Дәріс 12 - фармакология

1. Жалпы фармакология

Органикалық химия және полимерлер кафедрасының
қауымдастырылған проф. Жапарова Л.Ж.

2. Дәріс тақырыбы: Дәрілік заттардың әсерінің адам ағзасының жекелеген ерекшеліктеріне және сыртқы орта факторларына тәуелділігі

Жоспар:
1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға
қолдану ерекшеліктері.
2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері.
Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты
мен құрамының әсері.
3. Хронофармакология. Биофармация.
4. Дәрілік препараттарды дәріханалық және емдікпрофилактикалық мекемелерде сақтау шарттары. ДЗ-ды қауіпсіз
қолданысының фармакобақылануы.

3. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Жүктілік кезінде жүкті әйелдерге арналып жасалған дәрумендер, одан
соң полидәрумендер, микробқа қарсы заттар, анальгетиктер,
дерматологиялық препараттар мен демікпеге қарсы заттар
тағайындалады.
Көптеген ДЗ тератогендік, эмбриотоксикалық және фетотоксикалық
әсер тұрғысынан алғанда өте қауіпті деп есептеледі. Осы анықтамалар
қандайда бір дәрілік препараттың жүктіліктің қай мерзімінде ұрықтың
дамуында патологиялар тудыратынын анықтайды.

4. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Эмбиротоксикалық әсер – жүктіліктің бастапқы 2-3 аптасында
ананың ағзасына түскеннен кейін ДЗ-тың ұрықтың өліміне
әкелетін немесе патологиялық өзгерістер тудыратын қасиеті.
Бірқатар гормондар, зәр айдайтын препараттар, қатерлі ісікке
қарсы заттар мен сульфаниламидті препараттар,
ацетилсалицил қышқылы осындай әсерге ие.

5. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Тератогенділік – физикалық, химиялық (соның ішінде, дәрілік
заттардың да) және биологиялық агенттердің (мысалы,
вирустардың) әсерінен ұрықтың даму патологиясына әкелетін
эмбриондық бұзылу. Бұл жүктіліктің 3-10 аптасы аралығында
пайда болады.

6. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Фетотоксикалық әсер – ДЗ-дың есейген ұрыққа әсер етуінің нәтижесі. Бұл
жағдайда ұрық анасынан түскен ДЗ-қа артериалық түтіктің тарылуымен
(индометацин), көмірсулар алмасуының бұзылуымен (β-адреномиметиктер),
жүрек қағысының бұзылуымен (адренолитиктер), ототоксикологиялық
әсермен (аминогликозидті антибиотиктер), орталық жүйке жүйесін
қоздырумен (бензодиазепиндер), гемморагиялармен (ацетилсалицил
қышқылы) жауап береді.
Жүкті әйелдің өмірінің осы кезеңінде дәрілік препараттарды қолдану оның
ауруларымен, ұрық патологиясымен байланысты және ол жүктілікті үзуге
мәжбүр етеді.

7. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Жүктілік кезінде эмбрион мен ұрық ДЗ-дың әсеріне ең
сезімтал болып келетін 3 критикалық кезеңді бөледі:
I критикалық кезең (жүктіліктің 2-ші аптасы, бұл кезде
эмбрионның зат алмасуы жоғарылайды) – бұл кезеңде ДЗ-дың
тератогендік әсерінің қауіптілігі жоғары және эмбрионның
өлімі мен түсікке әкелуі мүмкін.

8. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

II критикалық кезең (жүктіліктің 3-8 аптасы – органогенез
кезеңі) – ДЗ-дың токсикологиялық және тератогенді әсері, бұл
әртүрлі патологиялардың дамуына жол ашады және ұрықтың
өліміне де әкелуі мүмкін.

9. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

III критикалық кезең (жүктіліктің 18-22 аптасы) – мидың
биоэлектрлік белсенділігінде, перифериялық жүйке жүйесінде,
гемопоэз, эндокринді бездер функциясында едәуір өзгерістер
тудырады.

10. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Жағымсыз әсерлердің даму жиілігін жүкті әйелдердің соңғы триместрінде
ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктерімен түсіндіреді:
- Гипоальбуминемия, қанда препараттың белсенді бос күйіндегі
фракциясының артуына әкеледі.
- Жүктілік кезінде бүйректік қанайналымы 2 есеге жақын артады,
шиыршықты сүзілу жылдамдығы 70 %-ға жоғарылайды. Сондықтан
зәрмен бірге шығарылатын дәрілік препараттардың ағзадан шығарылу
уақыты қысқарады. Адам ағзасындағы рН-тың артуға (> 7,0) бейімділік
байқалады. Ал бұл, өз кезегінде, ДЗ-тың иондану дәрежесінің бұзылуына
және олардың бүйректік каналдарда реабсорбциялануына әкеледі.

11. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

• ДЗ-дың метаболизмі жүктіліктің кезеңіне және бауырдағы
ферменттердің белсенділігіне әсер ететін стероидты
гормондардың деңгейінің өзгеруіне байланысты өзгереді.
Осылайша, жүктіліктің әр кезеңінде ағзадағы метаболизм
тұрақты, күшейген немесе әлсіреген болуы мүмкін.

12. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

• Ішке қабылданған кезде асқазанның ішіндегі заттың
шығарылуының әлсіреуі және асқазан бездерінің көлемінің
кішіреюі ДЗ-дың сіңірілуінің баяулауына әкеледі.
• Жүктілік кезінде жүрек қантамыр жүйесінде айқын
білінетін өзгерістер орын алады: түтікшелік қарсы тұру,
циркуляцияланатын плазма көлемінің өзгеруі.
Прогестеронның әсерінен артериолдар кеңейеді. Жүректің
жиырылу жиілігі жоғарылайды, регионарлы қанайналым
артады. Бұл дәрілік препараттардың таралуына едәуір әсер
етеді.

13. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Дәрілік препараттардың қауптілігін белгілейтін халықаралық жіктеулер
бар. Олар көп жағдайда жүктілік кезіндегі дәрінің қауіптілігін
қолданады:
• Food and Drug Administration (FDA, АҚШ, 1979 ж.)
• Australian Drug Evaluation Committee (ADEC, Австралия, 1989 ж.)
• Swedish Catalogue of Approved Drugs (FASS, Швеция, 1978 ж.)

14. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Клиникалық жағдайда, көбінесе, FDA жіктеуін қолданады:
А – қауіпсіз;
В («best» – ең күшті) – қауіптілік дәлелденбеген;
С («caution» – байқау) – қауіпті болуы мүмкін;
D («dangerous» – қауіпті) – қауіптілігі дәлелденген;
Х – жүктілік кезінде қолдануға тыйым салынадыү

15. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

• A санаты: бұл топқа жататын дәрілік препараттар жүктілік кезінде
ұрық үшін қауіпсіз (калий хлориді, темір препараттары,
полидәрумендер, трийодтиронин);
• B санаты: тәжірибелік зерттеулер нәтижесінде тератогенді әсер
байқалған жоқ немесе жануарларда байқалған асқыну жағдайлары
бұл топқа препараттарды аналары қабылдағанда балаларда
байқалмаған (инсулин, аспирин, метронидазол);
• C санаты: жануарларға жасалған зерттеулер препараттың тератогенді
немесе эмбриотоксикалық әсері анықталмаған немесе зерттелмеген
(изониазид, фторхинолондар, гентамицин, паркинсонға қарсы
препараттар, антидепрессанттар);

16. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

• D санаты: препаратты қабылдау ұрыққа белгілі бір қауіп тудырады,
бірақ мұндай препараттарды қолданудың пайдалы әсері оның мүмкін
болатын жағымсыз әсерінен жоғары (диазепам, доксициклин,
канамицин, диклофенак);
• X санаты: бұл топ препараттарының тератогенді әсері дәлелденген
және оларды жүктілік кезінде қабылдауға болмайды (изотретиноин,
карбамазепин, стрептомицин).

17. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Лактация кезінде дәрілік заттарды қабылдау
Бала емізгенде қолдануға қарсы көрсетілімі бар препараттарға мыналар
жатады: ципрофлоксацин (артропатия кезінде), хлорамфеникол (бас
кемігін басуда), радиоактивті йод (қалқанша бездерінің деструкциясы),
алтыннан алынатын препараттар (бөрткен, нефрит, гепатит),
циклофосфамид (нейтропения), құрамында йод бар препараттар және
амиодарон (қалқанша безінің зақымдануы кезінде), андрогендер,
эрготомин (құсу, диарея), іш өткізетін препараттар (диарея).
Сонымен қатар, кейбір ДЗ лактацияны төмендетеді, мысалы,
бромкриптин, тиазидті диуретиктер. Сондықтан оларды лактация
кезінде қолдануға болмайды.

18. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Балаларда фармакотерапияның ерекшеліктері:
Балаларда өмір сүруге ең қажетті мүшелер (бүйрек, бауыр, ми) әлі толық
қалыптаспағандықтан, ДЗ-дың метаболизмі, олардың сіңірілуі мен
элиминациясы ересек адамдардыкінен едәуір ерекшеленеді. Ал
ағзадағы патологиялық үрдістер ДЗ-дың сіңірілуіне, таралуына және
шығарылуына қатысатын мүшелердің функциясын өзгертеді. Соның
нәтижесінде фармакотерапияның тиімділігі төмендеп, қосалқы
жағымсыз реакциялардың әсері күшейеді.
Сонымен қоса, балалар үшін фармакокинетика мен
фармакодинамикадағы айырмашылықтар әртүрлі препараттар үшін бір
бағытты болмайды. Көптеген ДЗ-мен әсерлесу сипаты балалар үшін 1214 жаста ересектер ағзасына ұқсас келеді.

19. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Балаларда фармакотерапияның ерекшеліктері:
Осы жағдайларды ескере отырып, іс жүзінде балаларды емдеуде ДЗ-ды
қолдануға бірқатар талаптар қойылады:
- медикаменттерді баланың дене массасы мен жасына қарай дозалау
және қабылдау жиілігін қатаң қадағалау;
-балаларға арналған дәрілік үлгілерді қолдана отырып, оптималды
енгізу әдісін таңдау;
- бала ағзасындағы физиологиялық және патологиялық ерекшеліктерді,
соның ішінде, ДЗ-ды синтездеуде, жасап шығаруда және қолдану
кезінде метаболизмнің жетілмеуін ескеру.

20. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Балаларда фармакотерапияның ерекшеліктері:
Балаларда дәрілік препараттардың биожетімділігін болжау қиынға
түседі, әсіресе, ДЗ-ты пероралды қабылдағанда биожетімділік аралығы
кең болады. Бұл жағдайда биожетімділік АІЖ-ның күйіне (қабыну,
ішектің кілегейлі қабаттарының зақымдануы, микроциркуляцияның
бұзылуы) байланысты болады.
Сондықтан биожетімділікті арттыру үшін ДЗ парентералды енгізілуі
қажет. Балалар үшін ДЗ-ды ингаляциялық, эндотрахеалды
инстилляциялар және эндоназалды енгізу жақсы нәтиже береді.
Ректалды енгізу әдісі де педиатрияда кең қолданылады.

21. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Балаларда фармакотерапияның ерекшеліктері:
Балалардың ағзасында ересек адамдардыкінен бірталай ерекшеліктер
болады, мәселен, асқазан мен ішек васкуляризациясы жоғары, асқазан
сөлінің қышқылдығы төмендеу (ересек адамдармен салыстырғанда 3-4
есе төмен), жоғарымолекулалық қосылыстарға ішек саңылауларының
өткізгіштігі жоғарырақ. Сонымен қатар, балалардың қан плазмасында
альбуминнің мөлшері азырақ, сондықтан емізулі сәбилерде ДЗ-тардың
ақуызбен байланысу дәрежесі төмен болады, яғни бос күйдегі ДЗ-тың
қандағы концентрациясы жоғары болады. Балалар ағзасындағы
осындай ерекшеліктер оларда ДЗ-дың биожетімділігінің жоғары мәніне
қол жеткізуге болатынын көрсетеді.

22. 1. ДЗ-ды жүктілік және лактация кезінде, сонымен қоса, балаларға қолдану ерекшеліктері.

Балаларда фармакотерапияның ерекшеліктері:
1 жасқа дейінгі сәбилердің ағзасында судың мөлшері ересек
адамдардыкіне қарағанда едәуір көп болады (ересек адамдардың
ағзасында – 60 %, балаларда – 70 %). Сонымен қатар жасушааралық
сұйықтықтың да көлемі көбірек болады (ересек адамдардың ағзасында
– 20 %, балаларда – 40 %), сондықтан көп ДЗ-тар үшін қажетті терапевтік
әсерге қол жеткізу үшін препараттардың дозасын арттыру қажеттілігі
туындайды.
Препараттардың көпшілігі ГЭБ арқылы жақсырақ өтеді, себебі
гистогематикалық бөгеттер толық қалыптаспаған.
Алайда ДЗ ми ұлпаларында липидтердің мөлшері азырақ болғандықтан,
ДЗ азырақ сіңіріледі.

23. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-ды тағайындау ерекшеліктері:
Соңғы жылдары гериатриялық клиникалық фармакология дамып келеді.
Бұл халық жасының өсуіне байланысты.
Скрининг нәтижесі бойынша, егде жастағы адамдар ең жиі қолданған
препараттарға мыналар жатады:
- кардиоваскулярлы препараттар (антигипертензивті ДЗ,
антиаритмиктер) – 55 %
- ОЖЖ-не әсер ететін препараттар – 11 %
- есірткілік емес анальгетиктер – 9 %.

24. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-ды тағайындау ерекшеліктері:
Рецептсіз босатылатын препараттардың ішінде:
- Анальгетиктер - 40 %
- Дәрумендер мен тағамдық қоспалар – 33 %
- АІЖ-на әсер ететін препаратар (оның ішіне іш өткізетін препараттар да
кіреді) – 22 % құрайды.
Орта есеппен 1 қарт адамға 2,9 дәрі сәйкес келеді деуге болады.

25. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-ды тағайындау ерекшеліктері:
Әртүрлі елдерде жүргізілген зерттеулер нәтижесі ДЗ-ды қабылдау
нәтижесінде жағымсыз әсерлердің пайда болу жиілігі жасы 60 –тан асқан
адамдарда 10-нан 25 % аралығында болғанын көрсетті. Бұл жасы 30-ға
жетпеген жастармен салыстырғанда 2-3 есе жоғары. Демографиялық
фактор жағымсыз әсерлердің біліну жиілігімен корреляцияланады.

26. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-ды тағайындау ерекшеліктері:
Комплаенс немесе дәрігерлердің айтқан жазбаларын ұстану – созылмалы
және басқа да аурулардың түрлерін емдеуде алғашқы фактор болып
табылады. Амбулаторлы емделетін науқастардың 25- 50 %-ы осыны
ұстанбайды, дәрігерлердің тағайындамаларын орындамайды.

27. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-ды тағайындау ерекшеліктері:
Комплаенс немесе дәрігерлердің айтқан жазбаларын ұстану – созылмалы
және басқа да аурулардың түрлерін емдеуде алғашқы фактор болып
табылады. Амбулаторлы емделетін науқастардың 25- 50 %-ы осыны
ұстанбайды, дәрігерлердің тағайындамаларын орындамайды.
Осы комплаенсті жақсартудың жолы – күнделікті қабылдайтын
препараттар санын азайту. Себебі, жасы 65-тен асқан қарттар ДЗ-ды
қабылдау тәртібін ұстанбау жиілігі 3-тен көп препаратты қатар
қабылдағанда 2 есе артады.

28. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың абсорбциясы
Қарт адамдарда АІЖ-да функционалды өзгерістер болады, осындай
өзгерістер ДЗ-тың абсорбциясының бөгелуіне немесе бұзылуына әкеледі.
Асқазан ішіндегі рН мәні жоғарылап, липидтердің ерігіштігінің артуына
және кейбір дәрілік препараттардың иондануына және абсорбцияның
төмендеуіне әкеледі.

29. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың абсорбциясы
Қарт адамдарда ішек моторикасының әлсіреуі ең жоғары маңызға ие. Бұл
ДЗ-тың сіңірілу жылдамдығын төмендетеді, яғни терапевтік әсер етудің
басталу уақыты жылдамдайды. Нәтижесінде ДЗ-тың элиминациялану
жылдамдығының төмендеуі терапевтік әсерді күшейтіп, ұзартуы мүмкін.
Мұндай жағдай препараттың дозалануын және қабылдау тәртібіне
өзгерістер енгізуді талап етеді.
АІЖ-ның моторикасын төмендететін ДЗ-тар, мысалы, есірткілік
анальгетиктер мен антидепрессанттар препараттардың абсорбциясына
әсер етуі мүмкін.

30. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың абсорбциясы
ДЗ-ды трансдермалды енгізу жолы (контактылы бұласырлар,
трансдермалды терапевтік жүйелер) пероралды енгізу жолымен
салыстырғанда егде адамдар үшін артықшылығы көп. Алайда бұл
жағдайда терінің жастан кейін қартая бастайтын физиологиялық
ерекшеліктерін ескеру керек. 60 жаста терінің барлық қабаттары атрофия
мен дегенеративті үрдістердің нәтижесінде едәуір қартаяды. Сонымен
қатар, қан түтікшелері мен қан түтікше қабырғаларының өткізгіштігі
төмендейді, микротромбоздар мен капиллярлардың босап қалуы орын
алады.

31. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың абсорбциясы
ДЗ-ты тері астына және бұлшықет ішіне енгізгенде егде адамдарда
жүрек жиырылуының төмендеуінің, қанайналым жылдамдығының
баяулауының және түтікше қабырғаларының өткізгіштігінің азаю
салдарынан препараттың сіңірілу үрдісі баяулайды.
Бұл жағдайда ДЗ-тың биожетімділігі оның абсорбциясы мен АІЖ
қабырғалары және бауыр арқылы метаболизміне байланысты болады.

32. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың таралуы
ДЗ-дың қарт адамдарда таралуын өзгертетін негізгі фактор – адамның
ағзасындағы құрамдық өзгерістердің болуы. 80 жасқа қарай адам
ағзасындағы сұйықтықтың мөлшері 10–15 %-ға төмендейді. Бұлшықет
массасы жалпы дене массасына қатысты жас келген сайын азаяды. Бұл
егде жастағы адамдарда май мөлшерінің артуына байланысты.

33. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың таралуы
Егер ДЗ-тың дозасы жалпы салмақ пен дененің жалпы ауданына
есептелетін болса, онда адам ағзасының сұйықтығында және бұлшықет
ұлпаларында таралатын суда ерігіш дәрілер егде жастағы адамдардың
қанында көбірек жиналады. Осыған байланысты қарт адамдарда суда
ерігіш ДЗ-дың таралу көлемі төмендеу болады, ал ДЗ-тың қан
плазмасындағы бастапқы концентрациясы жоғары болады.

34. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың таралуы
Липофилді ДЗ-тар үшін керісінше заңдылық байқалады. Олардың қарт
адамдар ағзасында таралу көлемі адамның жалпы массасындағы
майдың пропорциясы артатындықтан жоғарылайды. Кейбір
бензодиазепинді транквилизаторлардың, фенотиазинді
нейролептиктердің және барбитураттардың таралу көлемі жас өскен
сайын артатыны осыған байланысты.

35. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың таралуы
Қарт адамдарда жасушалы массаның төмендеуі мен ұлпа қабаттарының
бұзылуы нәтижесінде, сонымен қатар, дене салмағының азаюы мен
оның құрамының өзгеруінің салдарынан да ДЗ-дың таралу дәрежесі мен
жылдамдығы өзгереді. Жүрек жиырылуының жылына 1 %-ға төмендеуі,
қанайналым жылдамдығының төмендеуі мен регионарлы
қанайналымның өзгеруі, ұлпалық өткізгіштіктегі өзгеруі ДЗ-дың ағзада
таралуын өзгертетін факторларға жатады.

36. 2. ДЗ-ды егде жастағы адамдарда қолдану ерекшеліктері. Препараттың фармакологиялық әсеріне ас қабылдаудың уақыты мен құрамының

әсері.
Егде жастағы адамдарға ДЗ-дың фармакокинетика ерекшеліктері:
Егде жастағы адамдарда ДЗ-дың таралуы
Қарт адамдарда жасушалы массаның төмендеуі мен ұлпа қабаттарының
бұзылуы нәтижесінде, сонымен қатар, дене салмағының азаюы мен оның
құрамының өзгеруінің салдарынан да ДЗ-дың таралу дәрежесі мен
жылдамдығы өзгереді. Жүрек жиырылуының жылына 1 %-ға төмендеуі,
қанайналым жылдамдығының төмендеуі мен регионарлы
қанайналымның өзгеруі, ұлпалық өткізгіштіктегі өзгеруі ДЗ-дың ағзада
таралуын өзгертетін факторларға жатады.
ДЗ-дың ағзада таралуының өзгеруі, сонымен қоса, ақуызбен байланысу
дәрежесіне де тәуелді, себебі егде жастағы адамдарда ақуыздардың
синтезделуі де баяулайды, демек байланысқан ДЗ-тың мөлшері азаяды.

37.

38. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Метаболизм лекарств у пожилых
У лиц пожилого и старческого возраста наблюдается замедление
биотрансформации ЛС вследствие атрофии паренхимы печени, уменьшения
количества активных гепатоцитов, снижения активности микросомальных
ферментов и изменения метаболизма. Исследования показали, что масса печени
в возрасте старше 65 лет снижается на 18–25 %, а по данным УЗИ – на 11–32 %.
Печеночный кровоток уменьшается почти на 35–45 % по сравнению с лицами
молодого и среднего возраста. С возрастными изменениями печени и
печеночного кровотока связаны и возрастные изменения клиренса некоторых ЛС.
Печеночный клиренс ЛС зависит от активности ферментов, ответственных за
биотрансформацию, и печеночного кровотока, определяющего транспорт
лекарств в печень. У препаратов с низким печеночным клиренсом (при
относительно медленном метаболизме в печени) клиренс пропорционален
печеночному метаболизму.

39. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Метаболизм лекарств у пожилых
Как уже было отмечено выше, пожилой возраст связан со снижением
пресистемного метаболизма пропранолола и лабетолола, различающихся
высокой скоростью выделения. Соответственно, биодоступность этих
препаратов с возрастом увеличивается. По этим же причинам другие
лекарства с высокой скоростью выведения из печени (например, блокаторы
кальциевых каналов, трициклические антидепрессанты, большинство
важнейших транквилизаторов) следует назначать пожилым с большой
осторожностью, т. к. и их низкие дозы могут быть достаточны и для
достижения терапевтического эффекта, и для проявления токсичности.

40. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Метаболизм лекарств у пожилых
Таким образом, возрастные изменения печени приводят к увеличению
биодоступности лекарственных средств и повышению их концентрации в
плазме. С другой стороны, вследствие снижения печеночного клиренса
изменяется период полувыведения (Т1/2) для препаратов как с быстрым,
так и с медленным метаболизмом.
Наряду с общими нарушениями печеночного клиренса лекарств
изменяются реакции биотрансформации типа I (окисление, восстановление,
гидролиз) и типа II (глюкоронизация, ацетилирование и сульфатирование),
осуществляемые микросомальными или немикросомальными ферментами.
Обычно реакции типа I снижены у пожилых.

41. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Метаболизм лекарств у пожилых
Кроме того, определенные патологические состояния, внутренняя
генетическая предрасположенность больного могут сыграть важную роль в
клиренсе лекарств. Например, имеется положительная взаимосвязь между
возрастом и развитием медленно ацетилирующего фенотипа, что может
привести к развитию рака желчного пузыря при длительном контакте с
ариламинами и гидразинами. Такого рода информация важна для
предположения о возникновении побочных токсических реакций или
отсутствии терапевтического эффекта у больных с генетическим
нарушением путей биотрансформации. Примерами могут служить
энкаинид, прокаинамид, фенитоин

42. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Метаболизм лекарств у пожилых
Следует учитывать способность отдельных лекарственных препаратов
стимулировать или угнетать метаболизм других лекарственных средств в
старческом организме. Так, длительный (более двух недель) прием
барбитуратов, галоперидола, аминазина, амитриптилина, диазепама –
индукторов печеночного метаболизма, снижает эффективность непрямых
антикоагулянтов, создавая предпосылки для их использования в
повышенных дозах. При отмене средств, ускоряющих метаболизм,
требуется обязательное снижение доз антикоагулянтов во избежание
геморрагических осложнений. Отмеченная закономерность характерна для
рифампицина, амидопирина, бутадиона.

43. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Метаболизм лекарств у пожилых
При одновременном назначении антикоагулянтов и снотворных средств
наименьшее влияние на печеночный метаболизм оказывает нитразепам.
Длительный прием индукторов метаболизма может вызвать ускорение
биотрансформации фолиевой и акскорбиновой кислот, витаминов В6 и D,
приводя к развитию макроцитоза, мегалобластической анемии,
гиперхолестеринемии у лиц старческого возраста.

44. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Почечная экскреция лекарств у пожилых
Самым постоянным возрастным изменением фармакокинетики является
снижение элиминации лекарств через почки. Страдает как клубочковая, так
и канальцевая фильтрация. Скорость клубочковой фильтрации, измеряемая
клиренсом креатинина, может снижаться у пожилых лиц на 35–50 %.
Причиной этого являются следующие возрастные изменения почек: атрофия
преимущественно кортикального слоя; уменьшение количества активных
клубочков; гистологические изменения клубочков и базальной мембраны
канальцев. С возрастом развивается артериолонефросклероз почечных
артерий, приводящий к ежегодному уменьшению функции в среднем на 1 %
после 30-летнего возраста.

45. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Почечная экскреция лекарств у пожилых
Таким образом, пожилых пациентов следует относить к больным с
легкой степенью почечной недостаточности. При этом уровень
креатинина в сыворотке не повышается, так как его продукция снижается
пропорционально уменьшению мышечной массы.
К числу ЛС, требующих коррекции доз у пожилых лиц, относятся
препараты с узкой широтой терапевтического действия: сердечные
гликозиды (строфантин, коргликон, дигоксин), аминогликозидные
антибиотики, а также цефалоспорины, противодиабетические,
антиаритмические, урикозурические средства, нестероидные
противовоспалительные препараты.

46. 2. Особенности действия и применения ЛС в пожилом возрасте. Влияние на фармакологический эффект приема и состава пищи.

Особенности фармакокинетики лекарств у пожилых
Почечная экскреция лекарств у пожилых
Для выбора дозы и режима дозирования лекарств, которые выделяются
через почки, необходимо тщательно следить за клиренсом креатинина и
плазменным клиренсом. Обычно при применении лекарств, выделяющихся
через почки, у пожилых выявляется пропорциональное снижение клиренса
креатинина и плазменного клиренса.