Кәсіпкерлік Құқықтың түсінігі, пәні, әдісі, қайнар көздері

1.

Кәсіпкерлік Құқықтың түсінігі,
пәні,әдісі,қайнар көздері
Жамалов Ержан
КҚҚР - 22 - 1

2.

Кәсіпкерлік Құқық түсінігі
Қазақстан Республикасының кəсіпкерлік құқығы – кəсіпкерлік
қызметті жүзеге асыру барысында туындайтын қоғамдық
қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
Нарықтық экономика жағдайындағы экономикалық
қатынастардың күрделілігі мен əртүрлілігі мамандардан
құқықтық білімді талап етеді.
Ұлттық құқық жүйесінің бірқатар салаларының (азаматтық,
қаржылық, еңбек, жер, банктік, салықтық жəне құқықтың басқа
салалары) жекелеген нормалары мен институттарын
қамтитын күрделі оқу пəні болып табылады.

3.

Кəсіпкерлік құқық əр елде айтарлықтай өзгеруі мүмкін,
өйткені əр елдің кəсіпкерлік қызметті реттейтін өз
заңдары мен ережелері бар. Негізгі айырмашылықтар
бизнесті тіркеу тəртібі, салық салу, меншік құқығын
қорғау, еңбек ұжымы алдындағы жауапкершілік жəне т.б.
сияқты аспектілерге қатысты болуы мүмкін. Осыны
ескере отырып, бизнес жүргізілетін нақты елдің құқықтық
нормаларын жақсы түсіну маңызды.

4.

Кәсіпкерлік Құқық Пәні
Құқықтық реттеу пəні деп оларға біртұтас құқықтық нысанды қолдануға мүмкіндік
беретін қоғамдық қатынастардың біртекті тобы түсініледі. Құқықтық реттеу пəні
құқық жүйесінің шешуші жəне квалификациялық критерийі болып табылады,
өйткені ол белгілі бір құқық саласының дербестігін анықтауға мүмкіндік береді.
Нақты реттеу субъектісінің болуы құқықтың негізгі (тəуелсіз) салаларына ғана
емес, сонымен қатар кəсіпкерлік құқықты қамтитын күрделі құқық салаларына да
тəн.
Дəстүрлі түрде кəсіпкерлік құқықтың пəні қатынастардың үш тобын қамтиды: 1)
кəсіпкерлік меншік (көлденең қатынастар); 2) кəсіпкерлікті басқару (тік
қатынастар); 3) кəсіпорынішілік кəсіпкерлік (корпоративтік қатынастар)

5.

Бірінші топта кəсіпкерлік (шаруашылық) қызметті жүзеге асыру процесінде туындайтын қатынастар, соның
ішінде. кəсiпкер өз қызметiн жүзеге асыру кезiнде туындайтын коммерциялық қатынастарды ғана емес,
сонымен бiрге коммерциялық емес қатынастарды, оның iшiнде заңды тұлғаларды құру жəне тоқтату
жөнiндегi ұйымдық жəне мүлiктiк сипаттағы қатынастарды; кəсіпкерлік қатынастарға түсетін коммерциялық
емес ұйымдардың (мысалы, биржалар, тұтыну кооперативтері, қоғамдық қорлар жəне т.б.)
ұйымдастырылуы мен қызметі бойынша қатынастар.
Қатынастардың екінші тобына осы қызметтің субъектілері мен мемлекеттік немесе өзге де уəкілетті
органдар арасында дамитын кəсіпкерлік (шаруашылық) қызметті ұйымдастырудағы (реттеудегі) қатынастар
жатады. Мұндай қатынастар қоғамдық құқық болып табылады.
Қатынастардың үшінші тобына көлденең де, тік те дами алатын ішкі шаруашылық немесе кəсіпорынішілік
немесе корпоративтік қатынастар деп аталатын қатынастар жатады. Мұндай қатынастар бір кəсіпорынның
ішінде оның бөлімшелері арасында, сондай-ақ олар мен жалпы кəсіпорын арасында пайда болады.

6.

Кәсіпкерлік Құқық
Әдістері
Кəсіпкерлік құқық қатынастарды реттеудің екі əдісін бірдей
қолданумен сипатталады: құқықтық реттеудің диспозитивті əдісі
(тараптардың теңдігіне негізделген) жəне құқықтық реттеудің
императивті əдісі (билік пен бағыныштылыққа негізделген).
Заң əдебиетінде кəсіпкерлік құқық əдістерін анықтаудың басқа да
тəсілдері бар. Атап айтқанда, міндетті нұсқау əдісі (императивті
əдіс) бар; автономды шешімдер əдісі (құқықтық қатынасқа
қатысушылардың ерік-жігерінің дербестігі əдісі немесе келісу
əдісі); ұсынымдар əдісі (құқықтық қатынастың бір тарапы екінші
тарапқа олардың міндетті өзара құқықтары мен міндеттері туралы
ұсынымдар негізінде тараптар үшін белгіленген белгілі бір
экономикалық жағдайларда мінез-құлықтың белгілі бір нұсқасын
ұсынуы)

7.

Кәсіпкерлік Құқықтың қайнар көздері
Қазақстан Республикасының Конституциясы;
Қазақстан Республикасының Кодекстері;
Конституциялық жəне əдет-ғұрып заңдары;
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары;
Үкімет қаулылары;
Министрліктердің (ведомстволардың, комитеттердің) бұйрықтары;
Жергілікті мемлекеттік басқару жəне өзін-өзі басқару органдарының актілері.

8.

Кәсіпкерлік Құқық Қағидалары
Ең алдымен іскерлік қатынастар принциптер негізінде реттеледі,олар:
1)азаматтық заңнамамен реттелетін қатынастарға қатысушылардың теңдігі қағидасы
2)меншікке қол сұғылмаушылық принцип і ( мемлекет меншік иелеріне – шаруашылық жүргізуші субъектілерге өз мүлкін толық көлемде иелену ,
пайдалану жəне оған билік ету өкілеттігін жүзеге асыру мүмкіндігіне кепілдік беретінін білдіреді
3)шарт еркіндігі принцип і ( тараптардың келісімнің мазмұнын өз қалау лары бойынша едəуір дəрежеде анықтауға құқығы бар екенін білдіреді
4) жеке істерге кез келген адамның өз еркімен араласуына жол бермеу принципі ( мемлекеттік органдардың, олардың лауазымды адамдар ының
жəне кез келген басқа адамдардың, егер олар заңда белгіленген талаптарды бұзбаса, кəсіпкерлік субъектілерінің жеке істеріне араласуға құқығы
жоқ дегенді білдіреді
5)азаматтық құқықтарды кедергісіз жүзеге асыру принципі ( кəсіпкерлік субъектілерінің өз құқықтарын толық көлемде жəне ешкбір шектеусіз
жүзеге асыруын білдіреді, ең бастысы, бұл басқа адамдардың мүдделерін қозғамайды жəне құқықтарына нұқсан келтірмейді
6) бұзылған азаматтық құқықтарды қалпына келтіруді қамтамасыз ету принципі (оның мəні белгіленген азаматтық құқықтар бұзылған
жағдайда кəсіпкерлік субъектілеріне оларды қалпына келтіруге кепілдік берілетіндігінде
7) азаматтық құқықтарды сот арқылы қорғау принципі (шаруашылық жүргізуші субъектілердің өз құқықтары мен заңды мүдделерін сот