Tinch okean

1.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
ASSALOMU ALAYKUM !
@geography_method

2.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
5.16. Tinch okean

3.

4.

Asosiy xususiyatlari.
180
91
76
14
Tinch okean
hamma
okeanlar
orasida
maydoni
bo‘yicha eng
katta, eng
qadimgi, teztez harakat
bo‘lib turadigan
“olovli halqasi”
bor,

5.

eng chuqur, orollari va vulqonlari ko‘p, eng issiq, organik dunyosi
nihoyatda xilma-xil okeandir.

6.

Geografik o‘rni.
Tinch okean
sayyoramiz
yuzasining 1/3
qismini va Dunyo
okeanining deyarli
yarmini egallaydi.
Bu okean yana
Ulug‘ okean deb
ham ataladi.

7.

Okean cho‘ziqroq doira
shaklida, ekvator
yaqinida aynisa keng.
Shu sababli u eng issiq
okeandir. Okeanni
shimoli-sharqda
Shimoliy Amerika,
janubi-sharqda Janubiy
Amerika, janubda
Antarktida, janubig‘arbda Avstraliya,
shimoli-g‘arbda
Yevrosiyo materiklari
o‘rab olgan.

8.

Shimoldan janubga qarab qariyb 12 ming km va g‘arbdan sharqqa
qarab 17,2 ming km masofaga cho‘zilgan. Maydoni 180 mln km2.

9.

O‘rganilishi.
Tinch okean sohillarida va orollarida yashagan xalqlar okeanda
qadim zamolardan suzganlar. Okean boyliklaridan foydalanishgan.

10.

Birinchi bo‘lib ispaniyalik V. Balboa 1513- yilda Panama bo‘ynidan
o‘tib, Tinch okeanni ko‘rgan va unga Janubiy okean deb nom bergan.
Atlantika okeani
Tinch okean

11.

F. Magellan 1519–1521- yillardagi sayohati davrida uni Tinch
okean deb atagan.

12.

13.

Keyinchalik XVIII asrda Jeyms Kuk sayohatlari davrida okean haqida
ko‘p ma’lumotlar to‘plandi (74-rasm).

14.

I. F. Kruzenshtern va Y. V. Lisyanskiyning 1803–1806 yillari birinchi rus
dunyo aylanma sayohati bilan okeanni keng o‘rganish boshlandi.
I. F. Kruzenshtern
Y. V. Lisyanskiy

15.

XIX asrda S. O. Makarov “Vityaz” kemasida,

16.

keyinchalik Jak Iv Kusto okeanda mukammal tadqiqot ishlari
olib bordi.

17.

Hozirgi vaqtda Tinch okeanni o‘rganish yuzasidan maxsus xalqaro
tashkilotlar tuzilgan.

18.

Geologik tuzilishi va foydali qazilmalari.
Tinch okean botig‘i eng keksa botiq, u Yer po‘stining juda katta
maydonini egallaydi. Shunga asoslanib mustaqil litosfera plitasi
tariqasida ajratilgan.

19.

Ayni paytda Tinch okean litosfera plitasi o‘rta okean tizmasi zonasida
kengaymoqda. Tinch okean litosfera plitasi eng serharakat plita ekani
aniqlandi. Uning yillik siljish tezligi 10 cm dan katta.

20.

Shuning uchun ham bu “olovli halqa” da kuchli va halokatli zilzilalar,
vulqon
harakatlari takrorlanib turadi.

21.

Okean shelfida daryo va to‘lqin yotqiziqlari, organik jinslar, okean
tubida qizil gilli jinslar eng ko‘p tarqalgan.
daryo va to‘lqin
yotqiziqlari
silikat organik
jinslar
karbonat
organik jinslar
qizil gilli jinslar

22.

Tinch okeanda mineral boyliklar juda ko‘p.

23.

Okean tubi relyefi.
Tinch okean — eng chuqur okean. Uning o‘rtacha chuqurligi 3980 m
ga teng.

24.

Eng chuqur joyi Mariana botig‘i, 11022 metrga yetadi.

25.

Okean tubi relyefi juda murakkab tuzilgan. Bu yerda dengiz sayozligi
kam, 1,7% maydonni egallaydi. Sayozlik faqat Bering, Oxota, Sariq va
Sharqiy Xitoy dengizlarida mavjud.
1
2
3
4

26.

Materik yonbag‘irlari tik zinapoyalar hosil qiladi. Okean tubi 62,6%
maydonni egallagan. Okean tagi relyefining o‘ziga xos xususiyati eng
chuqur joylarining okean chekka qismlarida ekanligidadir (75-rasm).
62,6 %

27.

Okeanning eng chuqur botiqlari
4
5
1
6
2
3
7
Okeanda minglab
kilometr masofaga
cho‘zilib yotgan eng
chuqur cho‘kmalar
bor. Bular Mariana
(11 022 m), Tonga
(10 882 m),
Kermadek (10 047
m), Kuril- Kamchatka
(9 783 m), Filippin,
Peru, Chili va
boshqa cho‘kmalar.

28.

Dunyo okeanidagi chuqurligi 5 km dan ortiq bo‘lgan 35 ta botiqdan 25
tasi, chuqurligi 10 km dan ortiq bo‘lgan 5 ta botiqning barchasi shu
okeanda joylashgan.

29.

Suvining harorati va sho‘rligi.
Tinch okean eng
issiq okean bo‘lib,
yuzasidagi suvning
harorati
ekvatordan ikkala
qutb tomon
kamayib boradi.
Okean shimoldan janubga katta masofada cho‘zilganligidan
yuzadagi
suv harorati −1 °C dan +29 °C gacha o‘zgaradi.

30.

Ekvatorial mintaqalarda suv yuzasining harorati yil davomida +28…29
°C, Bering dengizida +2…+7°C, janubiy yarimsharning o‘rta
kengliklarida +12…+15 °C atrofida o‘zgaradi.
2 — 7 °C
28 — 29 °C
12 —15 °C

31.

Okean suvining eng sho‘r qismi tropiklarga to‘g‘ri keladi (36‰). Eng
chekka shimoliy va janubiy qismlarida sho‘rlik pasayadi (32‰).

32.

Okeanning g‘arbiy qismidagi tropik kengliklarda kuchli shamollar —
tayfunlar (xitoycha “tay fin” — katta shamol) esib turadi.

33.

Tayfunlarning tezligi soatiga 30–50, ba’zan 100 km gacha boradi va
katta to‘lqinlarni yuzaga keltiradi.

34.

Oqimlari.
Tinch okean g‘arbdan
sharqqa tomon uzoq
masofaga cho‘zilganligi
sababli unda geografik
kenglik bo‘ylab harakat
qiladigan oqimlar ko‘p.
Okeanda ikkita yirik
halqasimon oqimlar
harakati vujudga
kelgan.
Tinch okean g‘arbdan sharqqa tomon uzoq masofaga cho‘zilgani
sababli unda geografik kenglik bo‘ylab harakat qiladigan oqimlar ko‘p.

35.

Ekvatorial kengliklarda Shimoliy va Janubiy passat, Passatlararo qarshi, Kurosiyo,
Shimoliy Tinch okean iliq oqimlari shular jumlasidandir. Materiklar qirg‘oqlari
yaqinida Peru, Kaliforniya sovuq oqimlari, Sharqiy Avstraliya, Alyaska iliq oqimlari
bor. Janubiy yarimsharda, okeanning janubiy qismida G‘arbiy shamollar oqimi
esadi.

36.

Organik dunyosi.
Tinch okean o‘simlik va hayvonot dunyosining juda boyligi va
turlarining xilmaxilligi bilan ajralib turadi. Okeanning bu xususiyati
uning juda kattaligi, tabiiy sharoitining xilmaxilligi sabab qilib
ko‘rsatiladi.

37.

Okeanda eng qadimgi organizmlar yashaydi. Tropik va ekvatorial
kengliklarda marjon orollari yaqinida jonivorlar ayniqsa, ko‘p

38.

Okean organizmlari
1
1
2
Losossimon
baliqlar
Anchouslar
Okeanning
shimoliy qismida
losossimon
baliqlar ko‘p.
Janubiy Amerika
qirg‘oqlari
yaqinida
anchouslar
(uzunligi 16 cm
gacha bo‘lgan
baliqlar) juda ko‘p
to‘planadi.

39.

Okean organizmlari
Ko‘k
Kalmar
kit
Gigant Tridakna
suv
o‘simliklari
Okeanda kitlar,
pardaoyoqlilar,
kalmarlar yashaydi.
Tridakna nomli eng
yirik mollyuskalarning
og‘irligi 30 kg ga
boradi (76-rasm).
Sovuq va mo‘tadil
mintaqalarda,
ayniqsa, janubiy
kengliklarda uzunligi
200 m bo‘lgan gigant
suv o‘simliklari o‘sadi.

40.

Tabiat mintaqalari.
Tinch okeanda shimoliy
qutbiy mintaqadan
tashqari barcha tabiat
mintaqalari
mavjud. Shimoldan
janubga tomon
subarktika, mo‘tadil,
subtropik, tropik,
ekvatorial tabiat
mintaqalari
tarkib topgan. Ular
janubiy yarimsharda yana
takrorlanadi.

41.

Okean boyliklaridan foydalanish.
Okean sohillari va orollarida o‘nlab mamlakatlar joylashgan
bo‘lib, dunyo aholisining yarmi shu joyda yashaydi. Insonlar qadimdan
okean hayvonlaridan oziq-ovqat mahsuloti tariqasida foydalanib
kelganlar.

42.

Hozirgi paytda Dunyo okeanida ovlanadigan baliqlarning yarmi
Tinch okeanga to‘g‘ri keladi. Turli mollyuskalar, qisqichbaqalar,
krevetkalar, krillar ham ko‘p ovlanadi.
1
2
3
4

43.

Ekologik muammolar va tabiatini muhofaza qilish.
Insonning xo‘jalik faoliyati okeanda suvning ifloslanishiga va ayrim
biologik turlarining kamayishiga olib keldi. XVIII asrning oxiriga kelib
sut emiziuvchi hayvonlardan dengiz sigiri qirib tashlandi.

44.

XX asr boshlarida esa dengiz mushuklari qirilib bitish arafasiga kelib
qoldi, kitlar soni kamayib ketdi. Hozirgi paytda ularni ovlash
chegaralangan.

45.

Okeanda suvning neft, ba’zi bir og‘ir metallar, atom sanoati chiqindilari
bilan ifloslanishi katta xavf tug‘dirmoqda. Agar suvning ifloslanishi
davom etaveradigan bo‘lsa, tuzatib bo‘lmaydigan halokatga olib kelishi
mumkin.

46.

Topshiriqlar
• 1. Mavzuni o`qish
• 2. Jeyms Kuk va uning sayohatlari
xaritasini chizib kelish
• 3. Tinch okeani xaritasini chizib
kelish
• 4. Muhim ma’lumotalrni yozib

47.

© Foydalanilgan adabiyotlar:
• M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T.
HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi.
• @edutrm_uz
• A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va
okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi
uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz

48.

© Internet manbalari:
www.wikipedia.org
www.pinterest.com
www.natworld.info
www.24smi.org
www.ezoteriker.ru
www.bigenc.ru
www.obrazovaka.ru
www.yaklass.ru
www.easdaily.com
www.сезоны-года.рф
www.diletant.media
www.tvtime.com
www.news.mongabay.com
www.videohive.net
www.ria.ru

49.

© Internet manbalari:
www.mygeosite.jimdofree.com
www.researchgate.net
www.pubs.usgs.gov
www.orangesmile.com
www.mediagnosis.ru
www.moregeo.com
www.narodna-osvita.com.ua
www.geomap.com.ua
www.rozli.ru
www.obrazovaka.ru
www.ecoportal.info
www.tourismeu.ru
www.geosfera.org
www.multiurok.ru
www.jeobananas.com
www.eduportal.uz
www.ioc-westpac.org
www.alamy.com
www.fishki.net
www.dreamsite.com
www.fisheries.noaa.gov
www.d3.harvard.edu
www.baltraid.ru
www.marineinsight.com
www.ru.pinterest.ru
www.life.informator.press
www.worldatlas.com
www.esri.com
www.ioc-westpac.org
www.readworks.org
www.travelask.ru
www.obrazovaniye.guru
www.sites.google.com

50.

© Qambarov Alimbek
Xatolari bo‘lishi mumkin, tekshirib ko‘ring.
• Telegram manzil:
• География методика
@geography_method