Ekonomia Wyklad 5. Główne miary aktywnosci gospodarczej

1.

EKONOMIA
Wykład
Prowadzący:
dr Robert Majkut
[email protected]

2.

Główne miary
efektywności gospodarki
2

3.

Rachunek dochodu narodowego
Miary poziomu działalności gospodarczej:
Miary ogólnej produkcji krajowej (PNB, PNN,
PKB).
Miary poziomu dochodów i konsumpcji
społecznej (DN oraz DO i DD - miary siły
nabywczej konsumentów przed i po
opodatkowaniu).
Miara trudności znalezienia pracy przez ludność
(stopa bezrobocia).
Miara trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen
(stopa inflacji).
3

4.

Produkt krajowy brutto (PKB)
stanowi miarę produkcji
wytworzonej przez czynniki
wytwórcze zlokalizowane na
terytorium danego kraju,
niezależnie od tego, kto jest ich
właścicielem.
4

5.

PKB może być ujmowany:
1) w cenach rynkowych (PKB mp),
czyli łącznie z podatkami
pośrednimi
2) w cenach czynników produkcji
(PKBfc) z pominięciem podatków
pośrednich
5

6.

PKB może być liczony:
1) jako suma wartości wyprodukowanych i
sprzedanych dóbr finalnych
2) jako suma wartości dodanej, czyli
przyrostu wartości dóbr w
poszczególnych etapach procesu
produkcji i sprzedaży
3)jako suma dochodów uzyskiwanych z
produkcji i sprzedaży danego dobra przez
właścicieli czynników produkcji
6

7.

Dlaczego PKB jest tak
popularną miarą
efektywności
gospodarczej?
7

8.

Część odpowiedzi tkwi w prostocie
konstrukcji. Wzór na PKB potrafi
zrozumieć każdy, bo to jedno z
najbardziej klarownych równań w
ekonomii.
C + I + G + NX
Konsumpcja + inwestycje + wydatki
rządowe + bilans handlowy (czyli
eksport - import)
8

9.

Jaka jest różnica między
PNB a PKB?
9

10.

Produkt Narodowy Brutto jest miarą
wszystkich dochodów osiągniętych
przez obywateli danego kraju
niezależnie od miejsca zlokalizowania
czynników produkcji,
czyli
PNB jest to PKB powiększony o
dochody netto z tytułu własności za
granicą
10

11.

Co oznaczają dochody
netto z tytułu własności
za granicą
i czy PNB jest większy czy
mniejszy od PKB?
11

12.

Dochód Narodowy
to Produkt Narodowy Netto,
czyli PNB liczony w cenach
czynników produkcji (bez
podatków pośrednich)
i pomniejszony o wartość
amortyzacji
12

13.

Dochód narodowy (DN)
można analizować
1)nominalnie (w bieżących cenach
rynkowych)
2)realnie (koryguje nominalny DN o
inflację)
3)dla całej gospodarki
4)per capita
13

14.

DEFLATOR DN
jest to relacja między nominalnym DN w cenach
bieżących a DN realnym (w cenach tzw. stałych)
Deflator (inaczej) wskazuje na poziom inflacji w
gospodarce (jeżeli wynosi 102,5 to oznacza, że
inflacja jest równa…)
Deflator to kategoria makroekonomiczna, w
mikroekonomii nazywa się wskaźnikiem
wzrostu przeciętnego poziomu cen dóbr i usług
14

15. Ibrutto = amortyzacja + akumulacja kapitału (Inetto)

* - transfery
przedsiębiorstw (wpłaty na
cele charytatywne) +
dostosowania i rozbieżności
statystyczne + subwencje
na rzecz przedsiębiorstw
państwowych – bieżąca
nadwyżka przedsiębiorstw
państwowych
* - odsetki płacone przez
gospodarstwa domowe
Ibrutto = amortyzacja + akumulacja kapitału (Inetto)
15

16.

Metody obliczania PNB:
16

17.

Zalety i wady PNB:
Zalety PNB
Wady PNB
PNB jest jedną z najlepszych miar jaką
dysponujemy przy systematycznej ocenie
sytuacji gospodarczej, między innymi dlatego, iż
regularne przeprowadzanie i opracowywanie
nierynkowej i nie rejestrowanej produkcji dóbr i
„plag” oraz systematyczna wycena wartości
czasu wolnego (np. w przypadku NEW), są
trudne, kosztowne i często niemożliwe.
PNB zawiera wiele składników, które nie
przyczyniają się w widoczny sposób do
dobrobytu indywidualnego oraz pomija elementy
dla tego dobrobytu istotne:
Dochód narodowy (DN)
zyski przedsiębiorstw
oprocentowanie netto
wpłaty na rzecz ubezpieczeń społecznych
dodatki do płac pomniejszone o potracenia
rządowe płatności transferowe na rzecz
osób fizycznych
dochody osobiste z odsetek od kapitału
dochody osobiste z dywidend
płatności transferowe przedsiębiorstw na
rzecz osób fizycznych
= Dochód osobisty (DO)
podatki osobiste opłaty niepodatkowe
= Dochód do dyspozycji (DD)
1.
Nie ujmuje produkcji, która nie jest
przeznaczona na rynek oraz wyklucza nie
zarobkową
działalność
ludzi, z
której
wynoszą korzyści oni sami lub ich otoczenie.
2.
Nie
ujmuje
rezultatów
gospodarki
nieformalnej („szarej strefy”) – działalności
nielegalnej oraz legalnej, nie rejestrowanej
dla celów podatkowych.
3.
Nie odzwierciedla znaczenia (wartości) czasu
wolnego – ważnego elementu dobrobytu
społecznego.
4.
Nie obejmuje renty konsumenta uzyskiwanej
z dóbr trwałego użytku nagromadzonych
wcześniej w gospodarstwach domowych.
5.
Ujmuje produkcję tzw. antydóbr :
narkotyków, tytoniu, uzbrojenia,
efekty zewnętrzne działalności
gospodarczej zakłócające
środowisko naturalne człowieka
(zanieczyszczenia, hałas).
17

18.

PNB mierzy wartość dóbr i usług
produkowanych przez mieszkańców
danego kraju.
PKB mierzy wartość dóbr i usług
wytworzonych w obrębie granic
danego kraju.
PNB = PKB + dochody netto z tytułu
własności lub/i pracy za granicą
(różnica między dochodami obywateli
danego kraju uzyskanymi za granicą a
odpływem dochodów z własności
lub/i pracy należnych cudzoziemcom).
18

19.

Jakie są zalety i wady
PNB, jako miary
efektywności
gospodarki?
19

20.

Wady PNB jako miernika dobrobytu społecznego:
PNB mierzony jest w cenach rynkowych, które w wielu przypadkach zawierają podatek
pośredni, a zatem cena ta nie jest tą samą jaką otrzymuje sprzedawca danego dobra.
PNB obejmuje wyłącznie dobra i usługi wytworzone w bieżącym okresie, a zatem - sprzedaż
używanych samochodów, maszyn, budynków, dzieł sztuki itd. stanowi jedynie transfer dóbr,
które były uwzględnione przy obliczaniu PNB w latach ubiegłych.
Transakcje finansowe np. sprzedaż papierów wartościowych, emerytura, stanowią jedynie
przejaw transferu własności, nie są przejawem nowej produkcji i nie są wliczone do PNB.
PNB nie ujmuje jedynie dobra i usługi finalne, wyklucza wartość pieniężną dóbr pośrednich
(nabywanych w celu dalszej obróbki) stosowanych w procesie produkcji.
PNB obejmuje również społeczne „zła” wynikające z produkcji, takie jak zanieczyszczenie
środowiska, czy zatłoczenie ulic, jak również dobra służące ich usuwaniu.
20

21.

Mierniki dobrobytu ekonomicznego
Wielu ekonomistów uważa, że PKB i
PNB w roli miernika dobrobytu
ekonomicznego rozczarowuje,
ponieważ zawiera składniki, które nie
przyczyniają się do dobrobytu
indywidualnego oraz pomijają
elementy dla dobrobytu kluczowe.
NEW (net economic welfare) jest miernikiem dobrobytu
ekonomicznego opracowanym przez W. Nordhausa oraz J. Tobina w
1972 r. Jest to miara, która uwzględnia przy obliczaniu PNB
nierynkowe dobra i straty w celu ustalenia lepszej miary jakości życia
lub dobrobytu społecznego.
21

22.

NEW jest większy niż PNB, ale
dynamika jego wzrostu jest niższa.
Szacunki NEW są nieprecyzyjne i
przybliżone, ale ten miernik
uświadamia niedoskonałość PNB.
NEW koryguje PNB na 3 sposoby:
22

23.

Dodaje do PNB wartość wszelkich działań
prowadzonych na zasadzie „zrób to sam” oraz
uwzględnia satysfakcję psychiczną związaną z czasem
wolnym (wartość czasu wolnego).
Średnia liczba godzin przepracowana przez
pracownika w ciągu tygodnia zmalała z 60 godzin w
1900 r. do ok. 40 godzin. Wartość czasu wolnego
dzisiejszego pracownika (nie uwzględniona w PNB)
przyczynia się do ogólnego dobrobytu. Gdyby jednak
ludzie w dalszym ciągu pracowali tyle godzin, co
niegdyś całkowita wartość produkcji kraju byłaby dużo
wyższa.
23

24.

Odejmuje od PNB nie uwzględnione koszty obniżania
poziomu życia.
Są to koszty (koszt dla drzew, ryb, strumieni i rzek oraz
ludzi, wynikający z zasiarczenia, wycieków ropy, kwaśnych
deszczów itp.), których nie płaci np. elektrownia. Dla
uwzględnienia tych ukrytych kosztów musimy przy
obliczaniu NEW od określonej wysokości strumienia „dóbr”
np. związanych z elektryfikacją odjąć określoną kwotę „zła”
związanego ze skażeniem środowiska. Korekta ma miejsce
także z uwagi na koszty ponoszone z powodu urbanizacji i
zatłoczenia miast.
24

25.

Wyklucza z PNB niektóre usługi pośrednie
(np. ochronę policyjną i przeciwpożarową).
Uznaje się to za wadę NEW. Usługi te stanowią
istotny element spokoju społecznego ważnego
składnika dobrobytu społecznego, a zatem powinny
być wliczane do PNB.
Autorzy NEW podkreślają, że chodzi im o dobrobyt
ekonomiczny, który jest pojęciem węższym niż
dobrobyt społeczny, a w tym ujęciu ich konstrukcja
jest poprawna.
25

26. Szczęście Krajowe Brutto – miary dobrobytu społecznego Alternatywa w badaniach nad efektywnością gospodarki

27. Wzór na szczęście

• Za prekursora ekonomii szczęścia uważa się Abrahama
Maslowa, autora opublikowanego w 1943 roku wzoru na
szczęście, który czysto teoretycznie określił wymogi dla
zapewnienia szczęścia.
• Wit = α + βxit + εit
• gdzie W jest poziomem szczęścia jednostki i w czasie t, x jest
wektorem zmiennych, które obejmują socjologicznodemograficzne i społeczno-ekonomiczne cechy.
• Maslow oprócz społecznych czynników, jak miłość,
samorealizacja, wskazał też na czynniki materialne. W ten
sposób powstała piramida Masłowa, czyli piramida
fundamentalnych potrzeb człowieka.
27

28. Wzór na szczęście

• Brytyjscy naukowcy opracowali wzór na szczęście.
• Szczęście = P + (5xE) + (3xH)
• Litera P (Personal Characteristics) oznacza, czyli cechy
osobiste, na które składają się takie elementy jak umiejętność
adaptacji, podejście do życia oraz elastyczność. E (Existence)
oznacza egzystencję - m.in. zdrowie, stabilność finansową i
przyjaźń. Litera H (Higher Order Leeds) oznacza potrzeby
wyższego rzędu - poczucie własnej wartości, oczekiwania,
ambicje i poczucie humoru. Liczby 3 i 5 określają znaczenie
poszczególnych czynników - że potrzeby wyższego rzędu mają
3 razy większy,
a czynniki związane z egzystencją 5 razy większy wpływ na
szczęście, niż cechy osobiste.
28

29. Światowy Ranking Szczęścia ( na podstawie danych z lat 1970-2010)

Miejsce w
rankingu
Kraj
Wartość
wskaźnika
1
20
44
56
106
148
Kostaryka
Stany Zjednoczone
Francja
Polska
Ukraina
Zimbabwe
8,5
7,4
6,6
6,3
5,0
2,6
Oczekiwana
długość
szczęśliwego życia
66,7
58,0
52,8
48,1
33,7
12,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: World Database of Happiness
http://worlddatabaseofhappiness.eur.nl/hap_nat/nat_fp.php
29

30. Indeks zadowolenia z życia

• Opracowany został przez Adriana G. Whitea z
Uniwersytetu
z Leicester. Stanowi on próbę pomiaru zadowolenia
z poziomu życia w danym kraju. Autor dowodzi, że
istnieje ścisły związek pomiędzy zadowoleniem z życia
a zdrowiem (korelacja na poziomie 0,7), majątkiem
(0,7) i dostępem do wykształcenia (0,6). W rankingu
2006 wśród 178 sklasyfikowanych krajów Polska
znalazła się na 99 miejscu, tuż za Iranem,
Wietnamem i Tadżykistanem! Natomiast Ukraina na
jednym z ostatnich - 174 miejscu, tuż przed
Mołdawią, Kongiem i Burundii!
30

31. Indeks Zadowolenia z Życia (Satisfaction with Life Index). Ranking 2006 (najnowszy)

Miejsce
w
Kraj
rankingu
1
Dania
23
Stany Zjednoczone
62
Francja
99
Polska
174
Ukraina
178
Burundi
Wartość
SWL
273,40
246,67
220,00
196,67
120,00
100,00
Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://en.wikipedia.org/wiki/Satisfaction_with_Life_Index
31

32. Wskaźnik Rozwoju Społecznego

• Syntetycznym miernikiem opisującym efekty w
zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju
poszczególnych krajów jest HDI - Wskaźnik Rozwoju
Społecznego (Human Development Index).
• Wskaźnik ten został opracowany w roku 1990 przez
pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haqa.
• Od 1993 wykorzystuje go w swoich corocznych
raportach agenda ONZ - Program Narodów
Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP).
32

33. Miernik HDI

• Do obliczenia syntetycznego miernika HDI
wykorzystywane są mierniki podstawowe: oczekiwana
długość życia, ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla
wszystkich poziomów nauczania, wskaźnik
umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania oraz
PKB per capita w USD (liczony według parytetu
nabywczego waluty (PPP $).
Wartość HDI:
powyżej 0,9 – kraje bardzo wysoko rozwinięte,
między 0,8 a 0,899 – kraje wysoko rozwinięte,
między 0,5 a 0,799 – kraje średnio rozwinięte,
poniżej 0,5 – kraje słabo rozwinięte
33

34. Indeks Dobrobytu (Legatum Prosperity Index) 2012

Miejsce w
rankingu
1
12
21
32
66
141
Kraj
Norwegia
Stany Zjednoczone
Francja
Polska
Rosja
Republika Konga
Źródło: Opracowanie własne na podstawie : Legatum Institute for global development
34

35. Wartości składowych Indeksu Dobrobytu 2009 dla wybranych krajów

W kolejności
(od środka):
Ukraina, Polska, Francja
i USA
Źródło: http://www.li.com/ProsperityIndex.aspx
35