Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi

1.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
ASSALOMU ALAYKUM !
@geography_method

2.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
5.12. Geografik o‘rni, o‘rganilishi,
geologik
tuzilishi, foydali qazilmalari va
relyefi

3.

Avstraliyaning asosiy xususiyatlari.
Avstraliya —
maydoniga
ko‘ra eng
kichik, eng
quruq, aholisi
eng kam,
janubiy tropik
chizig‘i qoq
o‘rtasidan
o‘tadigan,

4.

evkalipt daraxti vatani (bo‘yi 2 m dan 150 m gacha),

5.

materikdagi berk havza maydoni (60%) jihatidan birinchi o‘rinda,
noyob o‘simliklar va xaltali hayvonlar vatani, butunlay janubiy
yarimsharda joylashgan,
60%

6.

hozirgi zamon muzliklari bo‘lmagan yagona materik. Iqlimi shimolga
tomon sovib emas, balki isib, janubga tomon esa sovib boradi.

7.

Materikda Tasmaniya oroli va bir qancha mayda orollar bilan yagona
bitta davlat — Avstraliya Ittifoqi joylashgan. Aholisining deyarli yarmi
ikkita shaharda — Sidney va Melburnda yashaydi.
Melburn
Sidney

8.

Maydoni — 7 mln 659 ming km2.
7,6 mln km²
3200 km
4000 km

9.

Geografik o‘rni.
Avstraliya
butunlay
Janubiy
yarimsharda
joylashgan.
Lotincha
“australius” —
janubiy degan
ma’noni
beradi.

10.

Quruqlikni shimol, g‘arb va janubdan Hind okeani, sharqdan Tinch
okean suvlari o‘rab turadi.
Hind
okeani
Tinch
okean
Hind
Tinchokeani
okean

11.

Maydonining kichikligiga ko‘ra unga materik–orol nisbatini berishgan.
Odam yashaydigan materiklardan ancha uzoqda joylashgan.

12.

O‘rganilishi.
Avstraliyani
yevropaliklar aholi
yashaydigan
boshqa
materiklardan
keyin kashf etgan.
Bunga Yevropadan
uzoqligi va o‘zi
alohida
joylashgani
sabab bo‘lgan.

13.

Yevropaliklardan birinchi bo‘lib Avstraliyaga qadam qo‘ygan kishi
niderlandiyalik Uilyam Yanszondir. U 1606- yilda Keyp York
yarimorolini
tekshirdi va materikka Yangi Gollandiya deb nom berdi.

14.

Ispaniyalik Luis de Torres (66-rasm) ham materikni tadqiq etgan.

15.

Yana bir niderlandiyalik sayyoh Abel Tasman materikning shimoliy va
shimoli-g‘arbiy qirg‘oqlarini o‘rgandi, 1642- yili esa keyinchalik uning
nomi bilan atalgan Tasmaniya orolini kashf qildi.

16.

Materikning sharqiy sohillarini XVIII asrning ikkinchi yarmida mashhur
ingliz sayyohi Jeyms Kuk kashf qildi.

17.

XVIII asrning oxirlaridan materikni o‘zlashtirish boshlandi.

18.

Metyu Flinders

19.

Jorj Bass

20.

21.

Geologik tuzilishi.
Lanraziya
Gondvana
Avstraliya
Avstraliya qadimgi
geologik o‘tmishda
Gondvana
materigining bir
qismi bo‘lgan.
Mezozoy erasining
oxiriga kelib
Avstraliya mustaqil
materik tariqasida
shakllandi.

22.

Materik asosini qadimgi qattiq va
mustahkam platforma tashkil etadi. U
Hind-Avstraliya litosfera plitasining bir
bo‘lagidir.

23.

Platformaning mustahkam kristalli
zamini materikning shimolida, g‘arbida
va markaziy qismlarida yer yuzasiga
chiqib yotadi, ular qalqon (shit)
deyiladi. (to‘q pushti rangda). Sharqiy
qismidagi Katta Suvayirg‘ich tizmasi
gersin tog‘ burmalanishida ko‘tarilgan
(jigarrangda).
Qalqon
Plita
Cho‘kindi qoplam
Platformaning kristalli zamini

24.

Keyingi tektonik harakatlar
natijasida Yangi Gvineya,
Tasmaniya materik orollari
quruqlikdan ajralib qolgan. Kuchli
zilzilalar kuzatilmaydi, vulqonlar
umuman yo‘q.

25.

Foydali qazilmalari.
1
2
1
2
3
4
Avstraliya foydali qazilmalarga boy. Ayniqsa, kristall
jinslardan iborat platformaning zaminida temir, mis, qo‘rg‘oshin, rux

26.

Uran rudalari, qalay, oltin, platina kabi rudali qazilmalar joylashgan.
5
6
7
8
7
6

27.

Cho‘kindi jinslar bilan qoplangan hududlarda fosforit, osh tuzi,
toshko‘mir va qo‘ng‘ir ko‘mir,
3
1
2
3
4
3

28.

neft, tabiiy gaz tarkib topgan.
5
6
5
5
6
5
6
6

29.

Avstraliya temir va rangli metallar — boksit, qo‘rg‘oshin, rux,
1
1
3
3
Temir koni
2
Boksit koni
Qo‘rg‘oshin-Rux koni

30.

nikel hamda uran zaxiralari bo‘yicha dunyoda yetakchi o‘rinda turadi.
Materikda toshko‘mir konlari janubi-sharqda uchraydi.
1
3
Nikel
Nikel koni
Uran koni
Ko‘mir koni

31.

Relyefi.
G‘arbiy Avstraliya
1
2
3
Markaziy tekislik
Katta suvayirg‘ich
tizmasi
Materikning relyefi Afrika relyefiga o‘xshash, lekin nisbatan oddiy. Uning zaminida
Avstraliya platformasi joylashgan. Materikning 95% hududi pasttekislik va
yassitog‘liklardan, 5% i tog‘lardan iborat. Relyef tuzilishiga ko‘ra uch qismdan
iborat.

32.

Birinchisi, G‘arbiy Avstraliya yassitog‘ligidir. U yassitog‘lik va baland
tekisliklardan iborat (atlasga qarang). Nurash natijasida yemirilib,
pasayib qolgan balandliklar va qoldiq tog‘lar ko‘zga yaqqol tashlanadi.
G‘arbiy
Uluru
Avstraliya
tog‘i

33.

Bunga yassitog‘liklar ustidan baland ko‘tarilib turgan Makdonnell (Zil
cho‘qqisi — 1510 m) va Xamersli (Brus cho‘qqisi — 1226 m) tog‘lari misol
bo‘ladi. Kelib chiqishiga ko‘ra ularni palaxsali tog‘lar guruhiga kiritish
mumkin (67-rasm).
Brus
Zil
Makdonell
Xamersli1510
tog‘i
tog‘imetr
Zil cho‘qqisi,

34.

G‘arbiy Avsrtraliyada bir qancha cho‘llar joylashgan. Ular ichida eng
yiriklari Katta Qumli va Viktoriya Katta cho‘llaridir.
Viktoriya
Katta Qumli
Kattacho‘li
cho‘li

35.

Ikkinchisi, Markaziy pasttekislik bo‘lib, u materikning eng past va yassi
tekisliklaridan iborat. Ular dengiz va daryo yotqiziqlaridan tuzilgan.
Tekislikning mutlaq balandligi 100 m dan oshmaydi.
Markaziy pasttekislik

36.

Materikning eng past joyi (Eyr Nord ko‘li, –16 m) ham shu yerda. U
Markaziy havza deb ham ataladi. Markaziy pasttekislikning shimolida
Karpentariya tekisligi bor.
Karpentariya
Eyr-Nord Markaziy
Havza
Eyr
Karpentariya
Nord
Markaziy
ko‘li,Havza
-16
tekisligi
metr

37.

Markaziy havzada toshloq quruq vodiylar — kriklar (daryolar) ko‘p
uchraydi.
Eng kattalari Kuper krik va Eyr krikdir. Bu joylar kriklar (daryolar)
o‘lkasi deb ataladi.
Kuper
Eyr krik
krik

38.

Materikning eng past joyi (Eyr Nord Materikning sharqida uzoq
masofaga cho‘zilgan uchinchi tog‘li qismi — Katta Suvayirg‘ich
tizmasini
hosil qiladi.
Katta Suvayirg‘ich tizmasi

39.

Bu tizmaning eng baland joyi janubiy qismidagi Avstraliya Alpi tog‘lari
(Kossyushko cho‘qqisi, 2228 m) hisoblanadi.
Kossyushko
Avstraliya
Alpi
Kossyushko
cho‘qqisi,
2228 metr

40.

Tektonik yoriqlar, daralar va daryo vodiylari tog‘larni alohida-alohida
massivlarga bo‘lib yuborgan.

41.

Materik rivojlanish jarayonida ko‘tarilgan, pasaygan, yoriqlar hosil bo‘lgan.
Yer po‘stining bukilishi va uzilishlari natijasida quruqlikning katta qismi Tinch
okean tagiga cho‘kkan. Yangi Gvineya, Tasmaniya orollari materikdan
ajralib qolgan.

42.

Topshiriqlar
• 1. Mavzuni o`qish
• 2. O`rganilish tarixi chizib kelish
• 3. sayyohlar jadvalini chizib kelish
• 4. Avstraliyaning asosiy xususiyatlari, Foydali
qazilmalari, Relyefini yozib kelish
• 5. Yozuvsiz xaritadan Avstraliya materigini
bo`yab kelish (yozgan barcha narsalarimizni
xaritaga tushirish)

43.

© Foydalanilgan adabiyotlar:
• M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T.
HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi.
• @edutrm_uz
• A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va
okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi
uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz

44.

Rasmlar uchun foydalanilgan saytlar (qaysi sahifadagi qaysi
rasm):
www.wikipedia.org
www.yaklass.ru
www.quora.com
www.theage.com.au
www.foxford.ru
www.udivitelno.com
www.geomap.com.ua
www.schoolgeo2015.blogspot.com
www.obrazovaka.ru
www.youtube.com
www.timewisetraveller.co.uk
www.discover.hubpages.com
www.pinterest.com.au
www.shutterstock.com
www.znanija.com
www.mining.prom.ru
www.timewisetraveller.co.uk
www.ecosystema.ru
www.newmolot.ru
www.cosentino.com
www.petroleumaustrali.com.au
www.alcircle.com
www.nsenergybusiness.com
www.australianmining.com.au
www.сезоны-года.рф

45.

© Qambarov Alimbek
Xatolari bo‘lishi mumkin, tekshirib ko‘ring.
• Telegram manzil:
• География методика
@geography_method