Biologiya darslarida amaliy mashg‘ulotlarni to‘g‘ri tashkil etish va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish

1.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Mavzu: Biologiya darslarida
amaliy mashg‘ulotlarni to‘g‘ri
tashkil
etish va amaliy
ko‘nikmalarni shakllantirish
Tabiiy
fanlar

2.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Tanlangan mavzuning dolzarb vazifasi va maqsadi
Mana bu statistik ma’lumotda biologiya
fanidan eng yuqori ball viloyatlar
kesimida 73,5 foizni tashkil qilgan bo‘lsa,
fanlar kesimida 69,6 foizni tashkil etdi.
Biologiya
olimpiadasi
(IBO-2023)da
O‘zbekiston terma jamoasi 3 ta bronza
medalini qo‘lga kiritdi.
Medal sohiblari:
Behruz Tursunov — Toshkent shahri
Yunusobod tumani 274-maktabning 11-sinf
o‘quvchisi;
G‘olibjon Sharifov — Buxoro viloyati Kogon
tumani 3-maktabning 10-sinf o‘quvchisi;
Muhammadibrohim
Egamberdiyev
—
Toshkent pediatriya tibbiyot instituti
akademik litseyining 2-kurs o‘quvchisi.

3.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
ORGANIZMLAR TUG‘ILISHI EHTIMOLLIGINI ANIQLASH.
Ma’lumki, odamlarning qon guruhi bir juft kodominant allellar (MN)ning
genetik nazorati ostida hosil bo‘ladi. MN qon guruhli ota-onadan
tug‘ilgan oltita farzanddan iborat oilada 3 ta M, 2 ta MN va 1 ta N
turdagi qon guruhiga ega bolalarning tug‘ilish ehtimolini aniqlang? (6
ball)
(Olimpiada topshiriqlari (III bosqich) BIOLOGIYA 10 2021-2022 o‘quv
yili)

4.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
O'simlik qaysi organining tuzilishi keltirilgan?
Rasmda qanday to‘qimalar
Protoksilema qatorlari bo‘yicha
va tuzilmalar keltirilganligini
o‘tkazuvchi
to‘qima
turini
aniqlang. Strelkalar (1–5)
aniqlang.
ko‘rsatayotgan
qismlarni
A) diarxik
quyida keltirilgan to‘qima va
B) triarxik
tuzilmalar (A – E) bilan mos
C) tetrarxik
ravishda juftlang.
D) pentarxik
A) ksilema
E) poiarxik
B) floema
C) sklerenxima
D) parenxima
E) periderma
Rasmda berilgan to‘qima va tuzilishlar qaysi anatomik topografik
zonalarga tegishli ekanligini aniqlang.
A) qoplovchi
B) birlamchi po‘stloq
C) markaziy o‘q silindr

5.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Ta’limning
amaliy usullari
Nazariyani amaliy vazifalar bilan o‘zaro bog'laydigan va
transvers kompetentsiyalarni rivojlantirish vositasi sifatida
foydalanish mumkin bo‘lgan o‘qitish usullari.
Amaliy ishlarning
maqsadi
Yuqori sifatli, tegishli amaliy ishlar fanni samarali
o‘rganishda, ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish va
matematik ko‘nikmalarni qo‘llash imkoniyatini beradi.
Biologiyada
amaliy ishlarning
ahamiyati
Organizmlarning muhit bilan o‘zaro ta’siri, hayotni amaliy
o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lgan o‘ziga xos o‘zgaruvchan
jarayonlar va biologik materiallar tegishli matematik,
statistik va maxsus o‘qitishni talab qiladi.

6.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Amaliy mashg‘ulotlar
Biologiya
Laboratoriya mashg‘ulotlari
11-sinf –2 soat
11- sinf – 5 soat
10- sinf – 18 soat
10- sinf – 2 soat
9- sinf – 3 soat
9- sinf – 8 soat
8- sinf – soat
8- sinf – 7 soat
7- sinf – 14 soat
7- sinf – 7 soat
5- sinf – 8 soat
5- sinf – 4 soat
Yangi avlod darsiklari 10 siflarda amaliy mashg‘ulotlar soni 6 tadan tadan 18 taga oshgan bo‘lsa, 7- sinflarda
amaliy mashg‘ulot darslari 14 soatga oshdi. Bu ham biologiya darslarini o‘zlashtirishda amaliy ishlarning
o‘rni bilan belgilanadi. Loyiha ishlari kiritilishi esa o‘quvchilarning izlanuvchanlik va ijodkorlik faoliyatining
shakllanishiga xizmat qiladi.

7.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
O‘quv dasturida va rejasida oldindan
mo‘ljallangan
amaliy
mashg‘ulot
mavzusini aniqlash.
01
Amaliy
ishlarni
tashkil etish
02
Mavzu
doirasiga
mos
kompitensiyalarni tanlash.
03
Qanday maqsadga erishmoqchi
ekanligingizni aniq belgilab olish.
04
05
Biologiya
Har bir amaliyot uchun ishning
borish tartibini ishlab chiqish.
Qiyinchilik
darajasi
maqsadlaringizga
mos
hisobga olish.
sizning
ekanligini

8.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish uchun tavsiyalar:
Amaliy ishlarga ajratilgan vaqt;
Maxsus laboratoriya xonalari va mahalliy ishlaydigan ekotizimlar;
Uskunalar, dasturiy ta’minot, o‘qitish va texnik yordam, AKTdan
to‘g'ri foydalanish;
Loyiha ishi O‘simliklarda sodir
bo‘ladigan fototropizm, fotonastiya
hodisalarni kuzatish. lldizda
geotropizm hodisasini kuzatish
Albatta avgust oyida o‘quv rejalar metod birlashma
kengashida ko‘rib chiqilib, pedagogik kengashga tavsiya
etilishidan oldin har bir amaliy va laboratoriya
mashg‘ulotlarini o‘rganib chiqish, eng avvalo sarflanadigan
vaqt hisobga olinishi zarur.
1- laboratoriya mashg‘uloti Abiotik
omillarning tirik organizmga ta’sirini
o‘rganish

9.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Urug‘ unuvchanligini aniqlashning ahamiyati
Dars jarayonida, sinfdan tashqari va darsdan
tashqari ishlarda amaliy mashg‘ulotlarni to‘g‘ri
tashkil
etish
o‘quvchilarning
ijodkorlik,
qiziquvchanlik
va
tanqidiy
fikrlashni
rag‘batlantiradi.
Urug‘lik – o‘simlikning biologik va xo‘jalik xossalarini o‘zida saqlaydigan, embrional holatdagi o‘simlikdir.
Shuning uchun hosildorlik urug‘ sifatiga bog‘liq.

10.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
1- mashg‘ulot. Urug‘ unuvchanligini aniqlash.
Maqsad: O‘quvchilarning o‘simliklar o‘sishi jarayonida yuz beradigan fiziologik
jarayonlarni kuzatadi, taqqoslaydi, kasbga yo‘naltiriladi
Jihozlar: Qog‘oz sochiq yoki paxta, suv, urug‘lar, idishlar.
Ish tartibi:
1) Tajribamizda loviya va suli urug‘laming unuvchanligini aniqlash uchun 100
donadan 2 xil urug‘dan iborat namuna olinadi.
2) Urug'laringizni tezroq unib chiqishi uchun iliq suvda 24 soat davomida ivitiladi
( bu urug‘ning qattiq tashqi qobig‘ini yumshatadi).
3) Ekish uchun idishlar tanlanib, ichiga qog‘oz salfetka solinadi va ustidan tuproq
solinadi.
4) Urug‘lar tuproq ustiga terib chiqiladi va yana ustidan tuproq solinadi (tuproq
qalinligi tanlangan urug‘ hajmi va turiga bog‘liq).
5) Issiq va qorong‘iroq joyda undiriladi, har kuni suv sepib turiladi. (ish davomiyligi
10 kun).
6) Ungan maysalar soni sanaladi, qancha foiz urug‘ ekishga yaqoqlilgi ish daftariga
qayd qilinadi.
7) ungan maysalar terib olinib, tuproq to‘kiladi, nish urib qolgan, chirigan urug‘lar
sanaladi.
Biologiya
SHAKLLANTIRILADIGAN
AMALIY KOMPETENSIYA
O‘simliklar o‘sishi va rivojlanishi
mavzusi bo‘yicha
о‘zlashtirgan
bilimlarni
integratsiyalaydi,
egallangan bilim, kо‘nikma va
malakalarini о‘z shaxsiy, kasbiy va
ijtimoiy faoliyatlarida mustaqil
ravishda amalda qо‘llaydi;

11.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Urug‘lar unib chiqishi
bu urug‘da tashqi va
ichki muhit bilan sodir
bo‘ladigan
fiziologik
jarayonlar orqali yangi
o‘simlikka aylanishi.

12.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
6- kun loviya
Biologiya
Tig‘iz ekilgan urug‘lar
T
10 –kun urug‘lar unib chiqishi
davom etyapti
5- kun
tig‘iz
ekilgan urug‘lar
6- kun
siyrak ekilgan suli
10- kun
siyrak ekilgan suli
Unmaydigan urug‘lar faqat o‘simta chiqaradi,
ildizchasi esa tajriba oxirigacha rivojlanmay
qoladi. Rivojlanmasa ham nimjon, yaroqsiz
urug‘lar sanaladi. Ildizchasi bor-u lekin o‘simtasi
yo‘q urug‘lar unmaydigan urug‘ hisoblanadi,
alohida hisoblanadi.

13.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Tig‘iz ekilgan loviya urug‘lari unuvchanlik foizi
URUG'UNUVCHANLIGINI ANIQLASH YUZASIDAN
O'TKAZILGAN TAJRIBA NATIJASI
o'simtali urug'
unmagan urug'
– 46%
o'zgarmagan
Siyrak ekilgan loviya urug‘lari unuvchanlik
foizi – 64%
56
62
Rivojlangan
Biologiya
46
Tig‘iz ekilgan suli urug‘lari unuvchanlik foizi –
Siyrak ekilgan suli urug‘lari unuvchanlik foizi –
8
14
16
62%
4
6
8
14
14
18
22
30
32
56%
TIG'IZ EKILGAN
LOVIYA
SIYRAK EKILGAN
LOVIYA
TIG'IZ EKILGAN SULI
SIYRAK EKILGAN
LOVIYA

14.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Jihozlar: Qog‘oz sochiq yoki paxta, suv,
urug‘lar, idishlar, tajriba ish daftari
Nimani aniqlaymiz?
Undirilgan urug‘ o‘sishini kuzatish
Hayotiy jarayonni
kuzatish
1- idish suvsiz
2- idish me’yorida, lekin tuzli suv
3- idish me’yorida suv
4- idish ortiqcha suv
Suv miqdori urug‘larning unib chiqishiga
ta’sir qiladimi?
Har xil turdagi urug‘lar bir xil sharoitda
unib chiqadimi?
Tuzli suv urug‘larning unib chiqishiga
ta'sir qiladimi?
Suvning singishi, sovuq yoki issiq harorat, kislorodning mavjudligi va yorug‘lik
ta'siri – bularning barchasi urug‘ning unib chiqishi yoki anabioz holatida
qolishi uchun omil bo‘lishi mumkin.

15.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Undirilgan urug‘ o‘sishini kuzatish natijasi
Suvsiz muhit
Tuzli muhit
Suvi ko‘p muhit
Normal muhit
Hayotiy jarayonni kuzatish
1 - kun
4 - kun
6- kun
Normal muhit
9- kun
Tuproq yo‘qligi sabab
urug‘
rivojlanishi
sekinlashdi.

16.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Laboratoriya mashg‘ulot. 1. Kattalashtirib ko‘rsatuvchi asboblar.
2. O‘simlik to‘qimasidan vaqtinchalik preparat tayyorlash.
7- sinf bitiruvchisi bu mavzu yuzasidan qanday ko‘nikmalarni shakllantirishi zarur:
O‘simlik hujayrasi, to‘qima va organlarini tuzilishiga ko‘ra tarkibiy qismlarga ajrata olishi,
qismlar orasidagi munosabat va umumiy qonuniyatlarni aniqlashi, tahlil qila olishi zarur.
Amaliy topshiriqlar bilan bog‘liq faoliyat
o‘quvchilar uchun foydali, chunki ular
mustahkamlashga
yordam
beradi,
murakkab ilmiy qonunlar va nazariyalarni
tasavvur qilish va tushunishga imkon
beradi.
Nimani bilishi kerak: O‘simlik to‘qimalari, ularning tuzilishi, joylashuvi, funksional xususiyatlari.

17.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Amaliy topshiriq:
1
O’simliklarning qaysi
organining ko'ndalang
kesmasini ko'rib
turibsiz?
O’simliklarning qaysi
organining mikroskopda
kattalashtirilgan ko'ndalang
kesmasini ko'rib turibsiz?
2
a) A va B rasmlarda o‘simliklarning qaysi organlarga tegishli ekanligini yozing;
b) rasm asosida ushbu o‘simliklar sistematik birligini aniqlay olasizmi?
c) 1 – 8 raqamlar bilan keltirilgan tarkibiy qismlarini yozing.
Biologiya

18.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Bir va ikki urug‘pallali o‘simliklar poyasining anatomik tuzilishi
Amaliy mashg‘ulotlarda o‘simliklarning anatomik tuzilishini ularning fiziologik vazifalariga bog‘lab
o‘rganish nazariy bilimlarni mustahkamlash uchun xizmat qiladi.

19.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Stela nazariyasi
Yulduz shaklidagi ksilema floema bilan o'ralgan bo'lib, aktinostela deb
nomlanadi. Masalan: Lycopodium serratum.
O‘zak atrofida ksilema va floema bir xil radius bo‘ylab
joylashgan bo‘lsa, eustela deb nomlanadi. Masalan: ikki urug‘
pallalilar
O‘zak atrofida ksilema va floema
radius bo‘ylab tarqoq
joylashgan bo‘lsa, ataktostela deb nomlanadi. Masalan: Zea Mays
diarxik
triarxik
tetrarxik
poliarxik
Ksilem va floemaning joylashishiga, kambiyning mavjudligiga qarab, u har xil turdagi bo'lishi mumkin.

20.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Sporali va urug‘li o‘simliklarni taqqoslash
paporotnik
Ochiq urug‘lilar poyasi
Qarag‘ay poyasi
Traxeidlar ikki xil bo‘ladi, naysimon ko‘p sonli, keng teshikli va tolasimon va tor teshikli. Traxeyalar
prokambiy boylamlaridan shakllanadi, ular traxeya nayiga siljib o‘sishi, o‘tkir uchi bilan boshqa
o‘suvchi traxeidlar orasiga surilib kiradi.
Nina bargli o‘simliklarda o‘tkazuvchi naylar yo‘q, ularda o‘tkazuvchi to‘qimalar traxeidlardan
iborat.
yo‘sinlar

21.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Bir va ikki urug‘pallali o‘simliklar ildizining anatomik tuzilishi

22.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Bir va ikki urug‘pallali o‘simliklar bargining anatomik tuzilishi

23.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
bir urug‘pallalilar barg
ikki urug‘pallalilar barg
og‘izchasi
og‘izchasi
Qayerda mavjud? – barglar, poya va boshqa organlar
epidermisida
Qanday tuzilgan? – juft hujayralar bo‘lib, ikki hujayra
orasida ochiladigan bo‘shliq hosil qiladi.
Biologiya
Fotosintez jarayonida barg og‘izchalari orqali
CO2 ning havodan orqali barg eti hujayralariga
tarqalishida O2 ning tashqariga chiqarilishida rol
o‘ynaydi. Transpiratsiya vaqtida suvning
chiqarilishi va nafas olish jarayonida gazlar
yutilishi va chiqarilishi ham barg og‘izchalari
orqali sodir bo‘ladi..

24.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Amaliy topshiriq:
Talaba mikroskop ostida yorliqsiz o‘simlik organi
kesmasidan tayyorlangan preparatlarni o‘rganayotgan edi. U
markaziy silindrda o‘tkazuvchi to‘qimalarni kuzatdi va bu
preparat bir urug‘ pallali gulli o‘simliklarga tegishli ekanligini
aytdi. O‘qituvchi: “Yo‘q bu kesmalar paparotnikdan
tayyorlangan, qaytadan o‘rganib chiq”— dedi. Siz o‘qituvchi
fikrini qo‘llab quvvatlovchi dalillar ayting.
Paparorniklarda
o‘tkazuvchi to‘qimalar soni bir
urug‘pallalilarnikiga nisbatan kamroq bo‘ladi.
Paparorniklarda ksilema faqat traxeidlardan iborat bo‘lsa,
bir va ikki urug‘pallalilarda metaksilema, protoksilema ham
mavjud.
Paparorniklarda floema faqat elaksimon naylardan tuzilgan
bo‘lsa, bir urug‘pallalilarda elaksimon naylar va ularning
yo‘ldosh hujayralari ham mavjud bo‘ladi.

25.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Amaliy topshiriq:
O‘quvchilar o‘simlik to‘qimasidan tayyorlangan preparatni
mikroskop ostida kuzatayotganda kuzatayotganda ko‘plab,
tarqoq o‘tkazuvchi tolalarni aniqladi. Lekin shunga qaramay,
poya eniga o‘smaydi. Bu qanday o‘simliklarga tegishli,
fikringizni izohlovchi bir necha ma’lumotlar ayting.
Kuzatilgan o‘simlik kesmasi bir urug‘ pallali o‘simliklarga
tegishli bo‘lishi mumkin
Bir urug‘ pallali o‘simliklarda o‘tkazuvchi nay tolali
bog‘lamlar tartibsiz joylashadi,
Ushbu o‘simlikda poyaning eniga o‘sishi uchun ikkilamchi
tuzilishi sodir bo‘lmagan;
Ikki urug‘ pallali o‘simliklarda ikkilamchi tuzilish kambiy
halqasi hosil bo‘lishi va uning faoliyati tufayli yuzaga
keladi;

26.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Topshiriq:
Pintu Kashmirdagi safari chog‘ida kesilgan daraxt qismlarida
Maxarashtrada hech qachon uchratmagan turli xil, bir nechtaa
yillik halqalar hosil bo‘lganligini ko‘rdi. Kashmir daraxt
poyalarining kesilgan qismlaridagi yillik halqalar nega turli xil
edi?
Yillik halqalrning bir necha xil bo‘lishi kambiyning
qulay va noqulay sharoitdagi faoliyati natijasi
hisoblanadi;
Kashmir iqlim sharoiti bir xil bo‘lmagan mo‘tadil
iqlimli mintaqaga kiradi. Shuning uchun bahaorda
qulay sharoitda hosil bo‘lgan kambiylar yirikroq,
kuzda esa maydaroq bo‘lgan;
Maxarashtra tropik iqlim mintaqasiga to‘g‘ri keladi.
Tropik hududlarda ikkilamchi kesmaning uzluksiz
o‘sishi tufayli daraxtlarida yillik halqalar soni kamroq
bo‘ladi yoki bo‘lmasligi ham mumkin;

27.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Amaliy topshiriq:
O‘quvchi bargdan tayyorlangan kesmani mikroskop ostida
kuzatganda , yuqori yuzada ko‘plab og‘izchalarni kuzatdi. U
preparat teskari joylashtirilgan deb o‘yladi va o‘qituvchiga
ko‘rsatdi. O‘qituvchi preparat to‘g‘ri joylashtirilganligini
tushuntirdi. Berilgan rasm asosida o‘qituvchining fikrini
tasdiqlovchi dalillarni yozing
Ikki urug‘ pallali o‘simliklarda barg eti epidermisida juda
kam sonli og‘izchalar bo‘ladi, asosan ostki epidermisda
joylashadi;
bir urug‘ pallali o‘simliklarda barg og‘izchalari ustki va
ostki epidermisda bir xil joylashadi;
O‘qituvchi preparat to‘g‘ri joylashtirilgan deyiishiga sabab
bu preparat bir urug‘ pallalilarga tegishli deb o‘ylagan
bo‘lishi kerak;

28.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Amaliy mashg‘ulot. Mitoz va meyoz fazalarini taqqoslash
Maqsad: Hujayralarning bo‘linishi,
mitoz, meyoz jarayonlarga oid
umumiy qonuniyatlarni aniqlaydi,
tarkibiy qismlarga ajratadi, qismlar
orasidagi munosabat va umumiy
qonuniyatlarni aniqlaydi, taqqoslaydi,
tahlil qiladi.
Jihoz: Rasmlar, jadvallar, topshiriqlar
ILMIY SAVODXONLIK KOMPETENSIYASI Nazariy
bilimlar asosida turli tabiiy ob’ektlar, hodisa va
jarayonlarning o‘ziga xos xususiyatlarini biladi, biologik
ob’ekt, hodisa va jarayonlar, biologik nazariya, qonun
va qonuniyatlar yuzasidan ilgari o‘zlashtirgan bilimlarni
yangi va notanish kontekstda yoki vaziyatlarda
qo‘llaydi.
Axborot bilan ishlash kompetensiya fanga oid
axborotlarni turli manbalardan izlash, tahlil qilish va
axborot havfsizligiga rioya qilgan holda axborot
vositalari bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishda
mobil qurilmalardan foydalanish tavsiya etiladi.
AMALIY
KOMPETENSIYA
turli
axborot
manbalaridan zaruriy ma'lumotlarni topa oladi,
shaxsiy
va
kasbiy
faoliyatida
qo‘llaydi
axborotlarning turli manbalaridan о‘quv-bilish
faoliyatida foydalana oladi, axborotlarni saralaydi,
matn va grafik ma’lumotlar bilan ishlaydi.

29.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Amaliy topshiriq
Biologiya
I) Har bir rasmga meyoz
jarayonining mos bosqichlarni
tanlang (1-8).
1) interfaza G1 2) interfaza G2
3) profaza 4) metafaza
5) anafaza 6) telofaza
III) Har bir rasmga ikkitadan
mos ma’lumotlarni yozing.
Rasm
№
1
2
3
4
5
6
7
8
II) Har bir rasmga meyoz
jarayoniniga
mos
ravishda
xromosoma va DNK sonini ifoda
etuvchi formulani tanlang. (А-D).
А) 2n 4c B) 2n 2c
C) n c D) 4n 4c
E) n 2c
meyoz
bosqichlari
raqamlari
(1-8)
formula
(А-E)
ma’lumotlar
raqamlari (1-16)

30.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Amaliy topshiriq
Biologiya
I) Har bir rasmga mitoz jarayonining
mos bosqichlarni tanlang (1-8).
1) interfaza G1 2) interfaza G2
3) profaza 4) metafaza
5) anafaza 6) telofaza
III) Har bir rasmga ikkitadan mos
ma’lumotlarni yozing.
Rasm
№
1
2
3
4
5
6
7
8
II) Har bir rasmga mitoz
jarayoniniga
mos
ravishda
xromosoma va DNK sonini ifoda
etuvchi formulani tanlang. (А-D).
А) 2n 4c B) 2n 2c
C) n c D) 4n 4c
E) n 2c
meyoz
bosqichlari
raqamlari
(1-8)
formula
(А-E)
ma’lumotlar
raqamlari (1-16)

31.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
ORGANIZMLAR TUG‘ILISHI EHTIMOLLIGINI ANIQLASH
Quyonlarda jun rangining qora bo‘lishi oq rangli bo‘lishiga nisbatan to‘liq dominantlik qiladi. Ikkita geterozigota
qora quyonlar chachishtirildi. Quyidagi nasllarning tug‘ilish ehtimoli qanday bo‘ladi?
Q1. Yettita quyonchalardan toʻrttasi qora, uchtasi oq mo‘ynali tug‘ilish ehtimoligini aniqlang.
Yechim: E’tibor qilinadigan jihati quyonchalar soni 7 ta. Biz ehtimollik darajasini 7! bilan belgilab olamiz. Qora
quyonchalar soni to‘rtta bo‘lganligi tufayli 4! bilan, oq quyonchalarni 3! bilan belgilaymiz. Shu ehtimollik
asosida necha xil kombinatsiya hosil bo‘lishini aniqlaymiz.
7!
7 ∙ 6 ∙ 5 ∙ 4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1 210
=
=
= 35
4! ∙ 3! 4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1!
6
Ma’lumki to‘liq dominantlikda geterozigotali organizmlar o‘zaro chatishtilganda, dominant genga ega
organizmlar ¾ nisbatda, resessiv genga ega organizmlar ¼ nisbatda hosil bo‘ladi.
3
Masala shartida qora quyonchalar soni to‘rtta ekanligi aytilgan (4) 4; oq quyonchalar soni to‘rtta ekanligi
1
4
aytilgan ( ) 3; bularni va kombinatsiya sonini ko‘paytiramiz.
3
1
81
1
81 ∙ 35
2835
(4)4 ∙ (4)3= 256 ∙ 64 = 16384 = 16384 = 0,173 ∙ 100 = 17,3%
Q1. Yettita quyonchalardan toʻrttasi qora, uchtasi oq mo‘ynali tug‘ilishi 4,67% tashkil qiladi.

32.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Quyonlarda jun rangining qora bo‘lishi oq rangli bo‘lishiga nisbatan to‘liq dominantlik qiladi. Ikkita
geterozigota qora quyonlar chachishtirildi. Quyidagi nasllarning tug‘ilish ehtimoli qanday bo‘ladi?
Q2. Yettita quyonchalardan birinchi quyonchalar oq mo‘ynali qolgan oltita quyonchalar ikkitasi oq
mo‘ynali va to‘rttasi qora mo‘ynali tug‘ilish ehtimoligini aniqlang.
Yechim Olingan quyonchalar soni 7 ta bo‘lgani bilan birinchi quyonchaning rangi va genotipi aniq
ya’ni aa. Shuning uchun kombinatsiyalar sonini aniqlashda 6! ehtimollikdan foydalanamiz. Ikkita oq
mo‘ynali va to‘rtta qora mo‘ynali quyonchalar tug‘ilish ehtimolligini aniqlaymiz.
6!
6 ∙ 5 ∙ 4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1
30
=
=
= 15
4! ∙ 2! 4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1 ∙ 2 ∙ 1!
2
1
4
Lekin darajasini hisoblashda tug‘ilgan oq quyonchalarni ( )3 bilan aniqlaymiz.
3
4
1
4
( )4 ∙ ( )3=
81 ∙ 15
1215
=
= 0,074 ∙ 100 = 7,4%
16384
16384
Q2. Yettita quyonchalardan birinchi quyonchalar oq mo‘ynali qolgan oltita quyonchaning ikkitasi oq
mo‘ynali va to‘rttasi qora mo‘ynali tug‘ilishi 2% tashkil qiladi.

33.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
Quyonlarda jun rangining qora bo‘lishi oq rangli bo‘lishiga nisbatan to‘liq dominantlik qiladi.
Ikkita geterozigota qora quyonlar chachishtirildi. Quyidagi nasllarning tug‘ilish ehtimoli
qanday bo‘ladi?
Q3. Yettita quyonchalardan birinchisi gomozigotali, ikkinchisi qora, qolgan beshta
quyonchalardan uchtasi qora va ikkitasi oq moʻynali tug‘ilish ehtimoligini aniqlang.
Yechim: 7 ta quyonchadan birinchisi gomozigotali, ikkinchisi qora, qolgan beshta
quyonchadan uchtasi qora va ikkitasi oq moʻynali. Olingan quyonchalar soni 7 ta bo‘lgani
bilan birinchi quyoncha gomozigotali genotipga ega ekanligi aniq AA yoki aa ½, ikkinchisi
qora ekanligi aniq. Shuning uchun kombinatsiyalar sonini aniqlashda 5! ehtimollikdan
foydalanamiz.
5!
5 ∙ 4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1 20
=
=
= 10
3! ∙ 2! 3 ∙ 2 ∙ 1 ∙ 2 ∙ 1!
2
Olingan birinchi quyonchalar faqat gomozigotali ekanligi aytilgan, shunga ko‘ra ½, tug‘ilgan
3
qora quyonchalarni darajasini ( )4 bilan aniqlaymiz.
4
1
3
1
1
81
1
81 ∙ 10
810
∙ ( )4 ∙ ( )2 = ∙
∙
=
=
= 0,099 ∙ 100 = 9,9%
2
4
4
2
256
16
8192
8192

34.

MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI TASARRUFIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Biologiya
E’TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT!
https://st4.depositphotos.com/1007566/29140/v/600/deposit
photos_291404634-stock-video-laboratory-microscopemedical-test-animation.mp4
34