Кәсіпкерліктің жедел курсы

1. Кәсіпкерліктің жедел курсы

«…Еңбек етуші халықтың
60% -ы шағын және орта
бизнесте жұмыс істеген кезде
Қазақстан тұрақтылыққа қол
жеткізетін болады..»
Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев
2017 жыл, Қызылорда

2. Танысу

Танысу - Сіз кімсіз?
Атыңыз
Кәзір немен
айналысасыз?
Мақсатыңыз
Семинардан не
күтесіз?

3. Курстың құрылымы

Кәсіпкерлік қызмет
Кәсіпкерлік мәдениеті
Кәсіпкерлік психологиясы
Кәсіпкерліктің заңдық аспектілері
Кәсіпкерлік қызметтегі менеджмент,
қызметкерлерді басқару
Маркетингтік қызмет
Бизнес-жоспарлау
Тәуекелдер
Кәсіпкерге қажетті қаржылар
Кәсіпкерге арналған IT

4. Кәсіпкерлік қызмет

Кәсіпкерлік
- бұл үнемі түрдегі тәуекел
жағдайларында тауарлық ұсыныс пен
сұраныс өзара сәйкестікке келтіріліп
отыратын экономикалық қызмет
- бұл жеке дара бастамашылыққа,
жауапкершілікке және инновациялық,
кәсіпкерлік идеяға негізділген, пайда
көруге бағыттылған, кей кездері
мақсатқа сай қызмет ретінде
түсіндерілетін экономиқалық
белсенділіктің ерекше тұрі.

5. Кәсіпкер дегеніміз кім?

Кәсіпкер – өз ісін
құра отырып,
тәуекелге бас
тігуге және
эксперимент
жасауға әзір, өз
өмірін өзгерткісі
келетін әрі
қажырлы түрде
көп еңбек етуге
даяр адам
Кәсіпкерлік – өз ісі,
бизнесі
Кәсіпкер үшін басты
нәрсе МОТИВАЦИЯ.
Ол мына жағдайларда
орын алады:
• Сіз тәуелсіз болуды
қаласаңыз
• Сіз ақша табуды
қаласаңыз
• Сіз соған отбасыңыз бен
жақындарыңызды
сендіре алсаңыз
• Сіз істің табысты
болатынына шын
сенсеңіз

6. Кәсіпкер болу үшін не қажет?

КӘСІПКЕР
Білім
Мотивация
Дағды
Қабілет

7. Кәсіпкердің негізгі қасиеттері

• Өз-өзіне және өз күшіне деген сенім
жатады.
• Ол өз ойын өзгелерге жеткізе біледі;
• Ол белсенді және бастамашыл;
• Ол өз бетінше шешім қабылдай алады.

8. Арманға жету

9.

Бизнесті неден бастау кекек?
Шешім
Өзіндік қасиеттерді тексеру
Жоспарлау
Нарықты зерттеу
Концепцияны дайындау
Қаржы жоспары
Бастапқы капиталды есептеу
Қаржы көздерін іздеу
Фирма
Құқықтық форманы таңдау
Құжаттармен жұмысты орындау

10. Өз бизнесіңді бастау үшін не қажет?

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚ
•Өз отбасыңызға өзгерістердің қажет
екендігіне көз жеткізу
•Тұтынушыға Сіздің тауарыңыздың/қызметіңіздің
оған қажет екендігіне көз жеткізу
•Өзіңіздің тәуекелге, өзгерістер
мен еңбек етуге дайын екендігіңізге көз жеткізу

11. Өз бизнесіңді бастау үшін не қажет?

Техника-экономикалық негіздеме
Бизнес-жоспар
Бастапқы капитал
•Бизнес-идея
•Маркетингілік жоспар
•Қаржылық есеп
•Қызметкерлер бойынша
жоспар
•Жеке қаржысы
мен жинақтаулары
•Туыстары мен
отбасының көмегі
•Несиелер, лизинг
• Гранттар

12. Идеяның мағынасы

АДАМ + ИДЕЯ + ИНВЕСТИЦИЯ =
ТАБЫС
ЖАҚСЫ ИДЕЯСЫ БАР ЖАҚСЫ
КӘСІПКЕРЛЕР, МІНДЕТТІ ТҮРДЕ
ЖЕТКІЛІКТІ ИНВЕСТИЦИЯДАН
БАСТАЙДЫ

13. Идеяның туындау жолында пайда болатын кедергілер

Жаңа идеяның туындау барысында пайда
болатын негізгі қиындықтар:
• Потенциалды кәсіпкердің көрегендігінің
жетіспеуі
• “идеяны өлтірушілер”
–
–
–
–
–
–
БҰЛ ЖҰМЫС ІСТЕМЕЙДІ
БҰНЫ ӘЛДЕҚАШАН ЖАСАП КӨРГЕН
БҰҒАН КІМ ТӨЛЕЙДІ?
БҰЛ АҚЫМАҚТЫҚ!
БҰЛ ӨТЕ ҚАРАПАЙЫМ
НЕГЕ ОНЫ БАСҚА БІРЕУ ЖАСАМАЙДЫ?

14. Бизнес-идея

• Сіздің нарықтағы сұраныс
жайлы түсінігіңіз болуы тиіс
• Өзіңіздің нені
өндіріп/сататындығыңызды
түсінуге тиіссіз
• Сіз сатып алушыңыздың кім
болатынын білуге тиіссіз
• Сізге өз тауарыңызды қалай
және қай жерде
сататыныңызды елестету керек.
• Сіздің бизнесіңіз қоғамға
қандай пайда әкелетінін білуге
тиіссіз

15. Практикалық тапсырма

Сіздің бизнес-идеяңыз
УАҚЫТ 15 мин.

16. Бағалау: макро іріктеу

Ми шабуылы
10 жобалық
идея Макроіріктеудің
Макроірікт
еу
Микроірікт
еу
Ең жақсы
жобалық
идея
500 – 1.000 идеялар
3
жобалық
идея
БҰЛ
жобалық
Алтын құм
идея
критериилері:
•Жеткілікті сұраныс бар
ма?
•Жеке қаражатыңыз
жеткілікті ма (кем
дегенде жобаның
бағалау құнының 20%)?
•Осы сала бойынша
ұқсас жоба бар ма
(бәсекелестер)?
• өзіндік мүмкіндіктер/
ноу-хау?

17. Бағалау: микроіріктеу

Өнімнің
немесе
қызметті
ң
жобасы
Төл
еуге
қабі
летт
і
сұра
ныс
Білі Техн Шик
кті
олог
ізат
мам ияны тың
анд ң/құ бол
ард ралуы
ың жабд
бол
ықт
уы
ың
болу
ы
(+) (+)
(+)
Б
А
Р
Л
Ы
Ғ
Ы
(+) (=)
Бәсе Жөн
келе делг
стер ен
БАР
ЛЫҒ
Ы
(-)
(=)
Орын

18. Маркетинг

19. Маркетинг дегеніміз не

• Маркетинг – клиенттерді оның
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
өніммен байланыстыратын процесс.
• Маркетинг – бұл қолда бар
мүмкіндіктер мен ресурстарды
ескерумен, кәсіпорынның және соның
барлық қызметкерлерінің қызметін өз
тұтынушысының қажеттеріне арнап
бағыттау

20. Маркетинг дегеніміз не?

• Маркетинг – клиентке не керек
екенін түсініп, оны оған әдемі
қорапта, оған ыңғайлы жерде, оған
ыңғайлы бағамен сату
• Маркетинг – клиенттер мен
серіктерді тауып, оны ұстап қалу
• Маркетинг - бизнес философиясы,
тұтынушы (қанағаттандырылған
қажеттілік) да, компанияда (пайда)
риза.

21. Маркетингтің алтын ережесі

Тұтынушыға қажет затты
өндіру немесе тұтынушыға
қажет қызмет түрін
көрсету!!!

22. Маркетинг ережелері

• Бизнесте сәттілікке ғана
иек артып отыра бермеңіз нарықты зерттеңіз!
• Адамдардың қажетсінулерін
біліп отырыңыз!
• Өз бәсекелестеріңіздің кім
екенін жақсы біліңіз!
• Өз тауарыңызды ілгері
жылжытуды жоспарлап
отырыңыз!

23. Тұтынушыларды қалай анықтауға болады?

Тұтынушыларды келесі саралау белгілерін
пайдалу арқылы бөлуге (саралауға) болады:
Географиялық - тұрғылықты орны, елі, өңірі,
қаласы, ауылы
Демографиялық – жынысы, жасы, ұлты,
табысы, кәсібі, діни көзқарасы
Іс-әрекеттік – тұтыну көлемі, сатып алу
себебі немесе қызығушылығы
Психографикалық – өмір сүру салты мен стилі

24. Әрекеттің негізі - қажеттілік

АБРАХАМОМ МАСЛОУ БОЙЫНША ҚАЖЕТТЕРДІҢ БАСПАЛДАҚТАРЫ
Өзін-өзі
маңыздандыру
қажеттілігі
Өзін-өзі қадірлеу қажеттілігі
Басыбайлы болу мен
махаббат қажеттілігі
ауіпсіздік
Қауіпсіздік
пенпен
қорғаныс
қорғаныс
қажеттілігі
қажеттілігі
Физиологиялық қажеттілік
24

25. Маркетингтің «Жеті P» ережесі

• Product (Өнім). Сіз не сатасыз
• Place (Орналасқан орны). Сіз қай жерде
сатасыз
• Price (Баға). Қандай бағамен сатасыз
• Promotion (Өткізу). Тұтынушыларды қалай
ақпараттандырасыз және сатып алуға қандай
жағдай жасайсыз
• People (Адамдар). Бизнесте Сізге кім
көмектеседі
• Process (Процесс). Сату немесе қызмет көрсету
кезінде қандай әрекет жасау керек
• Physical Evidence (Материалдық куәлік).
Қандай жағдайда сатылады немесе қызмет
көрсетіледі

26. 6 қадамдық маркетингілік жоспар

1-қадам.
2-қадам.
3-қадам.
4-қадам.
5-қадам.
жүргізің
6-қадам.
Қызмет бағытын
анықтаңыз
Нарық пен қажеттілікті
зерттеңіз
Бағаны зерттеңіз
Бәсекелестерді зерттеңіз
Өзіңіздің бизнесіңізге
SWOT-талдау
Бизнесіңіздің «7P»
сипаттаңыз

27. Жарнама Практикалық тапсырма Дұрыс жарнама жасаймыз.

Жарнама жұмыс істесін деп армандайсыз ба?
AIDA тұжырымдамасы:
• A (attention) –назар аудару
• I (interest) – қызығушылық таныту
• D (desire) – ынтасын ояту
• A (action) – әрекет ету
Жарнама ақпараты өзіне назар аударуы тиіс
және өзіне деген қызығушылықты ұстап қалып,
оқырманды ақпараттың мәтінімен толықтай
таныстырып, оқырманның Сізге керекті ісәрекет етуге деген ынтасын оятып, оны әрекет
етуге биімдеуі тиіс.

28.

Өткізуді ынталандыру:
Құлпыратындай болсын!
Саябаққа кіреберісінде «Мен соқырмын» деген
тақтайшаны ұстаған кедей отыр, алдында
бірнеше тиындары бар қалпақ жатыр.
Сол саябаққа қарама қарса бетте басқа кедей
отыр. Оның қалпағы толған тиындар.
Оның тақтайшасында былай деп жазылған:
«Көктем, ал мен соқырмын»
Сіздің жасаған нәрсеңіздің барлығы
құрпырып тұруы керек!

29. SWOT-талдау

• S - (Strength) – Күшті жақтар
• W – (Weakness) - Әлсіз жақтар
• O – (Opportunities) - Мүмкіндіктер
• T – (Threats) - Қауіп

30. SWOT-талдау не үшін қажет?

•Сіздің артықшылықтарыңызды бағалау үшін
•Сіздің кемшіліктеріңізді бағалау үшін
•Сыртқы ортаның мүмкіндіктерін бағалау үшін
•Сізді күтіп тұрған қауіп-қатерлерді бағалау үшін
Өз бизнесін құру туралы
шешім қабылдау

31. Практикалық тапсырма

SWOT-талдау
Менің күшті жақтарым
Менің әлсіз жақтарым
1.
1.
2.
2.
3.
3.
Сыртқы қауіп-қатерлер
Мүмкіндіктер
1.
1.
2.
2.
3.
3.

32.

БИЗНЕС-ЖОСПАР

33. БИЗНЕС-ЖОСПАР

Бизнес-жоспардың әр түрі бар:
• Өзіңізге арналған бизнес-жоспар
• Несие алуға арналған бизнес-жоспар
• Инвесторлардың қаражаттарын тартуға
арналған бизнес-жоспар
• Жергілікті немесе шетелдік серіктеспен
біріккен кәсіпорын құруға арналған бизнесжоспар
• Жаңа қызметкерлерді тартуға арналған
бизнес-жоспар
• Өзге компаниямен бірігуге арналған
бизнес-жоспар

34. Бизнес-жоспардың құрамы

Кіріспе бөлім
Ұсынылып отырған жобаның мәні
Нарықты талдау
Маркетинг жоспары
Өндірістік жоспар
Қоршаған ортаның аспектілері, әлеуметтік
аспектілер
Ұйымдастыру жоспары
Қаржылық жоспар
Тәуекелдікті бағалау
Қосымшалар

35.

Қызметкерлерді
басқару

36. Қызметкерлерді басқару

• Сіздің бизнесіңіз өсе бастаған кезде
Сізге қызметкерлер қажет бола
бастайды
• Ал Сіз олар үшін жұмыс берушіге
айналасыз
• Сіздердің араларыңызда еңбектік
қатынастар туындай бастайды
• Еңбектік қатынастар Қазақстан
Республикасының Еңбек кодексімен
реттеліп отырады

37. Қызметкерлерді басқару

Қызметкерлерді басқару
ТАҢДАУ
БЕЙІМДЕЛУ
БАҒАЛАУ
ОҚЫТУ
МОТИВАЦИЯ

38. Қызметкерлерді басқарудың негізгі бағыттары

• Қызметкерлерді іріктеу – өз
бизнесіңізге арнап адамдарды
таңдап алу қажет
• Даму – қызметкерлерді үйрету
• Мотивациялау – адамдарды
оңтайлы еңбекке ынталандырып
отыру
• Қызметкерлердің есебін жүргізіп
отыру – барлығында ҚР еңбек
туралы заңдарының талаптарын
ұстанып отыру

39. Қызметкерлерді іріктеу

• Сізге өз
кәсіпорныңызда кімнің
және немен
айналысатынын
түсініп, олардың
міндеттерін
лауазымдық
нұсқаулықтарда
көрсету қажет
• Осыған негізделумен
сол жұмысты жақсы
орындай алатын
адамдарды таңдап алу
• Бизнесті дамытудың
бастапқы кезеңінде
Сізге әртүрлі жұмысты
орындай алатын және
орындауға даяр
адамдар қажет болуы
мүмкін!
• Жұмысқа туыстарыңыз
бен жақындарыңызды
алуға болады, алайда
есіңізде болсын, Сізге
олармен жұмыс істеген
әрі жеңіл, әрі қиынға
түсетін болады!
• Адамды жұмысқа
алмас бұрын онымен
сөйлесіп көріңіз, оның
практикалық
дағдыларын тексеріп
алыңыз!

40. Қызметкердің дамуы

Қызметкерді :
• Оқыту
• Машықтандыру
• Көрмелер мен
конференцияларға
қатыстыру
• Тәлім беру арқылы
дамытып отыру
қажет

41. Қызметкерді мотивациялау

Адамдарды мотивациялау дегеніміз – оларды жұмысты
бұрынғысынан да жақсы және сапалы орындауға
ынталандырып отыру
Материалдық
Еңбек ақы
Сыйақы
Бонустар
Материалдық көмек
+
Материалдық емес
Көтермелеу
Мадақтау
Мақтау қағаздар мен алғыстар
Көңіл бөлу және
қамқорлыққа алу

42. Мотивациялау ережелері

• Адамдарды мақтауға тұрарлық
істері үшін мақтаңыз
• Сындарлы түрде сынаңыз
• Өз қарамағыңыздағы
қызметкерлердің дамуына
көмектесіңіз
• Қызметкерлерді маңызды
мәселелерді шешуге тартып
отырыңыз
• Нақты және орындалатындай
мақсаттарды белгілеңіз
• Адал және татулық қарымқатынасты ұстаныңыз!

43. Қызметкерлерді есепке алу

Ең негізгісі:
• Еңбектік келісімшарттар
• Ұжымдық келісімшарт
• Қызметкерлердің жеке істері
• Жұмысқа қабылдаушының
актілері (бұйрықтары)
• Жұмыс уақытын есепке алу
табельдері

44. Еңбектік келісімшарт

• Жұмысқа алушы мен қызметкердің өзара еңбектік
қатынастары еңбектік келісімшартпен бекітіледі
• Еңбектік келісімшарт тараптардың әрқайсысына
арнап бір-бірден 2 данада жасалады
• Еңбектік келісімшартта тараптардың құқықтары
мен жауапкершілігі көрсетіледі
Еңбектік келісімшарттың мерзімдері
• Белгісіз мерзімге жасалған
• Кем дегенде 1 жыл белгілі мерзімге арнап жасалған
• Бір жылдан кем белгілі мерзімге арнап жасалған
- белгілі бір жұмысты орындау уақытына арнап;
- уақытша жұмыста жоқ қызметкерді алмастыру уақытына
арнап;
- маусымдық жұмысты орындау уақытына арнап.

45. Еңбектік келісімшартты жасасу үшін қажетті құжаттар (Қазақстан Республикасы Еңбек Кодексі):

• Жеке басын куәландыратын құжат
немесе төлқұжаты
• Азаматтығы жоқ тұлғаның тұруға
ыхтияр хаты немесе куәлігі
• Білімі, біліктілігі, арнайы білімінің болуы
туралы құжат
• Еңбектік қызметін растайтын құжат
(еңбек өтілі бар тұлғалар үшін)

46. Еңбектік келісімшартты жасасу үшін қажетті құжаттар:

• Әскери есепке алыну құжаты
• Алдын-ала медициналық
куәландырудан өткендігі
туралы құжат

47. Негізгі міндеттер

Жұмысқа алушының
міндеттері:
• Қауіпсіз еңбек
жағдайларын тудыру
• Қызметкердің
еңбекақысын уақытында
төлеп отыру (ең төмен
еңбек ақы деңгейінен аз
болмайтындай
мөлшерде)
• Оған демалыс күндерін
ұсынып отыру (аптасына
бір немесе екі рет)
• Оған жыл сайынғы ақысы
төленетін еңбек
демалысын ұсынып
отыру (кем дегенде 24
күнтізбелік күн)
• Науқастанған күндерінің
ақысын төлеп отыру
Қызметкердің міндеттері
• Өзінің лауазымдық
міндеттерін орындап
отыру
• Қауіпсіздік техникасын
ұстанып отыру
• Еңбек тәртібін ұстанып
отыру

48. Ұжымдық келісімшарт

Жұмыс беруші мен қызметкерлердің
(қызметкерлердің
өкілдерінің) арасында жасалады және оған
төмендегідей
ережелер кіреді:
• еңбекақы төлеуді нормалау, оның формалары, жүйелері,
тарифтік мөлшерлемелер мен еңбекақылардың мөлшері
туралы;
• жәрдемақылар мен өтемақыларды төлеу туралы;
• ұйымдағы тиісті лауазым бойынша ең жоғары және ең
төменгі жалақы мөлшерлерінің арасындағы жол берілетін
ара қатысы туралы;
• разрядаралық коэффициенттерді белгілеу туралы;
• жұмыс уақыты мен тынығу уақытының ұзақтығы туралы,
еңбек демалыстары туралы;
• қызметкерлерге ұсынылатын кепілдіктер туралы.

49. Басқару стильдері

КЕДЕЙЛІКТЕН ҚОРҚУ
• адамдарға MIN назар аудару
• өндіріске MIN назар аудару
БЕДЕЛ-БАҒЫНДЫРУ
• өндіріске МAX назар аудару
• адамдарға MIN назар аудару
ДЕМАЛЫС ҮЙІ
• адамдарға МAX назар аудару
• өндіріске MIN назар аудару
ҰЙЫМ
• адамдар мен өндіріске қалыпты
түрде назар аудару
КОМАНДА
• адамдарға МAX назар аудару
• өндіріске МAX назар аудару

50. Қызметкерлерді басқару

• Еңбек қатынастары барысында заң
нормаларын ұстанып отыру – кез
келген деңгей мен ауқымдағы жұмыс
беруші үшін міндетті шарт.
• Әр адамның еңбек саласындағы өз
құқықтыры мен еркіндіктерін жүзеге
асырудың тең мүмкіндіктері бар.
• Қызметкерлерге арнап еңбек
жағдайларын нашарлау жағына қарай
өзгертуге жол берілмейді!

51.

«…Сіз қаншалықты ақылды болып,
кәсіпкерлікке деген ынтаңыз қанша
жоғары болғанымен, Сіздің бизнесіңіз
Сіздің бизнесіңізді жүргізуге жалдаған
адамдардың қолында…»
Акио Морита, SONY компаниясын құрушы
және егесі

52. Жоспарлау

53. Жоспарлаудың тиімділігі

• Жоспарлау – болашақта Сіздің
не істейтініңіздің мәнін түсініп,
оны өңдеу
• Жоспарлау Сіздің шешім
қабылдауыңыз бен
экономикалық жетістігіңіздің
негізі

54. Өзіндік шығындарды керекті табыспен салыстыру (практикалык тапсырма)

Шығындар
Тұрғын үй шығындары
(коммуналдық шығындар,
несиені төлеу, тұрғын үйді
жөндеу)
Күнделікті тұрмыстық шығындар
(азық-түлік, киім және аяқкиім,
емделу, тұрмыстық заттар және
қызметтер, автокөлікті ұстауға
кететін шығындар, балалардың
шығындары, демалыс, хобби,
қонақтар)
Кіріс
Сіздің айлық
кірісіңіз Сіздің
барлық жеке
шығындарыңызды жабуға
жеткілікті
болуы тиіс!!!

55. Қаржылық жоспарлау

Сізге қажет нәрсе:
• Өз шығындарыңызды
біліп отыру, оларды
басқару, оларды азайтып
отыру
• Өз табысыңызды
жоспарлап отыру, тауар
айналымын арттыру
• Қызметіңіздің
нәтижесінде пайда табу

56. Пайда – бизнесті құрудағы мақсат

Пайданың формуласы
ТАБЫС – ШЫҒЫН = ПАЙДА
мұндағы, ТАБЫС – сатудан түскен түсім
ШЫҒЫН – Сіздің барлық шығындарыңыз
Табыстың формуласы
Сатылған тауардың
саны
Х
Тауардың бір
бірлігінің бағасы

57.

Шикізат пен материалдарға
жұмсалатын шығын (өндіріс
үшін)
Тікелей
шығындар
Тауарды сатып алуға
жұмсалатын шығын (саудада)
Еңбекақыға жұмсалатын шығын
ШЫҒЫН
Жанама
шығындар
Коммуналдық қызметтер
Жалға алу ақысы
Жарнама
Сақтандыру
Көлік
Кеңсе тауарлар
Кеңсеге арналған жиһаз
Кеңес беру қызметтері
Қызметкерлерді оқыту
Лицензиялар мен рұқсатқағаздар
Амортизация (тозу)
Салықтар, әлеуметтік және
зейнетақы қорына бөленген қаржы
Кәсіпкерге арналған қаржы

58. Табыс пен шығындар жоспары

• Бизнес белгілі бір уақыт
бойы «жоспарлышығынды» болып отырады!
• «Артығымен» және
ақиқатқа сәйкес
жоспарлаңыз!
• Орын алуы мүмкін
шығындарды ескеріп
отырыңыз!
• Үлкен көлемдегі сатылулар
алғашқы күннен-ақ болады
деп ойламаңыз!

59. Табыс пен шығындардың үлгілік жоспары

1
Табыс
1.1.
Тауарды
табыс
сатудан
түскен
Табыстың жиыны
Қаңтар
Ақпан
Наурыз
(теңге)
(теңге)
(теңге)
300 000
400 000
500 000
300 000
400 000
500 000
100 000
120 000
140 000
2
Шығын
2.1.
Материалдарға
шығын
2.2.
Еңбекақы
80 000
80000
80 000
2.3.
Кеңсені жалға алу
50 000
50 000
50 000
2.4.
Коммуналдық қызметтер
35 000
38 000
40 000
2.5.
Сақтандыру
5 000
5 000
5 000
2.6.
Несие бойынша пайыздар
65 000
65 000
65 000
Шығынның жиыны
335000
358 000
380000
Таза пайда
-35 000
42 000
120 000
жұмсалған

60. Рентабельділік

Рентабельділік экономикалық тиімділіктің
көрсеткіші
Рентабельділік – бұл
кәсіпорынның немесе
кәсіпкерлік қызметтің
табыстылығы

61. Рентабельділік

Рентабельділік оңай есептеледі:
бұл пайданың шығындарға немесе
ресурстардың жұмсалуына
бөліндісі:
Пайда
Рентабельділік
Шығындар

62. Тауардың өзіндік құны

• Өзіндік құн өнімнің бағасын
белгілеудің негізі болып
табылады!
• Тауардың бағасы оның өзіндік
құнынан төмен болуы мүмкін
емес!
• Өзіндік құнның арзандауы
кәсіпорынның пайдасы мен
рентабельділік деңгейі
қосындысының артуына әкеледі!

63. Өндірістік өзіндік құн

Өндірістік өзіндік құнға
шикізатты өндіріске қосу сәтінен
бастап және дайын бұйымдарды
куәландыру мен оларды дайын
өнім қоймасына тапсырумен
аяқталатын, өнімді өндіру
процесімен байланысты болып
келетін шығындар ғана кіреді.

64. Толықтай өзіндік құн

Толықтай өзіндік құн – бұл
өнімді өндірумен байланысты
шығындар (өндірістік өзіндік құн)
мен оны сатуға жұмсалған
шығындардың (коммерциялық
шығындар) қосындысы.
Коммерциялық шығындарға өнімді
орап-қаптауға, сақтауға, тиеуге,
тасымалдау мен жарнамалауға
жұмсалған шығындар кіреді.

65. Тауардың өзіндік құнын калькуляциялау

Тура
шығындар
Өнімнің бір бірлігіне
жұмсалатын
шикізат пен
материалдардың
құны
+
Жанама
шығындар
Өнімнің бір бірлігіне
жұмсалатын
жанама шығындар
+
Еңбекақы
Өнімнің бір бірлігіне
жұмсалатын
еңбектің құны

66. Бухгалтерлік есеп

Бухгалтерлік есеп - кәсіпорында ақшаға
қатысты операциялардың барлығын
есепке алып және тіркеп отыру
Бухгалтерлік есептің нәтижесіне
күнтізбелік жылдың соңына
жасалатын Баланстық есеп беру
жатады
Баланстың оң жақ бөлігінде қаржылық
құралдардың көздері ескеріледі. Бұл
пассив
Баланстың сол жақ бөлігінде қаржылық
құралдардың жұмсалу баптары
ескеріледі. Бұл актив

67. Баланстық есеп беру

Актив
Пассив
Негізгі қаржы
Жеке капиталы
Айналымдағы
капитал
Қарыз капитал
Бізге тиесілі бөлік
Біз төлеуге тиіс
бөлік

68. Бухгалтерлік есеп

Шағын бизнесте бухгалтерлік
есепті төмендегі тұлғалар жүргізіп
отыруы мүмкін:
• Кәсіпкердің өзі
• Есепші (тұрақты немесе келіп
отыратын, уақытша)
• Бухгалтерлік есеп саласында
қызмет көрсететін фирма

69. КӘСІПКЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ

Бастапқы капитал – бұл өз
ісіңді бастау үшін қажет
болатын қаражат

70. Бастапқы капиталдың қажеттілігін қалайша анықтауға болады?

Ұзақ мерзімді
қажеттіліктер
ИНВЕСТИЦИЯЛАР
Ғимараттар
Құрал-жабдықтар
Автокөліктер
+
Қысқа мерзімді
қажеттіліктер
АЙНАЛЫМ
КАПИТАЛЫ
Шикізат пен материалдар
Қызметкерлерге
жұмсалатын шығын
Кеңсені ұстауға
жұмсалатын шығын
Жалдау ақысы
және т.б.

71. Практикалық тапсырма

Сізге қазір Сіздің бизнесіңіз үшін қажет
болатын бастапқы капиталдың сомасын
есептеп шығуды ұсынамыз:
• Ұзақмерзімді қажеттіліктер
ИНВЕСТИЦИЯЛАР
• Қысқамерзімді қажеттіліктер
АЙНАЛЫМ КАПИТАЛ
(12 ай мерзімін есептеу)

72. Бастапқы капиталдың көзі

Несиелер
Жеке жинақтаулар,
туыстар мен
жақындарыңыздың
көмегі
Бастапқы
капитал
Несиелер
Лизинг
Гранттар

73. Бастапқы капиталды қайдан алуға болады?

• Екінші деңгейдегі
банкілерден
• ҚР Мемлекеттік
бағдарламалары
• Үкіметтік емес
ұйымдардан
• Шағын несиелік
ұйымдардан
• Жеке тұлғалардан

74. Н е с и е

Несие
• Несие - қарызға ұсынылған
ақшаның сомасы.
• Несие – Сізге қарызға берілген ақша,
сыйақы – Сіз несиені пайдаланғаныңыз
үшін төлеп отыратын несиенің жалпы
сомасының пайыздары.
• Несиелерді екінші деңгейдегі банктер
ұсынады.
• Банктен несие алу үшін Сізге ең алдымен
ТЭН (техникалық-экономикалық негіздеме)
қажет

75. Несиелердің түрлері

НЕСИЕ
Коммерциялық
Овердрафт
Инвестициялық
Лизинг

76. Банкілер. Инвестициялық несие

Капиталға (негізгі құралдар)
қатысты ұзақ мерзімді
қажеттіліктерге арнап беріледі:
• Ғимараттар мен құрылыстар,
• Жабдықтар, станоктар,
• Технологиялық желілер,
автокөлік

77. Банкілер. Овердрафт

Бекітілген лимит шеңберінде
төлемдік құжаттарды
ағымдағы есепшоттың есебінен
төлеу арқылы айналымдық
қаражаттардың уақытша
тапшылығын жабуға арналған
несие.
Кепілсіз және жылдам ресімделеді
Несиелендіру мерзімі – 90 күнге дейін

78. Сатушылар мен сатып алушылар. Коммерциялық несие

Сатушы ұсынатын несие.
Тауарлардың, қызметтердің
ақысын төлеу мерзімін, әдетте,
30 күн кейінге шегеру
Кепілсіз және пайызсыз

79. Банкілер, лизингтік компаниялар Лизинг

Бұл негізгі құралдарды жалға алу
формасы
Лизингінің затына ғимараттар,
құрылыстар, машиналар,
жабдықтар, керек-жарақ, көліктік
құралдар, жер телімдері мен
кәсіпкерлік мақсаттарда
пайдаланылатын өзге кез келген
түрдегі негізгі құралдар жатуы
мүмкін

80. Үкімет және ҮЕҰ. Гранттар

Грант – бұл озін Сізге қайсыбір
қазақстандық немесе
халықаралық үкіметтік емес
ұйымның қоғамдық құны бар
жобаны жүзеге асыруға арнап
ұсынып отырған ақшалай
сомасы
Грант - тегін және қайтарымсыз
түрде ұсынылады

81. Банк қаржыландыруының басты шарттары

Банк несиесі
Қайтарымдылығы
Жылдамдығы
Ақылылығы
Мақсатты пайдаланылуы

82. Практикалық тапсырма

Несиенi қайтару түрлері
•Бiрдей сома төлейтiн
несие
•Мерзiмнiң аягында
төленетiн несие
•Аннуитеттiк несие

83. Аннуитеттiк несие

Аннуитеттік
несиеде
несие
төлемі
(пайыздар мен негізгі қарыз) бүкіл несие
төлеу мерзімінде өзгермейді.
Аннуитеттік фактор:
i x (1+i)c
----------- x несиенiң сомасы
(1+i)c - 1
i – пайызы,
с - мерзiмi

84. Несие қанша тұрады?

Несие құны тек қана пайыздардан құралмайды, сондайақ ол көптеген факторлардың әсерлеріне ұшырайды:
• пайыздық ставка;
• қарыз өтеу мерзімі; негізді қарызды өтеуден
босатылған мерзім;
• төлемдер жиілігі (салымдар саны);
• төлемдер мерзімі (салым төленуі тиіс күн);
•пайыз есебі (пайыздық үлес, салым белгіленетін кез);
• өтеу есебі (өтелетін үлес қалған қарыздан алынатын
кез);
• коммисиялық сыйақылар;
• шетел валютасымен алынған несиенің курс
айырмашылығынан туындайтын қауіп;
• шығындар/қосымша шығындар

85. Кәсіпкерліктің заңдық аспектілері

Бизнес салалары
• Өндірістік бизнес
(тауарлар өндіру, жұмыс істеу,
қызмет көрсету)
• Коммерциялық бизнес (дүкендер,
сауда дүңгіршектері, жаймалар)
• Қаржылық бизнес (банктер, несие
ұйымдары, инвестициялық және лизингтік
компаниялар, қор биржалары)

86. Бизнестің көлемі

• Ірі
Ірі кәсіпкерлік субъектілері – жеке
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын,
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны
екі жүз елу адамнан артық немесе жыл
бойғы активтерінің орташа жылдық құны
тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңда
белгіленген үш жүз жиырма бес мың
еселенген айлық есептік көрсеткіштен
асатын заңды тұлғалар

87. Бизнестің көлемі

• Орта
Орта кәсіпкерлік субъектілері –
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын,
жұмыскерлерінің жылдық орташа саны
елу адамнан астам, бірақ екі жүз елу
адамнан аспайтын және жыл бойғы
активтерінің орташа жылдық құны тиісті
қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген үш
жүз жиырма бес мың еселенген айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын заңды
тұлғалар.

88. Бизнестің көлемі

• Шағын
Шағын кәсіпкерлік субъектілері– заңды
тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық
орташа саны елу адамнан аспайтын дара
кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа
саны елу адамнан аспайтын және жыл бойғы
активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы
жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңда белгіленген алпыс мың еселенген
айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды
тұлғалар

89. Кәсіпкерліктің заңдық аспектілері

Жеке кәсіпкерлік
Жеке кәсіпкерлік
Бірлесккен кәсіпкерлік
• Азаматтар тобымен
•Ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі
•Кәсіпкердің өзі
•Отбасылық кәсіпкерлік
• Қарапайым серіктестік

90. Төмендегідей қызметтерді жүзеге асыратын ЖК мен заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып танылмайды:

• Есірткілік заттарды, психототроптық заттар мен
прекурсорлардың айналымымен байланысты
қызметтерді жүргізетін;
• Акциздік өнімдерді шығаратын және (немесе)
көтерме саудада сататын;
• Астық қабылдау орындарында астықты сақтау
қызметін жүзеге асыратын;
• Лотерея ұйымдастыратын;
• Ойын және шоу-бизнес саласындағы
қызметпен айналысатын;
• Аккредитациялау, сертификаттау, метрология
және сапаны басқару саласындағы қызметпен
айналысатын;

91. Төмендегідей қызметтерді жүзеге асыратын ЖК мен заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып танылмайды :

• Мұнайды, мұнай өнімдерін, газды, электр және
жылу қуатын өндіру, өңдеу және сату
қызметімен айналысатын;
• Радиоактивті материалдардың айналымымен
байланысты қызметпен;
• Банкілік қызметпен (немесе оның жекелеген
түрлерімен) және сақтандыру нарығындағы
қызметпен (сақтандыру агентінің қызметінен
басқа);
• Аудиторлық қызмет;
• Құнды қағаздар нарығындағы кәсіби қызмет;

92. ЖК-ті қалай тіркеуге болады?

ЖК-ті тіркеу қызметін ҚР салық органдары
ұсынады
Сол жерден Сіз Жеке кәсіпкерді мемлекеттік
тіркеу туралы куәлігін аласыз
Куәлікті алу мерзімі – 1 жұмыс күні
Куәлікті алу үшін құжаттардың жиынтығы
тапсырылады

93. ЖК-ті тіркеу үшін қандай құжаттар қажет?

• тиісті пішім бойынша толтырылған
хабарлама;
• жеке басын куәландыратын құжаттың
көшірмесі (түпнұсқасын ұсыну қажет);

94. Заңды тұлғаны қалай тіркеуге болады?

Заңды тұлғаны тіркеу қызметін ҚР халыққа қызмет
көрсететін орталықтары ұсынады
Заңды тұлғаны тіркеу үшін:
• Бекітілген пішімдегі өтініш.
• Мемлекеттік және орыс тіліндегі құрылтай құжаттардың
бау өткізілген және нөмірленген түріндегі, үш данадағы
тізбесі, қажет болған жағдайда;
• Заңды тұлғаның басшысы мен құрылтайшыларының жеке
басын куәландыратын құжаттардың, олардың салық
төлеуші ретіндегі куәліктерінің көшірмелері.
• Заңды тұлғаның орналасқан жерін куәландыратын құжат.

95. ҚР салық жүйесіне көз жүгірту

Салыққа мыналар жатады:
• Корпоративті табыс салығы (20%)
• Жеке қосымша салық
• Қосымша құн салығы (НДС) (12%)
• акциздер; 4-1) экспортталатын мұнай мен
газды конденсатқа салынатын салық
• Жер қойнауын пайдаланушыларға арналған
арнайы төлемақылар мен салықтар
• Әлеуметтік салық (11%)
• Жер салығы (5%)
• Көлік салығы
• Мүлік салығы (з -1,5 %, ж - 0,5%).

96. ҚР салық жүйесіне көз жүгірту

Жинаққа не жатады:
Заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеуден өткізуге төленетін ақы
Жылжымайтын мүлік құқығын
мемлекттік тіркеуден өткізуге төленетін
ақы;
Радиоэлектрондық құрылғылар мен
жоғарғы толқынды құрылғыларды
мемлекеттік тіркеуден өткізуге
төленетін ақы

97. ҚР салық жүйесіне көз жүгірту

Жинаққа не жатады :
Көлікті мемлекеттік тіркеуден
өткізуге төленетін ақы
Дәрі-дәрмекті мемлекеттік
тіркеуден өткізуге төленетін ақы
Бұқаралық ақпарат құралдарын
тіркеуге төленетін ақы
Аукциондардан түсетін жинақ

98. ҚР салық жүйесіне көз жүгірту

Төлемақылардың алынуы:
• жер учаскелерін пайдаланғаны үшін
§ су ресурстарын пайдаланғаны үшін
§ жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін
§ орманды жерлерді пайдаланғаны үшін
§ ерекше қорғалатын табиғи территорияларды
пайдаланғаны үшін
§ радиотолқынды спектрлерді пайдаланғаны
үшін
• Қалааралық немесе халықаралық телефон
желісін бергені үшін ақы
§ кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін
§ сыртқы жарнаманы ілгені үшін

99. Кәсіпкерлік түрлері

• Жеке кәсіпкерлер
– Патент
– Жеңілдетілген декларация
– Жалпыға бірдей орнатылған тәртіп
• Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
(ЖШС, шағын кәсіпкерлік субъектісі
болып танылатын
– Жеңілдетілген декларация
– Жалпыға бірдей орнатылған тәртіп
• ЖШС (шағын кәсіпкерлік субъектісі емес)
• Акционерлік қоғам (АО)

100. Шағын бизнес субъектілеріне арналған салық салу

Жеке (жалғыз) жұмыс істейтін кәсіпкерлер салық салуы
бекітілген болып келетін кәсіпкерлерге және салық салуы
бекітілмеген кәсіпкерлерге бөлінеді
Кәсіпкерлік
Бекітілген салық салумен
Бекітілмеген
салық салумен
Арнайы салықтық режим
Патент бойынша
жұмыс істейтін
кәсіпкерлер
Жеңілдетілген салықтық
декларация бойынша
жұмыс істейтін
кәсіпкерлер
Жалпы бекітілген
режимдегі
кәсіпкерлік

101. Арнайы салықтық режимдер

Арнайы салықтық режим
шағын бизнес
субъектілері
үшін
шаруа немесе
фермерлік
қожалықтар үшін
Ауылшаруашылық
өнімдерін өндірушілер
мен
ауылдық тұтынушылар
кооперативтері үшін

102. Арнайы салықтық режимдер

Шағын бизнес субъектілеріне арналған
арнайы салықтық режим
ПАТЕНТ
ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН
ДЕКЛАРАЦИЯ

103. Арнайы салықтық режимдер

Шаруа немесе фермерлік қожалықтарға
арналған арнайы салықтық режим
•Бірыңғай жер салығы
• жер телімінің бағаланған құнының 0,1% - 0,4%
•Жеке табыс салығы
•Әр қызметкер үшін төленетін АЕК-ның (МРП)20%
құрайтын әлеуметтік салық
•Зейнетақылық аударымдар
•Салықтық кезең – бір жыл

104. Арнайы салықтық режимдер

Шаруа немесе фермерлік қожалықтарға
арналған арнайы салықтық режим
№
Жер
п/
учаскелерінің
п
көлемі (гектар)
1. 500 – ге дейін
2. 501 - 1000
Салық мөлшері
0,1 %
0,1 % бағалаған құнынын + 0,2 %
асып түссе
0,2 % бағалаған құнынын + 0,3 %
асып түссе
3.
1001 - 1500
4.
1501 - 3000
0,3 % бағалаған құнынын + 0,4 %
асып түссе
5.
3000 аса
0,4 % бағалаған құнынын + 0,5 %
асып түссе

105. Арнайы салықтық режимдер

ПАТЕНТ
•Жеке кәсіпкерлік
•Жалданған жұмысшылар жоқ
•Табысы ары кеткенде 300 АЕЖК (МЗП)
•300*24 459теңге = 7 337 700 теңге
•Салықтық кезең – бір жыл
•Көрсетілген табыстың 2% құрайтын салық
•(½ табыс салығы, ½ әлеуметтік салық)
•Әлеуметтік аударымдар

106. Патент бойынша кәсіпкерлік тізім

• Құрылыс жұмыстары – штукатуркалық,
сырлау, жөндеу жұмысты
• Ауыр-жүк тасымалы
• Такси қызметі
• Сурет түсіру
• Аударма қызметі
• Қосымша білім беру қызметі
• Шаштараз қызметі
• Мүлікті жалға беру және т.б.

107. Арнайы салықтық режимдер

ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН ДЕКЛАРАЦИЯ
Жеке кәсіпкер, заңды тұлға
•Қызметкерлердің шектік саны
ЖК -25 адам, заңды тұлға-50 адам
•ЖК шектік табысы -1400 МЗП, заңды тұлға – 2800 МЗП
•Салықтық кезең – 6 ай
•Көрсетілген табыстың 3% құрайтын салық
(½ табыс салығы, ½ әлеуметтік салық)
•Әлеуметтік және зейнетақылық аударымдар
•МЗП – 24 459 тенге
•МРП – 2 269 тенге

108. Арнайы салықтық режимдер

Арнайы салықтық режимнің күші
келесідегідей қызмет түрлеріне
тарамайды:
• акциздік өнімдерді өндіру
• кеңес беру, қаржылық, бухгалтерлік
қызметтер
• мұнай өнімдерін сату
• шыны ыдыстарды жинау және
қабылдау
• жер қойнауларын пайдалану

109. Келісімшарт

Екі немесе одан көп адамның азаматтық құқықтар мен міндеттерді
белгілеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келісімі келісімшарт деп
танылады
ҚР Азаматтық кодексі
378-бап
КЕЛІСІМШАРТТАР
АҚЫЛЫ
(бір тарап жұмысты
орындайды,
екіншісі ақысын төлейді)
АҚЫСЫЗ
(қайырымдылық көмек,
демеушілік,
гуманитарлық көмек)

110. Келісімшарттың құрылымы

• келісімшарттың атауы, оған қол қойылған күні,
жасалған жері
• кіріспе (келісімшарттың тараптарын сипаттау)
• келісімшарттың тақырыбы
• келісімшарттың бағасы
• тараптардың құқықтары мен міндеттері
• төлеу тәртібі
• міндеттемелерді орындау мерзімі
• келісімшарт бойынша міндеттемелерін орындамағаны
үшін жауапкершілігі
• форс мажор (еңсерілмейтін күш жағдайлары)
• келісімшарттың күшін сақтау мерзімі
• даулар мен кереғарлықтар
• келісімшартты өзгерту, уақытша тоқтату және тоқтату
шарттары
• тараптардың заңды мекенжайлары мен қолдары

111. Есіңізде болсын:

• Келісімшарт жазбаша
түрде және 2 данада
жасалады!
• Келісімшарт мемелекеттік
және орыс тілінде
жасалынады
• Келсімшартқа өзгертулер
мен толықтырулар тек
тараптардың келісуімен
жазбаша түрде ғана
енгізіледі!
• Келісімшартқа қол қоймай
тұрып, онымен мұқият
танысып шығыңыз!

112. НАЗАР АУДАРҒАНЫҢЫЗ ҮШІН РАХМЕТ!

113. Біздің координаттарымыз

Қызылорда облысының
кәсіпкерлер палатасы
Қызылорда қаласы
Айтеке би көшесі, 28
тел.+7 7242 40 02 02
e-mail: [email protected]
[email protected]
[email protected]
Тренеры: Сапаржанова Жанат
Қыдырбекұлы Бауыржан