213.64K

Category:

education

Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishning maqsadi va vazifasini oʻrganish

2.

Sinfdan tashqari ishlarni tashkil
etishning maqsadi va vazifasini
oʻrganish

Sinfdan tashqari ishlar — umumiy oʻrta taʼlim
maktabi oʻquv tarbiyaviy ishining tarkibiy qismi,
oʻquvchilarning boʻsh vaqtini tashkil etish
shakllaridan biri. Sinfdan tashqari ishlar
oʻquvchilarni barkamol shaxs sifatida
shakllantirish va ularni hayotga tayyorlashda
keng imkoniyatlar yaratadi.

4.

Sinfdan tashqari ishlarga oʻquvchilar bilan oʻtkaziladigan va
ularga tarbiya hamda bilim berishga qaratilgan turli xil
mashgʻulotlar tizimi kiradi. Bunday mashgʻulotlar pedagogik
jamoa, sinf rahbari, yoshlar tashkilotlari rahbarligi va
bolalarning oʻz-oʻzini boshqarish tashkilotlari tomonidan
darsdan tashqari vaqtda uyushtiriladi. Oʻquvchilarning sinfdan
tashqari ishlarni tashkil etishda oʻquvchilar saroylari, yosh
texniklar, yosh tabiatshunoslar, yosh sayyohlar klubi va
maktabdan tashqari boshqa muassasalar katta yordam beradi.

5.

Sinfdan tashqari ishlarning asosiy shakllari sifatida ommaviy
ishlar (maktab klublaridagi tadbirlar, kecha, munozara va
tanlovlar oʻtkazish, viktorina va koʻrgazmalar uyushtirish,
tabiat qoʻyniga, maktab va muzeylarga ekskursiyalarga
chiqish), toʻgarak ishlari (oʻquvchilarning turli toʻgaraklar,
sport seksiyalari, ansambllardagi qatnashishlari), mustaqil
ishlar (oʻquvchilarning sinfdan tashqari oʻqishi, kolleksiya
toʻplashi, texnika, musiqa, tasviriy sanʼat, chizmachilik va sh.k.
bilan mustaqil shugʻullanishi) ni koʻrsatish mumkin.

6.

Boshlangich sinflarda sinfdan tashqari ishlar o'quvchilarning
qiziqishi, istaklari, xohish va ehtiyojlariga suyangan holda
ularning darsdan bosh vaqtlarida o'quv-tarbiya jarayonini
to'ldiradi. U o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini,
tashabbuskorligani oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinfdan
tashqari ishlarning oziga xosligi shundaki, togarak, klub
dasturlarining rang-barangligi, ular mazmunidagi yangiliklar
osmir yigit-qizlarning shaxs sifatida shakllanishlari uchun yangi
imkoniyatlar yaratadi.

7.

Sinfdan tashqari ishlar maktab ta'lim-tarbiya jarayonining
tarkibiy qismi o'quvchilarning bosh vaqtlarini yo'lga qo'yish
formalaridan biridir. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar
shaxsni har tomonlama kamol toptirish va uni hayotga aktiv
faoliyatga tayyorlash uchun keng imkoniyatga ega. Bu ishlar
bolalarning qiziqishlariga muvofiq tarzda ko'ngillilik asosida
tashkil qilinadi. O'quvchilar sinfdan va maktabdan tashqari
ishlarda o'zlarini qiziqtiradigan mashgulotlarni tanlab olishadi
a ulard mustaqil tashabbuskorona ishtirok etishadi.

8.

«Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar»
konsepsiyasi xalq ta'limi vazirligi tomonidan 1993-yilda
tasdiqlangan. Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda
o'qituvchining yo'naltiruvchi ta'siri ostidagi o'quvchilarning
o'z-o'zini nazorat qilish asosiga qurilgan va fan xonalarida,
kutubxonada va uyda yakka tartibdagi reja asosida
o'tkaziladigan mustaqil mashg'ulotlar yetakchi shaklga
aylanishi kerak. Bunda sinfdan tashqari ishda ta'limning
moddiy bazasi: qo'shimcha va ma'lumotnoma adabiyotlari
laboratoriya uskunalari, ko'rgazmali qo'llanmalar, didaktik
materiallar, texnika vositalaridan oqilona foydalanish ko'zda
tutiladi.

9.

Sinfdan tashqari ishlarning ta'limiy ahamiyati - o'quvchilarga
qo'shimcha bilim, malaka va konikmalar berish. Tarbiyaviy
ahamiyati -o'quvchilarning ijodiy faoliyat ko'rsatishiga, nutq
odobiga, mustaqil fikrlashiga zamin hozirlash.
O'zbekiston Respublikasining istiqlolga erishuvi hamda o'z
mustaqil siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy yo'liga ega bolishi, xalq
xojaligining turli sohalarida, jumladan xalq ta'limi tizimida
ham o'sib kelayotgan yosh avlod ta'lim-tarbiyasi bilan bog'liq
jarayonini qayta ko'rib chiqishni taqozo etmoqda. Hozirgi
paytda, fan va madaniyatning eng so'nggi yutuqlari asosida
kelajagimiz bolgan yosh avlodni hayotga tayyorlashning
samarali shakl va uslublarini izlash nihoyatda zarurdir.

10.

O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Manaviyat va
marifat» jamoatchilik markazi faoliyatini yanada
takomillashtirish va samaradorligini oshirish togrisida»gi
farmonida ko'rsatilganidek, jamiyatda yuksak ma'naviy
fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish,
yoshlarni boy madaniy merosimiz, tarixiy an'analarimizga,
umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat,
istiqlol g'oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda
amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi
omilidir.

11.

2-Mavzu: Boshlangʻich sinflarda
matematikadan sinfdan tashqari
ishlarni tashkil etishda
foydalaniladigan krossvord
ishlab chiqarish

12.

13.

14.

15.

16.

Hozirgi paytda, fan va madaniyatning eng so'nggi yutuqlari
asosida kelajagimiz bolgan yosh avlodni hayotga
tayyorlashning samarali shakl va uslublarini izlash nihoyatda
zarurdir. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Manaviyat
va marifat» jamoatchilik markazi faoliyatini yanada
takomillashtirish va samaradorligini oshirish togrisida»gi
farmonida ko'rsatilganidek, jamiyatda yuksak ma'naviy
fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish,
yoshlarni boy madaniy merosimiz, tarixiy an'analarimizga,
umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat,
istiqlol g'oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda
amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi
omilidir.

17.

Maktabda tarbiyaviy ishlarni aniq rejalashtirmasdan uning
mazmuni, shakl va usullarini aniqlamasdan, ma'lum bir
tizimga solmasdan turib ko'zda tutilgan maqsadga erishish
qiyin. Sinfdan tashqari ishlarning tarbiyaviy ta'siri kop
darajada o'quv jarayonini tashkil etish saviyasiga hamda
o'quvchilar jamoasining xilma-xil ishlarni qanday yo'lga
qo'yilganligiga bogliqdir. Sinfdan tashqari faoliyat majburiy
dastur bilan chegaralanmaydi, balki yoshlari har xil
o'quvchilarni ixtiyoriy ravishda birlashtiradi. Ularning
tashabbusi asosida ishlarni
amalga oshiradi, fanga qiziqtiradi, ularni xalqning madaniy
hayoti muhitiga olib kiradi.

18.

Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarga rahbarlik qiluvchi
tashkilotchilarning vazifalari ham kop qirralidir. Sinfdan va
maktabdan tashqari ishlarning tashkilotchisining vazifalariga
quyidagilar kiradi:
1. Darsdan tashqari tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va amalga
oshirishni nazorat qilish.
2. O'quvchilarning sinfdan va maktabdan tashqari ko'p qirrali
ishlarni o'quvchilar tashkilotlari sinf faollari yordamida yo'lga
qoyish.
3. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar yo'nalishiga bevosita
rahbarlik qilgan holda o'qituvchilar, sinf rahbarlari, otaonalari, sinf faollariga uslubiy yordam ko'rsatish.

19.

4. Umummaktab va maktablararo o'tkaziladigan eng muhim
tarbiyaviy tadbirlarda qatnashish.
5. O'quvchilarning bo'sh vaqtlarini tashkil qilishda tarbiya va
madaniyat muassasalari hamda jamoatchilik kuchidan keng
foydalanish. Bu borada tashkilotchilar faolligini uchta asosiy
tomonini korish mumkin: tashkilotchilik, uslubiy va mamuriy.
Boshlang'ich sinflarni sinfdan tashqari ishlarini tashkil etishni
matematika darslari misolida ko'rib chiqamiz.
Matematikadan sinfdan tashqari ishlar deyilganda o'quvchilarning
darsdan tashqari vaqtda tashkil qilingan, dastur bilan bog'liq bo'lgan
material asosida ixtiyoriylik prinsipiga asoslangan mashg'ulotlar
tushuniladi.

20.

O'z mazmuni bo'yicha u davlat dasturi bilan cheklanmagan.
Ammo matematik material o'quvchilarning bilimlari va
malakalariga mos ravishda bo'lishi kerak. Sinfdan tashqari
mashg'ulot ixtiyoriylik prinstipi asosida quriladi. Darslar 45
minutga rejalashtirilgani holda sinfdan tashqari mashg'ulotlar
mazmuniga va o'tkazilish formalariga qarab 10-12 minutga
ham, 1 soatga ham mo'ljallangan bo'lishi mumkin.

21.

3-Mavzu: Boshlangʻich sinflarda
matematikadan sinfdan tashqari
ishlarni tashkil etishda
foydalaniladigan sinfdan tashqari
ishlarni tashkil etishda
foydalaniladigan loyiha ishlaridan
namuna tayyorlash

22.

Sinfdan tashqari mashg’ulotlar deganda ko’pincha yuqori
sinflar nazarda
tutiladi. Lekin ilg’or tajribalarning tasdiqlashicha,
boshlang’ich sinflarda ham
sinfdan tashqari turli – tuman formalarda mashg’ulotlar olib
borishning potensial
imkoniyatlari mavjud. Bu imkoniyatlardan foydalanish
o’qitishda boshlang’ich va
yuqori sinflar uzviyligini ta’minlaydi.

23.

Boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari
ishlarni olib borishda o’quvchilarning nutq madaniyatini va matematik
tafakkurini
shakllantirishga kompleks holda yondashish talab qilinadi.
Yosh avlodni hozirgi zamon fani bilan qurollantirish orqali ularning aqliy
jihatdan maksimal darajada rivojlanishlariga erishish umumta’lim –
tayanch
maktablar oldida turgan eng muhim vazifalardan biridir. Bu vazifani hal
etishda
sinfdan tashqari ishlarning o’rni benihoya katta.

24.

• Sinfdan tashqari ishning asosiy
• maqsadi o’quvchilardagi fanga bo’lgan qiziqishni rivojlantirish, ularni
darsda olgan
• bilimlarini to’ldiruvchi matematik bilim, malaka va ko’nikmalar bilan
• qurollantirishdan foydalanish mumkin. Darsdan tashqari qilinadigan
ishlar o’quv
• reja asosida ya’ni darslik talablarini bajarishga qaratilgan bo’lib, bunga
sinfdagi
• barcha talabalar bevosita ishtirok etiladi

25.

• Boshlang’ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ish turi matematika
• to’garagini tashkil etishda o’quvchilarning matematikaga bo’lgan qiziqishlariga
• qarab tanlab olinar ekan. Matematikadan to’garaklarni tashkil etishda qiziqarli misol
• va masalalardan, mantiqiy masalalardan foydalanish lozim. Sinfdan tashqari amaliy
• mashg’ulotlar davomida o’quvchilar bilan (bolalar bilan joylarda) maqsadni
• ko’zlovchi, barqaror amaliy natijaga olib keladigan ularni havaslarini orttiradigan
• amalda bajariladigan ishlarni olib borishi kerak

26.

• Sinfdan va maktabdan tashqari
• ishlar quyidagi yo’nalishlarda olib borilishi mumkin.
• a) ommaviy ishlar; (musobaqalar, ko’rik tanlovlar, kechalar, ertakliklar,
• ekskursiyalar va hokazolar);
• b) to’garak ishlar (yosh matematiklar);
• d) o’qituvchilarning mustaqil mashg’ulotlarini yo’lga qo’yish (bunda
• o’quvchilar fan va texnikaning biron soxasini o’rganish uchun mustaqil ishlaydilar
• va hokazo).
• e) Maktabdagi o’zlashtirmovchi o’quvchilar bilan ishlashni tashkil etish
• usullari.

27.

• Matematika to’garagi sinfdan tashqari ishlarning eng ommalashgan
turi.
• To’garak ixtiyoriy ravishda tuziladi. Har qaysi matematika to’garagida
• qatnashadigan o’quvchilar soni 15-20 dan oshmasligi kerak, aks holda
o’qituvchiga
• qiyinchilik tug’diradi va o’quvchilar to’garakda aktiv ishtirok eta
olmaydilar.

28.

• Matematik viktorinalar ma’lum mavzu, bo’lim yoki umuman
matematikaga
• doir masalalar bo’yicha savol – javob o’yini bo’lib, ko’p vaqt va katta
tayyorgarlik
• talab qilmaydi. Boshlang’ich sinflarda viktorinalar 10 – 20 minut
davom etadi.
• Bunda oldindan tayyorlangan 5 – 6 savolga og’zaki yoki yozma javob
olinadi.

29.

• Matematik musobaqa Yuqorida aytib o’tilgan sinfdan tashqari ishlarda
(10 minutlik,
• viktorina va h.k.), asosan, butun sinf o’quvchilari ishtirok etsa,
matematik
• musobaqalarda (konkurs, olimpiada) ko’pchilik ishtirok etib, g’oliblar
musobaqasi
• bilan yakunlaydi, ya’ni bu musobaqa bir necha (ko’pincha 3 yoki 4)
davom etadi

30.

• Adabiyotlar:
• 1. L.Sh Levenberg va boshqalar “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish
• metodikasi” Toshkent “O’qituvchi” 2015-yil 72-84-betlar
• 2. Bikbayeva N va boshqalar “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish
• metodikasi” Toshkent “O’qituvchi” 2016-yil 493-510-betlar
• 3. Trudnev V.P “Внеклассная работа по математике в начальных классах ” М,
• Просвещение 2015
• 4. N Boltayev, O Qodirov “Boshlang’ich sinflarda matematikadan sinfdan
• tashqari ishlar” Toshkent “O’qituvchi” 2012

31.

4. Mavzu: Boshlangʻich sinflarda matematikadan
sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda
foydalaniladigan qiziqarli oʻyinlardan namuna
kelditish

32.

• Boshlang‘ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ishlarni
qiziqarli va samarali tashkil etish uchun turli o‘yinlardan foydalanish
mumkin. Quyida ba’zi o‘yinlar misol tariqasida keltirilgan:

33.

• 1. “Raqamli poyga”
• Maqsad: Sonlarni taqqoslash, qo‘shish va ayirish malakalarini
rivojlantirish.
• O‘yin jarayoni:
• O‘quvchilar guruhlarga bo‘linadi.
• Har bir guruhga kartochkalarda misollar beriladi (masalan, 23 + 15, 40
– 18 va h.k.).
• To‘g‘ri javob bergan guruh a’zosi oldinga bir qadam tashlaydi.
• Eng oldinga chiqqan guruh g‘olib bo‘ladi

34.

• 2. “Matematik domino”
• Maqsad: Sonlar va amallarni tanish, mantiqiy tafakkurni rivojlantirish.
• O‘yin jarayoni:
• O‘quvchilarga domino shaklidagi kartalar tarqatiladi.
• Har bir kartaning bir tomonida misol, ikkinchi tomonida esa javob
yozilgan bo‘ladi.
• O‘quvchilar to‘g‘ri misol va javoblarni moslashtirib, zanjir hosil
qilishlari kerak.
• Eng tez va to‘g‘ri bajarib bo‘lgan guruh g‘olib bo‘ladi

35.

• 3. “Yo‘qolgan raqam”
• Maqsad: Mantiqiy fikrlash va hisoblash malakalarini rivojlantirish.
• O‘yin jarayoni:
• O‘qituvchi doskada yoki kartochkada misol yozadi, lekin bir sonni
yashirib qo‘yadi.
• O‘quvchilar yo‘qolgan raqamni topib, javob berishlari kerak.
• To‘g‘ri javob topgan o‘quvchi yoki guruh ball yig‘adi.

36.

• 4. “Xazina izlash”
• Maqsad: Qo‘shish va ayirish bo‘yicha ko‘nikmalarni mustahkamlash.
• O‘yin jarayoni:
• Sinfda turli joylarga misollar yashiriladi.
• O‘quvchilar guruh bo‘lib, misollarni topishlari va to‘g‘ri javobini
yozishlari kerak.
• Eng ko‘p to‘g‘ri topgan guruh “xazina”ni topgan hisoblanadi.

37.

• 5. “Sehrli kvadrat”
• Maqsad: Sonlar orasidagi bog‘liqlikni tushunish va mantiqiy fikrlashni
rivojlantirish.
• O‘yin jarayoni:
• O‘quvchilarga ichida sonlar yo‘q yoki noto‘g‘ri joylashtirilgan kvadrat
beriladi.
• Ular berilgan qoidalarga muvofiq to‘g‘ri raqamlarni joylashtirishlari
kerak.
• Eng to‘g‘ri bajargan guruh g‘olib bo‘ladi.

38.

• Bu o‘yinlar bolalarni faollikka undaydi, matematikaga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi va darsdan tashqari mashg‘ulotlarni yanada
samarali o‘tkazishga yordam beradi. Siz o‘z sinfingiz sharoitiga mos
ravishda o‘yin qoidalarini o‘zgartirib yoki yanada qiziqarli shaklda
tashkil qilishingiz mumkin.