемде
және қажетті уақытта өндіру және жеткізу жүйесі. ДМ
жүйесін қолдануға мүмкін беретін жабдықтаушы мен
сатып алушы арасындағы қатынастардың ұзақ мерзімді
шаруашылық байланыстар сипаты болуы тиіс және ұзақ
мерзімді келісім - шарттар негізінде құрылуы қажет. ДМ
жүйесі, дәстүрлі жабдықтау жағдайына қарағанда,
тұтынушылардың төмен қормен жұмыс жасауын
қарастырады. Сәйкесінше, логистикалық үрдістің барлық
қатысушыларына, соның ішінде, тасымалдаушыларға да
сенімділік талабы жоғарлайды. Сондықтан да, егер
дәстүрлі жабдықтау жағдайында тасымалдаушыны
таңдауда бірінші орында тасымалдау тарифтері тұрса,
онда тасымалдау жүйесіндегі артықшылық, жеткізу
мерзімдерін бұзбаймын деп кепілдік бере алатын
тасымалдаушыға беріледі.

14.

15.

Логистикадағы тарату – осы үдерісінің физикалық,
сезілетін заттай құрамы. Меншік құқығын таратумен
байланысты заңдылықтарға бұл жерде, әрине, көңіл
бөлінеді, дегенмен олар зерттеу мен
оңтайландырудың негізгі пәні болмайды. Тарату
логистикадағы негізгі зерттеу пәні қолда бар
материал қорларының физикалық бөлу үрдісін
рационализациялау болып табылады, өнімді қалай
орау керек, қай маршрутпен жіберу керек, қойма
торлары қажет пе (егер қажет болса да, онда
қандайы?), делдалдар қажет пе – міне, бұлар тарату
логистиканың айналысатын мәселелері.

16.

Тарату логистиканың түсінігін жалпы
логистика түсінігінің анықтамасы
негізінде қалыптастыру оңай:
ағымды өндіріске дейін жеткізу;
ағымның өндіріс ішінде өту үдерісін басқару;
дайын өнімді тұтынушыға дейін жеткізу
үдерісін басқару

17.

18.

Тарату логистикасының дәстүрлі өткізу және
сатудан айырмашылығы мынада:
материалды және ақпараттық ағымдарды басқару
үдерісін маркетинг мақсаттары мен мәселелерімен
байланыстыру;
тарату үдерісі мен өндіру және сатып алу үдерісінің
жүйелі өзара байланысы;
тарату ішіндегі барлық функциялардың жүйелі өзара
байланысы.

19.

Тарату логистикасының міндеттер құрамы микро
және макродеңгейде әртүрлі болады. Кәсіпорын
деңгейінде, яғни микродеңгейде логистика
төмендегідей міндеттер қояды және оларды
шешеді:
- өткізу үдерісін жоспарлау;
- тапсырысты алуды және өңдеуді ұйымдастыру;
- орау түрін таңдау, жинақтау туралы шешім қабылдау,
сондай-ақ түсіруге тікелей байланысты басқа да
операциялардың орындалуын ұйымдастыру;
өнімнің түсіруін ұйымдастыру;
- жеткізуді ұйымдастыру және тасымалдауды бақылау;
- өткізгеннен кейінгі қызмет көрсетуді ұйымдастыру.

20.

Макродеңгейдегі тарату логистикасының
міндеттеріне мыналар жатады:
- материалдық өнімді тарату бағытын таңдау;
- қызмет көрсететін аумақтағы тарату
орталықтарының оңтайлы санын анықтау;
- қызмет көрсету аумағындағы тарату орталықтарының
оңтайлы орналасу жерін анықтау, сондай-ақ аймақ,
облыс, ел, материк немесе бүкіл жер шарының
аумағы бойынша материалдық ағымның жылжу
үдерісін басқарумен байланысты бірқатар басқа
мәселелер.

21.

Тарату логистикасының анықтамасы
төмендегідей қалыптасады: тарату
логистикасы – материалдық ағымның түрлі
көтерме сатып алушылары арасында бөлу
үдерісінде жүзеге асыратын өзара
байланысты функциялар кешені. Тарату
логистикасындағы зерттеу объектісі –
жабдықтаушыдан тұтынушыға өту
сатысындағы материалдық ағым.

22.

Өндіруші фирманың өнімі және сәйкес қызметі соңғы
және аралық тұтынушыларға белгілі бір тарату
арналары арқылы жеткізіледі, олар фирманың жалпы
өткізу торын құрайды. Американдық маркетинг
ассоциациясының (АМА) анықтамасы бойынша,
тарату арнасы – бұл фирмаішілік ұйымдық бірліктер
және фирмаішілік агенттер мен дилерлер, көтерме
саудагерлер мен ритейлерлердің (бөлшек
саудагерлердің) құрылымы, олар арқылы тауар, өнім
немесе қызмет рынокқа жеткізіледі. Өткізу арнасы
(тарату арнасы) – бұл бір атаулы (немесе
ассортименті) дайын өнімнің материалдық
ағымдарын, сондай-ақ өндіруші фирманың сәйкес
қызметін соңғы немесе аралық тұтынушыға
жеткізетін логистикалық тізбектер мен олардың
учаскелері жататын жартылай реттелген көптеген
түрлі делдалдар.

23.

Өткізу арналары мен торларының құрылымын екі негізгі тұжырымдама
анықтайды: мамандану және ассортимент. Мамандану логистикасы қамту
және масштабты үнемдеуге негізделеді. Фирма бөлудегі белгілі бір
функцияны орындауға мамандалған кезде (мысалы, жүк өңдеуге),
операциялық үнемдеуге жету үшін ол айырықша функциялар
масштабымен қамтылуын дамытады. Таратудағы логистикалық қызметке
көптеген маманданған фирмалар жатады: көтерме және бөлшек сауда
делдалдары, тасымалдау және жеткізу фирмалары, жеке тарату
компаниялары, 25 ораумен, сұрыптаумен, жүк өңдеумен айналысатын
фирмалар, сақтандыру және қаржы компаниялары және т.б. Мамандануды
өнімділік ассортиментінің қондырмасы деп те есептейді. Өнімділік
ассортимент тұжырымдамасы нақты тұтынушылар талап ететін өнімділік
миксті құру және орналастыру болып табылады. Нарықтағы фирмалық
стратегиялық позициялау тұрғысынан тауарлар өткізу арналарының
белгілі бір жерлерінде шоғырлануы, сұрыпталуы және бөлінуі тиіс.
Шоғырландыру дегеніміз - тез арада сатыла алатындай бір өнім немесе
бірнеше түрлі өнімдерді жинау. Қарапайым мысал – бұл өндірушінің
нығайтушы қоймасы, әдетте, көп жүкті жөнелтілімдерді түрлі зауыттар
жүргізеді және олар нығайтушы базаларға (қоймаларға) бағытталады.
Өткізу арналарын шоғырландыру орталықтарында қолдану (мысалы, жүк
терминалдары) жалпы мәліметтер санын азайтуға мүмкіндік береді.

24.

Ассортиментті белгілеудің екінші сатысы
кастомизация болып табылады, ол
дегеніміз - өнімдерді ерекше
комбинацияларға сұрыптау және топтау
процесі. Кастомизацияға тауардың ерекше
сатылуы үшін арнайы орау жатады және оны
эксклюзивті өткізу арналарында жылжыту
жатады. Ассортиментті үдерістің соңғы
сатысы - жөнелту болып табылады, ол дайын
өнімнің ерекше ассортименттік тобын белгілі
уақытта және қажетті жерге тұтынушыларға
жіберуді білдіреді.

25.

26.

Эканомикадағы тарату– бұл ұдайы өндіріс
үдерісінің фазасы: ең алдымен материалды
игіліктерді өндіру қажет, содан кейін оны
бөледі,яғни құрылған байлықтағы әр
өндірушінің үлсін анықтайды. Мұнда
өндірілген еңбек өніміне меншік құқығы
бөлінеді.Өнімнің өздері,мысалы вагон
құрушы зауытта құрастырылған вагондар
өндірістік үдеріс қатысушылары арасында
бөлінбейді.

27.

Тарату логистикасының қолдану сферасы
Тарату логистикасының анықтау қызметінде екі бағыт бар. Біріншісі дайын
өнімді жабдықтаушының қоймасынан тасымалдау операцияларының
кешенін қамтиды. Екішісі – мулде кең. Бұл жағдайда тарату логистикасы
материалды тауардың барлық қызметін, ағындық сызықтан басталып,
тұтыну қоймасына жеткенге дейінгі әрекеттерді жүзеге асырады. Сонымен
қоса тарату міндеттері микро және макрологистикалық деңгейде
шешілетінін атап өткен жөн.
Тарату логистикасының функциясы: пайдалы тарату, жүзеге асыру және
сатылым, сонымен қоса тұтыну сұранысын анықтау және оның
қанағаттануын ұйымдастыру, жинақтау, дайын өнім қорын сұрыптау және
орналастыру, тауарды жеткізілуі және тұтынушыға қызмет көрсету
бойынша шаруашылық байланысты орнату, тауар айналымының және
сауда ұйымдастыруының оңтайлы түрін таңдау болып табылады.
Физикалық тарату ретінде тасымалдау, сақтау, қоймалау, қайтаөндіру және
т.б. түсіндіріледі. Тарату логистикасы жоспарлау әрекетін, оның өмірде
қолданылуы және физикалық материалдардың қозғалысын және дайын
өнімдердің оның пайда болуынан бастап қолдану аяасын өзіне пайда ала
отырып тұтынушының қажеттілігінің қанағаттануын бақылау.
Егерде логистика ғылымы ретінде экономкалық ағындарды басқару болса, ал
тарату – коммерциалық, арналық және дайын өнім және қызметтің
физикалық тарату жинағы, яғни тарату логистикасы – ол коммерциалық,
арналық және дайын өнім және қызметтің физикалық таратуды сұранысты
қанағаттандыру мақсатымен басқару процессі.

28.

29.

Қорытынды
Бөлудегі логистикалық делдалдар арасында орталық орынды
алмастыру функциясынан басқа да функцияларды орындайтын сауда
делдалдары алады, яғни олар қолдаушы функцияларды да орындайды
(мысалы, тасымалдау,жөнелту, сақтандыру, жүк өңдеу, қорларды
басқару несие-қаржылық қызмет көрсету, сату алдындағы және одан
кейінгі қызмет және т.б.).
Дайын өнімді тұтынушыларға тікелей сататын бөлшек сауда орнының
звенолары арасында тәуелсіз бөлшек саудагерлерді, франшизаны,
ритейлер бірлестіктерін, дайын өнімді өндіруші фирмалардың бөлшек
дүкендерін, пошта бойынша сататын өнеркәсіптерді, шағын
маркеттерді және т.б. атап айтуға болады.
Қазіргі уақытта өндіруші фирмаларда сатуды ұйымдастырудың үш
негізгі типі бар:
- тұтынушыға бейімделген (тік өткізуші торы, оны сату жөніндегі
директор басқарады және оған көтермешілер мен ритейлерлер
менеджерлері бағынады);
- аймаққа бағытталған (көлденең өткізу торы, онда сату жөніндегі
директор өткізу рыногының аймақтары бойынша сәйкес бөлімдерді
басқарады);
- өнімге бағытталан (аралас өткізу торы, мұнда сату директорына
дайын өнімнің түрлері бойынша аймақтық менеджерлер бағынады).
Іс жүзінде сатуды ұйымдастырудың барлық осы үш типі фирманың
логистикалық стратегиясының мақсатына жету үшін түрлі үлеспен
қиыстырылып отырады. ....

30.

Қолданылған әдебиеттер
1. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э., Порошина О.Г.,
Эффективная логистика. – М.,Экзамен, 2003.
2. Неруш Ю.М. Логистика: Учебник для вузов. 2 – е изд.,
перераб. и доп. – М.: ЮНИТИ: ДАНА, 2000.
3. Основы логистики: Учебное пособие \ Под ред.
Л.Б.Миротина и В.И.Сергеева., М.: Инфра. – М, 1999.
4. Родников Л.П.Логистика: Терминологический словарь. –
М.: Инфра – М, 2000.
5. Сергеев В.И. Логистика В бизнесе. Учебник. – М.: 2001.
6. Транспортная логистика / Под.ред.Миротина Л.П., М.:
Экзамен, 2004.
7. Тулембаева А.Н. Учебное пособие. Логистика. Алматы:
«ИздатМаркет», 2002. Қосы