Тозаңдану дегеніміз не?

1.

1.Тозаңдану дегеніміз не?
2.Өздігінен тозаңданатын өсімдіктерге тән
белгілер қандай?
3.Айқас тозаңданудың қандай түрлері бар?
4.Қандай сүтқоректілер айқас тозаңдануға
қатысады?
5.Жел арқылы тозаңданатын өсімдіктердің
тозаңдары қандай болады?

2.

Миға шабуыл
Жеміс пен тұқым қандай үдеріс
нәтижесінде пайда болды?

3.

Сабақтың тақырыбы:Гүлді өсімдіктердегі қосарлы
ұрықтанудың маңызы.
Ұрық пен эндоспермнің түзілуі.
ОМ: гүлді өсімдіктердегі қосарлы ұрықтанудың маңызын
сипаттау
БК:Қосарлы ұрықтану ұғымын біледі.
Гүлді өсімдіктердегі қосарлы ұрықтанудың маңызын
сипаттайды.
Ұрықтану жолын талдайды.

4.

Пәндік лексика және терминология
Қазақша
Орысша
Аналық аузы Рыльце
Ағылшынша
Stigma
Аналық
Столбик
Қазақша
Орысша
гүл
цветы
мойны
аналық аузы
рыльце
аналық мойны
столбик
аналық
түйін
Аналық түйін
Завязьзавязь
аналық гүл
пестик
аталық
тычинка
тозаңқап Пестик
пыльник
Аналық гүл
аталық жіпше
тычиночная нить
Style
Аталық
күлте
тостағанша
айқас тозаңдану
Тозаңқап
Аталық
жіпше
Тұқым
өздігінен тозаңдану
жасанды тозаңдану
венчик
чашелистик
перекрестное
опыление
самоопыление
искусственное
опыление
Тычинка
Ағылшынша
flower
Stigma
Style
оvary
pistil
stamen
anther
filament
petal
sepals
cross-pollination
Ovary
Pistil
Stamen
Пыльник
Anther
Тычиночная нить Filament
Семя
self-pollination
artificial pollination
Seeds

5.

Қос ұрықтану туралы видео
https://www.youtube.com/watch?v=Gq8NWh98wQs

6.

Қосарлы ұрықтануды атақты орыс
ғалымы С.Г.Навашин 1898 жылы
ашты. Бұл – тұқымның түзілуі
барысында тек жұмыртқа жасушасы
ғана емес, сонымен бірге ұрық
қапшығының орталық жасушасы да
ұрықтанатын жыныстық үдеріс типі.
Ұрық қапшығына тозаң түтігі арқылы
екі спермия келіп түседі, бір
спермияның ядросы жұмыртқа
жасушасының ядросымен қосылады,
екіншісінің ядросы – ұрық қапшығының
екінші реттік ядроларымен. Ұрықтанған
жұмыртқа жасушасынан ұрық, орталық
жасушадан эндосперм (қоректік зат)
дамиды. Осылайша қосарлы ұрықтану
нәтижесінде ұрықтанғаннан кейін
бірден қоректік ұлпаның дамуы
қамтамасыз етіледі.

7.

Өсімдіктердің ұрықтануы жануарлардікіне ұқсас, бірақ кейбір
айырмашылықтары бар. Өсімдіктерде көбею мүшесі гүл болып
табылады. Гаметалар осы мүшелерде жетіледі. Гүлді
өсімдіктерде ұрықтану үдерісінен бұрын тозаңдану – тозаңның
аталық тозаңқаптан аналық аузына тасымалдануы жүзеге асады.
Аналық аузына түскеннен кейін тозаң дәні өне бастайды.
Вегетативті жасушадан аналық мойнының ұлпалары бойымен
жатынға дейін және тұқымбүршігіне дейін жететін ұзын тозаң
түтігі дамиды. Мысал ретінде хромосомалардың диплоидты
жиынтығына ие өсімдіктердің ұрықтануын қарастырайық.
Жоғары сатыдағы өсімдіктерде бір мезгілде 2 жұп гаметалар
бірігеді. Пісіп жетілген тозаң қабықшамен қапталады және екі
гаплоидты жыныс гаметаларынан тұрады. Жабық тұқымды
өсімдіктерге қосарлы ұрықтану тән.

8.

Аналықтың аузына тозаң
түйіршігі түскеннен кейін,
аналықтан жабысқақ сұйықтық
бөлінгенде аналық аузына түскен
тозаң жіңішке түтікше шығарып,
өнеді. Тозаң түтікшесі ұзарып
аналықтың жатынына жетеді.

9.

Аналық аузы
Тозаң жіпшесі
жатын
Тұқым бүршігі
Тозаң түтікшесінің ұшында
ірі ядролы 2 жасуша
(спермий) бар. Тозаң
түтікшесінің ұшы тұқым
бүршілігімен түйіскенде 2
жасушаның біреуі
жұмыртқа жасушасымен
қосылып ұрықтанады.
Екінші жасуша (спермий)
тұқым бүршігінің ең ірі
жасушасымен қосылады.

10.

Тозаңданудан кейін
ұрықтану жүреді

11.

• Ядрода
хромосомалардың
толық
• Ядрода
хромосомалардың
толық
жиынтығы
болса,
диплоидты
жиынтығы
болса,
диплоидты
жиынтық деп
жиынтық деп аталады.
аталады.
• Хромосомалардың
жарты
жиынтығы
• Хромосомалардың
жарты
жиынтығы
болса,
болса, гаплоидты
жиынтық
деп
гаплоидты
жиынтық деп
аталады.
аталады.

12.

аАшықтұқымдылардың көбею үдерісі
Көбею
2жыл
33жыл
Тозаңдану
1жыл

13.

Жабық тұқымдылардың көбею
үдерісі
гГүл
Ттозаң
жжеміс
Тозаң қап
жжатын
Жжас өсімдік
Еересек
өсімдік
ттұқым
өөскін

14.

Венн диаграммасы
Ашықтұқым
ды
өсімдіктер
Айы
рма
шыл
ығы
Жабықтұқы
мды
өсімдіктер

15. Үдерістің жүру кезеңдерін атаңыз.

16.

Жарып көрсетілген
гүлдің бөлімдері
Тозаңның
өнуі.Өнген
тозаңның
жатындағы
Тозаң түтігінің
тұқым бүршігіне
ұшындағы
енуі
спермийдің тұқым
бүршігіндегі аналық
жұмыртқажасушасы
мен қосылуы
Жеміс пен
тұқымның
түзілуі
Аталық
тозаңның
аналық
аузына
түсуі

17.

?
Антиподтар
Жұмыртқа
жасушасы
Синергидалар
Орталық
жасуша
?
???
Ққосарлы
ұрықтану

18.

Эндосперм
(3n)
Антиподтар
Жұмыртқа
жасушасы
Синергидалар
Орталық
жасуша
Зигота
(2n)
вспермиялар
Ққосарлы
ұрықтану

19.

РЕФЛЕКСИЯ
?
2 ұнаған екі мәлімет
3 кілт сөз

20.

Үйге тапсырма:
Қосарлы ұрықтанудың
маңызын сипаттау, гаплоидты
және диплоидты жиынтық
мағынасын ашу.