Сабақтың тақырыбы: Митоз. Жануарлардағы гаметогенез. Өсімдіктердегі спорогенез және гаметогенез. Гаметогенез. Адам

1/29

3.73M

Митоз. гаметогенез

1. Сабақтың тақырыбы: Митоз. Жануарлардағы гаметогенез. Өсімдіктердегі спорогенез және гаметогенез. Гаметогенез. Адам

БӨЛІМ: Жасушалық цикл
Сабақтың тақырыбы:
Митоз. Жануарлардағы гаметогенез.
Өсімдіктердегі спорогенез және
гаметогенез. Гаметогенез. Адам
гаметогенезінің кезеңдері

2.

Жасуша санының көбеюі жасушаның бөлінуінен
басталады. Жасушаның бөліну аралықтары болады, оны
жасуша циклі деп атайды.
Жасуша 3 түрлі жолмен бөлінеді:
1. Митоз- дене (соматикалық)
жасушаларының бөлінуі
2. Амитоз- қарапайымдылардың
тікелей бөлінуі
3. Мейоз- жыныс жасушаларының
бөлінуі (күрделі бөліну)
2

3.

Митоз дегеніміз – дене (соматикалық) жасушалардың бөліну жолы .
Митоздық бөліну кезінде бір аналық (диплоидті) жасушадан, екі бірдей
(еншілес) жасуша түзіледі де, ондағы хромосомалар жиынтығы өзгермейді.
Митоздық айналым
3 кезеңнен тұрады.
•Интерфаза – бөлінуге
дайындық кезеңі
• Кариокинез – ядроның
бөлінуі
•Цитокинез –
цитоплазманың бөлінуі
3

4.

Профаза
4

5.

Хромосомалардың саны
Бір түр екінші түрден
хромосомалар санына
байланысты ажыратылады.
Әр түрдің
хромосомаларында сол
түрдің тұқым қуалау
қасиеттерін сақтайтын
генетикалық ақпарат
болады. Бір түрдің
ядросындағы
хромосомалардың толық
жиынтығын диплоидты деп
, ал оның
жартысын гаплоидты
жиынтық деп атайды.
Адамның 46 хромосомасы
5

6.

7.

8.

9.

Гаметалар – хромосомалар жиынтығы гаплоидты болып
келетін жыныс жасушалары. Олардың 2 түрі бар: аталық
және аналық гаметалар. Аталық пен аналық гаметалардың
қосылуынан зигота түзіледі.
Аталық гаметалар сперматозоидтар немесе спермиялар деп
аталады. Олар өте ұсақ болады. Олардың басы, мойны,
орталық бөлімі және құйрығы болады.
Аналық жыныс жасушалары жұмыртқа деп аталады. Олар
сперматозоидтарға қарағанда үлкен шар тәрізді болып келеді
және жылжымайды.
9

10.

Гаметогенез
–бұл жыныс жасушасы немесе гаметалардың дамып –жетілу
процесі
Сперматогенез –
Сперматозоидтың
даму процесі
Овогенез –
Жұмыртқа жасушасының
дамуы мен қалаптасу
процесі
10

11.

2
n
2
n
2
n
2
n
2
n
2
n
2
n
n
Пісіп жетілу
аймағы
(МЕЙОЗ)
n
n
2
n
2
n
2
n
n
n
2
n
2
n
Өсу
аймағы
2
n
n
Көбею
аймағы
(МИТОЗ)
2
n
2
n
2
n
n
n
n
n
n
Қалыптасу
аймағы
11

12.

Жұмыртқа жасушасының түрлері
12

13. Аталық тозаңның дамуы

• Тозаң төрт камерадан тұратын тозаңқапта болады.
• Әрбір тозаңқап талшықты қабатпен қоршалған.
• Талшықты қабатта тозаң жасушасының бөлінуіне
қажетті қоректер мен энергия беретін құрылымдар
бар.

14.

Тозаң 4 бөліктен тұратын тозаңқап ішінде
дамиды. Микроспорлық аналық жасушалар (2n)
тозаңды қапшықтарда орналасқан.
Олардың хромосома жиынтығы диплоидты
болып табылады.
Олар тетрад деп аталатын төрт гаплоидты
жасушалардың тобын шығару үшін мейоз
арқылы бөлінеді. Әрбір тетрад төрт
гаплоидті хромосома жиынтығы бар тозаң
дәндерін қалыптастырады. Ал митоздық
бөлінуде вегетативті және генеративті
жасуша пайда болады. Вегетативті жасуша
тозаң түтігін өсіреді.
14

15. Тозаң түйіршігінің дамуы

16. Жұмыртқажасушаның түзілуі

17. Аналық жыныс жасушаларының дамуы

Аналық жыныс жасушалары түйінде дамиды. Оның ішінде
тұқым бүршігі орналасқан. Бұл тұқым бүршігіндегі пісіп-жетілген
жұмыртқа жасушасы мейоз жолымен екі рет бөлініп, гаплоидті
жиынтығы бар тқрт жасуша пайда болады. Осы төртжасушаның
үшеуі тіршілігін жояды да, қалған біреуі митоз жолымен үш
қайтара бөлініп, гаплоидті жиынтыңғы бар сегіз жасуша түзіледі.
Сегіз жасушаның бесеуі ұрықтың қабығын түзуге қатысса, ал
қалған үшеуінің біреі жұмыртқа жасушасына айналады. Қалған
екеуі гаплоидті хромосома жиынтығы бар жасушаларға қосылып,
диплоидті жиынтығы бар жасушаға айналады, Осындай жолмен
пісіп-жетілген гаплоидті және диплоидті жиынтығы бар жұмыртқа
жасушасы ұрықтануға дайын тұрады

18.

ГҮЛДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
Аналық жыныс жасушалары түйінде дамиды. Оның ішінде тұқым бүршігі
орналасқан. Бұл тұқым бүршігіндегі пісіп-жетілген жұмыртқа жасушасы
мейоз жолымен екі рет бөлініп, гаплоидті жиынтығы бар төрт жасуша пайда
болады
Аталық гаметалар тозаңқаптың тозаң түтікшелерінде (аталықта) дамиды.

19.

Аталық гаметаның дамуы
(тозаңқаптағы тозаң)

20.

АНАЛЫҚ ГАМЕТАНЫҢ
ДАМУЫ

21.

Гаметогенездегі мейоздың
әсері:
-Өсімдіктер, саңырауқұлақтар, жануарлардың әр
түріндегі ұрпақтарда бірдей хромосома саны болады;
-Анафаза
I
кезіндегі
аталық
пен
аналық
хромосомаларының әртүрлі жолмен қосылуы мен
кроссинговер нәтижесінде гаметалардың генетикалық
құрамының әртүрлі болуы қамтамасыз етіледі;
-Ағзалардың жыныстық көбеюі нәтижесінде әртүрлі
ұрпақтың алынуы жүреді.

22.

Митоз фазаларын анықтап, бос шаршыға жаз
Митоз
https://wordwall.net/ru/resource/67545507
https://wordwall.net/ru/resource/51738036

23.

1-тапсырма.
Митоз сатыларында өтетін үдерістерді, фазаларымен сәйкестендіру
Митоз фазалары
Митоз сатыларында өтетін үдерістер
Профаза
Хромосомалар ядрода айқындала бастайды. Олар қысқарып, жуандап, серппеге
айналады, сөйтіп белгілі бір ретпен орналасады;
Диффузды хроматиннің жинақталуы және ДНҚ молекулаларының тығыз серппеге
оралуының нәтижесінде хромосомалар жекелене бастайды;
Профазаның алғашқы кезінде әрбір хромосома екі хроматидтерден тұратындығы
анық көрінеді. Бұл – жасуша айналымының интерфаза сатысының S кезеңінде
жүретін репликация нәтижесі.
Метафаза сатысында ахроматин жіпшелері хромосоманың центромеріне бекінеді;
Әрбір хромосоманың хроматидтері бір-бірінен ажыраса бастайды;
Олардың арасындағы байланыс тек центромера тұсында ғана сақталады;
Ядроның полюстерінің арасындағы бір деңгейдегі кеңістікке – метафазалық тақтаға
жинақталады.
Центромералар бөлінеді;
Бұдан кейін ұршық жіпшелерінің көмегімен туыстас хромосомалар жұбының бірі
ядроның бір полюсіне қарай, екіншісі екінші полюсіне жылжи бастайды
Ядро түзіледі.;
Хромосомалар ширатылады;
Қайтадан ядрошық қалыптасып, ядро қабықшасы түзіледі;
Метафаза
Анафаза
Телофаза
Цитокинез
Жасуша денесі ядролар арасында бөлінеді. Жасуша экваторында цитоплазмалық
мембрана ішке қарай ойық түзеді. Жасуша толығымен 2 жасушаға бөлінеді.
Жасуша органеллалары – ЭПТ, Гольджи аппараты қайта қалпына келеді
23

24.

2-тапсырма Тест: Митоз
1.Митоз үдерісінің мағынасы мынада:
әрбір жаңа жасуша ата-анасынан генетикалық түрде ерекшеленеді
әрбір жаңа жасуша хромосомалардың дұрыс санына және генетикалық сәйкестілікке ие болады
жасушалар белгілі бір уақыт аралығында бөлінеді.
ДНҚ репликацияланады
Суретте митоздың қай фазасы бейнеленген?
анафаза
телофаза
метафаза
профаза
2. Х белгісі деп отырғанымыз:__________________________
3.Төмендегілердің қайсысы митоздың бөлігі болып табылмайды
профаза
метафаза
телофаза
интерфаза
4. Төмендегілердің қайсысы хромосоманың бөлігі емес?
кинетохора
хроматида
центромера
шпиндель
5. 20 хромосомасы бар жасушы митозға ұшырайды. Келесі мәлімдемелердің қайсысы дұрыс?
А. екі жасуша пайда болады, олардың әрқайсысында 20 хромосома бар
B. екі жасуша пайда болады, олардың әрқайсысында 40 хромосома бар
С. әрқайсысында 10 хромосома бар 4 жасушалар қалыптасады
D. әрқайсысында 10 хромосома бар 2 жасушалар қалыптасады
24

25.

6. G2 кезеңі қандай фазаға жатады?
А. интерфаза
B. профаза
C. метафаза
D. Анафаза
7. Х-хромосомамен салыстырғанда Y-хромосомасы:
A. әлдеқайда үлкенірек
В. әлдеқайда кішірек
С. көбірек шиыршықталған
D. жиі тасымалданды
8. Төмендегілердің қайсысы кариотипті анықтайды?
A. адамның жынысын
В. Даун синдромы бар екендігін
С. жасушадағы хромосомалардың санын
D. Жоғарыдағының барлығы
9. Көптеген жасушалар өмірін өткізеді:
А. профаза
В. метафаза
С. интерфаза
D. Телофаза
10. Цитокинез жасушалардың бөлінуінің қандай кезеңінде басталады?
А. телофаза
В. профаза
С. анафаза
D. метафаза
25