Фанетычныя працэсы пісьмовай эпохі і гісторыя рэдукаваных галосных

1. Фанетычныя працэсы пісьмовай эпохі і гісторыя рэдукаваных галосных

2.

1 Фанетычныя змяненні пісьмовай пары.
2 Знікненне рэдукаваных у слабой пазіцыі
і вакалізацыя ў моцнай: [ъ] > [о],
[ь] > [е].
3 Адлюстраванне страты рэдукаваных у
пісьмовых помніках ХІ-ХІІІ ст.

3. Фанетычныя змяненні пісьмовай пары

Асноўная з’ява старажытнарускай
мовы, якая перарабіла яе гукавую
сістэму падзенне рэдукаваных [ъ], [ь] –
як самастойныя гукі [ъ], [ь]
пераставалі існаваць.

4. Да часу страты

слабыя [ъ], [ь] вымаўляліся вельмі коратка, а
моцныя – набліжаліся да звычайных галосных адрозненне паміж слабымі і моцнымі
рэдукаванымі прадвызначыла іх лёс – або
поўную страту, або ператварэнне ў галосныя
поўнага ўтварэння.
[ъ], [ь] у слабым фанетычным становішчы
станавіліся нескладовымі і пераставалі
вымаўляцца;
на месцы моцных [ъ], [ь] пачалі вымаўляцца
галосныя поўнага ўтварэння
[ъ] – [о], [ь] – [е]

5. Раней

- страта [ъ], [ь] адбывалася, калі слабы
рэдукаваны не быў падтрыманы
моцным у іншых формах таго самага
слова:
кънѧзь, къто, мъного.
- зніклі рэдукаваныя [ъ], [ь] на канцы слоў
- напісанне захоўвалася, бо ўказвала
межы слоў пры старажытнарускім
злітным напісанні, а пазней пачалі
абазначаць цвёрдасць / мяккасць
папярэдняга зычнага.

6. У поўным і беглым стылях маўлення

рэдукаваныя [ъ], [ь] вымаўляліся парознаму.
У царкоўным чытанні рэдукаваныя [ъ],
[ь] трымаліся больш доўгі час, чым у
размоўным стылі мовы.

7. Знікненне рэдукаваных у слабой пазіцыі і вакалізацыя ў моцнай: [ъ] > [о], [ь] > [е]

Знікненне рэдукаваных у
слабой пазіцыі і вакалізацыя ў
моцнай: [ъ] > [о], [ь] > [е]
Страта рэдукаваных ъ, ь абазначала
знікненне рэдукаваных у слабой
пазіцыі і вакалізацыя ў моцнай: [ъ] >
[о], [ь] > [е].

8. У выніку падзення рэдукаваных

слабыя ъ, ь страціліся, а моцныя перайшлі ў
о,е:
[дьнь ] > [ден'], [дьня] > [дня]; [вьсь] > [вес'],
[вься] > [вся] , [съто] > [сто], [сътъ] > [сот];
[клѣтъка] > [клѣтка], [клѣтъкъ] > [клѣток ].
Пераход ъ, ь у о, е адбываўся і пад націскам,
калі рэдукаваныя не знаходзіліся перад
складам са слабым рэдукаваным:
[пьстрый]>[пестрый],
[тьща]>[теща],[съхнути]>[сохнути].

9. Страта рэдукаваных спыніла дзеянне асноўных заканамернасцей больш старажытнага перыяду гісторыі:

1 у мове сталі магчымымі закрытыя склады;
2 страчаны складовы сінгарманізм (лес – мяккі
зычны, пярэдні галосны, цвёрды зычны);
3 пашырыліся аднаскладовыя словы (дом);
4 з’явіліся новыя граматычныя формы і
марфемы (нулявы канчатак – стол, конь,
гость);
5 у мове з’явіліся марфемы, якія складаюцца
толькі з адных зычных: писалъ – писал, пісаў,
женьскыи – женскии.

10. Адлюстраванне страты рэдукаваных у пісьмовых помніках ХІ-ХІІІ ст.

Страта рэдукаваных адбывалася да другой
паловы ХІІ ст. У старажытнарускіх помніках
гэтага часу сустракаецца шмат выпадкаў
напісання на месцы моцных [ъ], [ь] галосных
о, е і адсутнасці рэдукаваных [ъ], [ь] у слабым
становішчы. Магчыма, што падзенне [ъ], [ь]
пачалося раней. Адсутнасць слабых
рэдукаваных [ъ], [ь] і вакалізацыя моцных
рэдукаваных [ъ], [ь] у галосныя поўнага
ўтварэння адлюстроўваецца ў помніках
старажытнарускай пісьмовасці раней за ХІІ
ст.

11. У юрыдычных дакументах і справаводстве

змяненне рэдукаваных адзначаецца
часцей, бо помнікі канцылярскаюрыдычнага старажытнарускага
пісьменства больш поўна
перадавалі асаблівасці тагачаснай
жывой народнай мовы.

12. Надпіс на Тмутараканскім камяні 1068 г.

въ лѣто ·S· ФО (S)· iндi
·҃S· глѣбъ кнѧзь
мѣрилъ мо по лєду ѿ
тъмутороканѧ до
кърчeва ·Г·И·Д· сѧже

13.

Слабыя рэдукаваныя [ъ], [ь] не
перадаюцца, а на месцы моцных
рэдукаваных [ъ], [ь] ужываюцца
галосныя поўнага ўтварэння [о], [е] у
Дагаворнай грамаце
смаленскага князя Мсціслава
Давыдавіча з Рыгаю і Гоцкім
берагам (1229):
всемъ, гривенъ, гривна, кнѧзь,
кто.