Қазақстандағы франчайзингтің дамуы

1. Қазақстандағы франчайзингтің дамуы

Орындаған:Елтай Д.
Қабылдаған:Имаш Б.

2. Жалпы франчайзинг түсінігі

Қазақстан экономикасындағы бизнесті ұйымдастырудың жаңа үлгісі ретінде ретінде
енген жаңалық франчайзинг болды. Бұл үлгіні алғашында «АлматыҚұс»
компаниясы, «Сеймар» компаниясы қолданды. Қазіргі таңда,
«АлматыҚұс», «Сеймар» компаниялары франчайзинг шарасын үйлестіру нәтижесіндегі
шағын кәсіпкерлердің таза табысы жылына 30 мың долларды құрайды.
Франчайзинг жүз жылдам астам уақыттан бері дамыған елдерде қолданылып келеді
және өзін бизнесті жүргізудің тиімді жүйе-тәсілі ретінде таныта білді.
Қазақстан Республикасындағы франчайзингті іс жүзіне жүзеге асыруға байланысты
қатынастарды, 2002 жылдың 24 маусымындағы қабылданған «Кешендік кәсіпкерлік
лицензиясы ( франчайзинг) туралы» заң реттейді. Осы заңмен қоса, Қазақстанда
франчайзингті дамыту және франчайзингтік компаниялар мен оған қызғушылық,
мүдделілік танытушы заңды тұлғаларды біріктіру мақсатында 2002 жылдың ақпанында
Қазақстандық Франчайзинг Ассоциациясы құрылды. Ассоциацияның негізгі міндеті –
франчайзингке байланысты шұғыл ақпаратпен, сонымен қатар, франшизаны іздеу
саласында кеңестік және әдістемелік көмек көрсету, ассоциациясы мүшелерінің
мүдделерін сан түрлі халықаралық және мемлекеттік органдар мен ұйымдарда таныту
және құқығын қорғауды қамтамасыз ету.

3.

Қазақстандық Франчайзинг Ассоциацияның рөлі – Қазақстанда франчайзингтің дамуын
қамтамасыз ету. Ассоциацияның мүшелері – франчайзинг жүйесімен қызмет атқаратын
кәсіпорындар мен компаниялар.
Франчайзинг Ассоциациясының партнерлары:
—
АТФ Банк – «Франчайзингтік операциялардың қаржыландырылуын қамтамасыз ету
бағдарламасы»
—
PRAGMA – «Орта Азиядағы сауда және инвестицияның дамуы туралы жоба»
—
«MICHAEL WILSON & PARTNERS LTD.» — заңдық қызмет көрсетулер, бизнес
консалтинг.
Алдыңғы жылдармен салыстырғанда, соңғы жылдары франчайзинг Қазақстанда да
жоғары қарқынмен дамуда. 2004жылға дейін Қазақстанда негізінен 25 франчайзингтік
концепциялар пайда болса, қазіргі кезде олардың саны 50-ге жетті. Сонымен қатар,
Қазақстан мемлекеті ТМД мемлекеттері ішінде бірінші болып, 2002 жылы «Комплекстік
кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) туралы» заңын қабылдаған болатын. Шетелдік
мамандардың пікірінше, Қазақстандағы заң жүйесі франчайзингтің жоғары дәрежеде
дамуына ықпал жасайтынынасенімді..

4.

Қазір кез келген кәсіпкер өз тауар маркасын дүниеге алып келіп, оны заңды тіркей алады.
Бірақ тауар маркасын брендке айналдырып, оны қоғамға танымал ету үшін қыруар
қаражат керек. Сонымен қатар коммибояжерлердің белсенді жұмысы, жарнамалық
компания тағы басқа рухани және материалдық ресурстарды қажет ететін жұмыстар
жасалуы керек. Мұндай инвистицияны Қазақстан кәсіпкерлерінің басым бөлігінің қалтасы
көтермейді. Сондықтан қазіргі кезде кәсіпкерлерге франчайзинг арқылы танымал тауар
маркасын қолдану құқығын сатып алған өте ыңғайлы. Бұл жағдайда ірі компания франчайзор кәсіпкерге қажетті технологиямен қамтамасыз етіп, қызметкерлерді
оқытуға кепілді. Ал кәсіпкер болса, тек осы компанияның тауар маркасын қолдануға
міндетті(көбінесе халықаралық деңгейде).
Осындай себептерге байланысты бизнесті ұйымдастырудың франчайзингтік
формасының қалыптасуы мен дамуының ұйымдық-экономикалық тетіктерін әзірлеу
басымды бағыт болып саналады.
"Франчайзинг" сөзі ағылшын терминінен аударғанда қандай да бір қызметті жүргізудегі
еріктілікке құқықты анықтау мағынасын білдіреді. Орта ғасырларда мұндай
артықшылықтарды кез келген тұрпаттағы коммерциялық қызметке франшизаны беру
жолы арқылы корольдер иемденген. Франчайзинг(ағылш. franchising - құқық, ерекшелік)
кәсіпкерлік, жалғасымды іскерлік ынтымақтастық формасындағы үрдісінде, ірі компания,
жеке-дара кәсіпкерге немесе кәсіпкерлер тобына өнімді өндіруге, тауарлар саудасаттығына және осы компанияның сауда маркасымен белгілі бір мерзімге және белгілі бір
шартта қызметтерді ұсынады.

5. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ФРАНЧАЙЗИНГТІК БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ

Қазақстан ҿ зінің экономикалық дамуында кҿ птеген жетістіктерге жетті. Елімізде
жиырмадан астам жыл ішінде экономикалық реформалар мен ҿ згертулер болды.
Мемлекетіміздің қазіргі басты бағыты – 50 бҽ секеге қабілетті елдің қатарына қосылу
болып отыр. детте, дамыған мемлекеттер тҽ жірибесінде, шағын жҽ не орта бизнес –
экономикалық ҿ сімнің қайнар кҿ зі болып табылады. Мемлекет экономикасының
қарқынды дамуына негіз салатын шағын жҽ не орта бизнес. Бизнестің қаржы
экономикалық жағдайының нығайтуға, ҽ лемдік нарықтағы бҽ секелестік қабілетін
арттырудың бірден бір жолы халқаралық бизнесті йымдастыру формаларын отандық кҽ
сіпкерлердің игеруімен қызмет кҿ рсетуіне мемлекет тарапынан қолдау кҿ рсету.
Қазақстанда шағын жҽ не орта бизнесті дамытудың бірден-бір тиімді жолы –
франчайзинг. Франчайзинг - бизнесті жҥ ргізудің ең тиімді тҥ рі жҽ не ол мемлекеттік
қолдау тауып отыр. Франчайзинг (ағылш. franchising— қҧ қық, ерекшелік) кҽ сіпкерлік,
жалғасымды іскерлік ынтымақтастық формасындағы ҥ рдісінде, ірі компания, жеке-дара
кҽ сіпкерге немесе кҽ сіпкерлер тобына ҿ німді ҿ ндіруге, тауарлар сауда-саттығына жҽ
не осы компанияның сауда маркасымен белгілі бір шектелген территорияда ҿ зара
шартпен анықталған бір мерзімге жҽ не белгілі бір шартта қызметтерді ҧ сынады.
Франчайзинг компаниясы ҿ зінің франчайзи – мҥ шелеріне фирма атын, сауда маркасын, ҿ
німін, технологиясын жҽ не т.с.с. пайдалану қҧ қығын береді. Шетелдердегі
франчайзингті қолданудың кҿ пжылдық тҽ жірибесі оның іскерлік тиімділігін дҽ лелді тҥ
рде кҿ рсетеді. Ҽ йгілі «Зингер», «Форд», «МС Donald`s» сауда маркілері франчайзинг
қатынастары негізінде дамыған. Бҥ гінгі таңда франчайзингтік желілері бар, екінші
орында АҚШ, ҥ шіншіде Жапония тҧ р.

6. Негізгі терминдер

Франчайзер – лицензия беретін немесе өз тауар таңбасын, ноу-хау және операциялық
жүйелерін пайдалану құқығын беретін компания. Мысалы, франчайзер сәтті өнім немесе
қызметтер жасайды, жедел тамақтандыру мейрамханасы қызметінің ерекшеленген
стилін айтып кетейік. Мысалы франчайзер бизнесті дамыту үшін ақша шығарады, жақсы
атақ («брэнд-нэйм» деп аталатын) және танымал келбетін жасайды.
Компания өзінің бизнес концепциясының еңбекке қабілеттілігін және осы бизнестің сәтті
«қайта өндірісін дәлелдеген соң ғана, өзінің франшизасын бизнесті осылай қайталағысы
келетін кәсіпкерлерге сатып алуды ұсына бастауы мүмкін.
Франчайзи – франчайзерде бизнес жасау барысында оқу және көмек мүмкіндігін сатып
алатын және франчайзердің тауар таңбасын, ноу-хау және жұмыс жүргізу жүйесін
пайдалануға сервистік (роялти) төлем төлейтін адам немесе компания. Франчайзер
маңызды жеткізілімдерге (материалдар, шығын қаражаттары) жиірек тиімді
жеңілдіктер беріп отырады. Бұл жеңілдіктер франчайзиге франчайзерден әрқашанда
өнімдерді арзан бағамен сатып алуға мүмкіндік береді. Сонымен франчайзинг кәсіпкерлерге
бизнесті арзан бағамен дамытуға мүмкіндік туғызады. Франчайзи бизнесті құрастыру
және ашу бойынша көмек алғаны үшін бастапқы жарнасын жасайды.
Франчайзи франчайзердің сауда таңбасымен, бизнес жүйесімен пайдалану үшін және
франчайзердің қолдауы, үйретуі және консалтингі үшін ай сайынғы жарнасын төлеуге
міндеттенеді.

7.

Франчайзи – франчайзерде бизнес жасау барысында оқу және көмек мүмкіндігін сатып
алатын және франчайзердің тауар таңбасын, ноу-хау және жұмыс жүргізу жүйесін
пайдалануға сервистік (роялти) төлем төлейтін адам немесе компания. Франчайзер
маңызды жеткізілімдерге (материалдар, шығын қаражаттары) жиірек тиімді
жеңілдіктер беріп отырады. Бұл жеңілдіктер франчайзиге франчайзерден әрқашанда
өнімдерді арзан бағамен сатып алуға мүмкіндік береді. Сонымен франчайзинг кәсіпкерлерге
бизнесті арзан бағамен дамытуға мүмкіндік туғызады. Франчайзи бизнесті құрастыру
және ашу бойынша көмек алғаны үшін бастапқы жарнасын жасайды.
Франчайзи франчайзердің сауда таңбасымен, бизнес жүйесімен пайдалану үшін және
франчайзердің қолдауы, үйретуі және консалтингі үшін ай сайынғы жарнасын төлеуге
міндеттенеді. Егер барлығы жоспар бойынша жүрсе, франчайзи сәтті бизнес жүргізеді
және оның кірісі қомақты болады.
Франшиза – франчайзердің франчайзиге сататын толық бизнес жүйесі болып табылады.
Басқаша бұл жүйені франчайзингтік пакет деп атаса да болады. Ол пакетке әдетте
франчайзердің меншігіндегі жұмыс жүргізуге арналған құралдар және тағы да басқа
маңызды материалдар кіреді. Бизнестің әр түрін франшизаға айналдырса болады.
Халықаралық Франчайзинг Ассоциациясы франчайзинг әдісін пайдалануға болатын 65-тен
аса шаруашылық салаларын белгілейді.