№2_Тотығу_тотықсыздану_реакциялары

1.

Тотығу –тотықсыздану
реакциялары
Химия пәні мұғалімі:

2.

тілек
тілек
тілек
тілек
тілек
тілек
тілек
тілек
тілек
тілек

3.

Оқу мақсаты:
9.2.2.5 тотығу-тотықсыздану реакцияларын тотығу
дәрежесі өзгере жүретін реакциялар ретінде түсіну.
9.2.2.6 тотығупроцесін электронды беру, ал тотықсыздану
электронды қосып алу деп түсіну.
Бағалау критерийлері
Оқушылар қосылыстарда атомдардың тотығу дәрежелерін
дұрыс көрсетеді
Тотығу –тотықсыздану реакциясын жазып, тотықтырғышпен
тотықсыздандырғышты ткөрсетеді.
Тотығу –тотықсыздану реакцияларының типтерін ажырата
алады тотығу дәрежесін табудың ережесін біледі және
қолданады;

4.

1- сұрақ:
күкірттің жоғарғы тотығу дәрежесі:
А).
+4
Б).
+5
В).
+6
Г).
+7

5.

В).
+6

6.

2- сұрақ
хлордың жоғарғы тотығу дәрежесі:
А).
+4
Б).
+5
В).
+6
Г).
+7

7.

Г).
+7

8.

3-сұрақ
фосфордың жоғарғы тотығу дәрежесі:
А).
+4
Б).
+5
В).
+6
Г).
+7

9.

Б).
+5

10.

Тотықсыздандырғыш
Тотықтырғыш
Тотығады
Тотыксызданады
Электрондар беру процесі тотығу, ал косып алу процесі
тотықсыздану деп аталады. Осы реакцияларда
электрондарды косып алатын атомдар немесе иондар
тотыктырғыш, ал беретіндері тотықсыздандырғыш болады.
Оттек, күкірт жөне фтор атомдары электрондар косып
алады, яғни өздері тотықсызданады және
тотықтырғыштар болып табылады.
Ал барлық метал атомдары электрондарын беріп жібереді,
яғни өздері тотығады және тотықсыздандырғыштар болады

11.

ТОТЫҒУ ЖӘНЕ ТОТЫҚСЫЗДАНУ ҮДЕРІСІ
алюминий +
оттек → алюминий оксиді
4Al + 3O2 = 2Al2O3
Al0 - 3ē → Al+3
тотығады
O2 + 2ē → O-2
тотықсызданады

12.

Реакциялардағы элементтердің тотығу дәрежесін қойыңдар.
Реакция барысында тотығу дәрежелері қалай өзгеретінін
салыстырыңдар.
+1
-1
+1 -2 +1
+1
-1
0
+1
-1
+1
-2
HCl + NaOH = NaCl + H2O
+2
-1
0
2 HCl + Zn = ZnCl2 + H2
Тотығу тотықсыздану
реакциясы
Элементтердің тотығу дәрежелері өзгере жүретін реакциялар тотығу –
тотықсыздану реакциялары деп аталады.

13.

2 H+ 2 H+1Cl-1 + Zn0 = Zn+2Cl2-1 + H20 H20
- 2 е+ 2 е-
H+
Zn0
- тотықтырғыш
- тотықсыздандырғыш
тотығу
тотықсыздану

14.

ТОТЫҒУ – электрондар беру үрдісі.
ТОТЫҚСЫЗДАНУ–электрондар қосып алу үрдісі.
ТОТЫҚТЫРҒЫШ – электронды қосып алатын элемент.
ТОТЫҚСЫЗДАНДЫРҒЫШ – электрон беретін элемент.

15.

Электрон бере ме жоқ әлде қосып ала ма?
Бастапқыда атом зарядсыз, яғни протондар саны мен электрондар
саны тең
-
+5
-
-2
-1
+1
+2
0
Э
-
-4
-3
-2
-1
0
+1
+2
+3
+4
+5
+6
Электрондар береді (- е-)
Электрондар қосып алады (+ е-)

16.

Электрон бере ме жоқ әлде қосып ала ма?
+ 6 e-
S+6 S0
тотықсыздану
S+6 S-2
тотықсыздану
+ 8 e- 2 e-
S+4 S+6
тотығу
- 6 e-
S-2 S+4
тотығу
- 2 e-
Cu0 Cu+2
тотығу
+ 8 e-
C+4 C- 4
тотықсыздану
- 6 e-
C- 4 C+2
тотығу
- 4 e-
C0 C+4
тотығу
-3 -2 -1 0 +1 +2 +3 +4
е- береді
е- қосып алады

17.

Электронды баланс әдісімен реакцияны теңестіру
Күрделі реакцияларда электронды баланс әдісімен
коэффициенттерді қою
+1 -1
16
+1
+7 -2
+2
-1
+1 -1
0
HCl
2
+ KMnO42=
MnCl2 + 2KCl + Cl5
2+
Mn+7
+5 e-
Mn+2
2Cl-1
- 2 e-
Cl20
Mn+7 – тотықтырғыш
Сl -1 – тотықсыздандырғыш
+1 -2
H2O8
2
Тотықсыздану
5
тотығу
10

18.

Электронды баланс әдісімен реакцияларды теңестіріңдер
.
А. Al + MnO2 = Al2O3 + Mn
Fe2O3 + Zn = ZnO + Fe
B. Mg+H2SO4 = MgSO4 + H2S + H2O
Cu + HNO3 = Cu(NO3)2+ NO + H2O
C. KI + FeCl3 = l2 + KCl + FeCl2
Cr2O3 + K2CO3 + O2 = K2CrO4 + CO2

19.

20.

Топпен жұмыс
Кім жылдам?» тәсілі арқылы
тапсырма орындайды, өткен тақырып
бойынша білімдерін өзектендіреді.
1 топ: Сl2O7, SO3, H3PO4, P2O5,
2 топ: HClO4, K2Cr2O7, Cr2(SO4)3, Al(NO3)3,
3 топ: NaMnO4, MnCl2, HNO3, N2,

21.

Бекіту тапсырмасы
1- тапсырма Жұптық жұмыс
Реакция теңдеулерін тотығу және тотықсыздану
процестерімен сәйкестендіңіз:
A. H2S + O2 → SO2 + H2O
B. H2SO4
+ Na → Na2SO4 + H2S + H2O C. SO2 + Br2 +
Бекіту тапсырмасы
H2O → H2SO4 + HBr
Дескриптор:
тотығу- тотықсыздану
1) Э +4 → Э+6
үрдісіндегі жартылай
2) Э +6 → Э-2
реакциялар үшін ионды электрондық теңдеулерді
3) Э +6 → Э+4
дұрыс жазады;
Жалпы балл-4
4) Э-2 → Э+6
А________ B__________ C___________

22.

Дұрыс жауап
2- тапсырма
Жеке жұмыс
Тотығу және тотықсыздану процестерін қолданып, реакция теңдеуін
құрастырыңыз.
1) Na0 → Na+1
2) Сl0 тапсырмасы
→ Сl-1
Бекіту
Дескриптор:
-қайсысы тотыққанын не тотықсызданғанын дұрыс анықтайды;
Жалпы балл-2

23.

Бекіту тапсырмасы
3- тапсырма
МӘТІН
ТТР өндірісте,тұрмыста жүзеге асып жататын процестер: газ пеште газдың жануы, тамақ пісіру, кір жуу,
үй заттарын тазарту, аяқ-киім, парфюмериялық заттар дайындау, тоқыма бұйымдарын тазалау т.с.с. Сіріңке
жақсақ, аспанға фейерверк атсақ- бәрі де тотығу-тотықсыздану процестері. Ағартуға, дезинфекциялауға, сутек
асқын тотығының, калии перманганатының, хлор немесе хлорлы ағартқыш ізбестің тотықтырғыш қасиеттері
қолданылады.Заттың бетін тазартуға сутегі асқын тотығы қолданылады. Ол, сонымен қатар жібекті, жүнді
ағарта алады. Ескі картиналарды қалпына келтіреді. Ағзаға зиянсыз болғандықтан тамақ өнеркәсібінде
шоколадты, сосиска дайындайтын етті ағартуға қолданылады. Калий перманганатының дезинфекциялағыш
қасиеті де тотықтырғыш қасетіне негізделген.Хлорды күшті тотықтырғыш ретінде таза суды стерильдеуге және
ағын суларды залалсыздандыруда қолданады. Хлор көптеген бояуларды түссіздендіріп, ағартады.Сондықтан
оны мата мен қағазды ағартуға қолданады. Табиғатта ТТР кеңінен таралған. ТТР нәтижесінде біздің ағзамыз
тамақтан алатын энергияны жұмсау арқылы адамның іс-әрекеттері жүзеге асырылып жатады.
Ал, енді балалар осы процестер қалай жүзеге асатынына мән берейік.
Тәжірибе көрсету:
Al + H2SO4 = Al2 (SO4 ) + H2
Күкірт қышқылының сұйытылған ерітіндісіне алюминий түйірлерін салғанда газ бөлінеді, себебі тотығутотықсыздану реакциясы жүреді.
Валенттілік электрондары электртерістілігі кіші атомдардан электр терістілігі үлкен атомдарға
ауысады.Электрондар беру процесі- тотығу, ал қосып алу процесі тотықсыздану деп аталады.
Электрондарды қосып алатын атомдар немесе иондар тотықтырғыш, ал беретіндері тотықсыздандырғыш
болады.

24. 3-тапсырма Жұптық жұмыс Сұрақ 1: ТТР- реакцияға қатысушы заттардың құрамындағы элементі тотығу дәрежелерінің өзгеруімен жүретін

Сұрақ 1:
ТТР- реакцияға қатысушы заттардың құрамындағы элементі тотығу дәрежелерінің өзгеруімен
жүретін реакциялар .Бұл әдіс реакция жүрген ортаның табиғатына байланысты.Себебі.....
А) себебі, реакция бағытына орта күшті әсерін тигізеді
В) себебі, реакция жүруіне байланысты
С) себебі, тотығу реакциясы жүреді
Д) себебі, тотықсыздану реакциясы жүреді
Е) себебі, электр терістілігі үлкен атомдарға ауысады
Сұрақ 2:
ТТР- тотығу- тотықсыздану реакциясы.
Тотығу- тотықсыздану реакциясына төмендегі процестер жатады ма?
Төменде келтірілген мүмкін пайымдауларды әр қатардан «Ия» немесе «Жоқ» деп айналдыра
сызыңыз:
Тотығу- тотықсыздану реакциясына төмендегі процестер жатады ма?
Иә/жоқ
ТТР нәтижесінде біздің ағзамыз тамақтан алатын энергияны жұмсау арқылы адамның ісәрекеттері жүзеге асырылып жатады
Иә/жоқ
Электрондар беру процесі- тотығу, ал қосып алу процесі – тотықсыздану деп аталады
Иә/жоқ
КМnO4дезинфекциялағыш қасиеті де тотықсыздандырғыш қасиетіне негізделген
Иә/жоқ

25.

Қорытынды:
тотығу дәрежесін табудың ережесін
білдіңіздер және қолдануды
үйрендіңіздер;
тотығу және тотықсыздану үдерістері
бір-бірімен байланысты екенін және бір
мезгілде жүретіндігін түсіндіңіздер