Заңды тұлғалардың түрлері мен нысандары

1. Заңды тұлғалардың түрлері мен нысандары.

Дайындаған: Адилгазы Серикхан

2.

Кез-келген
корпорация
оны
заңды
түсіну
тұрғысынан заңды тұлға болып табылады,
сондықтан корпорация ұғымын анықтау үшін
алдымен заңды тұлғаның дизайнына жүгіну керек.
Заңды тұлғаның заңды мәні мынада: іс жүзінде
заңды тұлғаның қызметін оның басшылары мен
қызметкерлері жүзеге асырады, бірақ шешімдерді
құрылтайшылар мен олар тағайындаған тұлғалар
қабылдайды және бұл жағдайда заңды тұлға әрекет
етеді, ол өзіне құқықтар мен міндеттерді
қабылдайды, ол қызметті жүзеге асырады, шешім
қабылдайды, яғни. заңды тұлға құқықтың дербес
субъектісі ретінде әрекет етеді.

3.

Заңды тұлға-бұл ең алдымен азаматтық-құқықтық
құрылым және ол кез-келген ұйымға азаматтыққұқықтық қатынастарға қатысуға мүмкіндік
береді.
Заңды тұлға негізінен мүліктік қатынастар көп
түседі.
Сондықтан олардың
қатысушылары
мүліктік тәуелсіздікке ие болуы керек.
Осылайша,
заңды
тұлғаның
мәні
құрылтайшылардың мүлкінен бөлек меншігі бар,
оған
азаматтық-құқықтық
қатынастарға
өз
бетінше қатысуға мүмкіндік беретін ұйым құру
болып табылады.

4.

ҚР
Азаматтық кодексінде қамтылған заңды
тұлғаның
анықтамасы
заңгерлерге
оның
белгілерін анықтауға мүмкіндік береді- заңды
тұлғаны түсінуге тереңірек көзқараспен тек
белгілерді ғана емес, сонымен бірге заңды
тұлғаның қасиеттерін де бөліп көрсету керек.

5.

Ұйымдастырушылық
бірлік. Заңды тұлғаны
ұйым, яғни бір мақсатқа қол жеткізу үшін
біріктірілген, олардың арасындағы байланыстар
ресімделген тұлғалар жиынтығы таниды.
Сонымен
қатар,
ұйымдық
бірлік
бұл
жиынтықтың бір, бір құқық субъектісі ретінде
әрекет ететіндігін білдіреді.
Ұйымдастырушылық қасиет заңды тұлғада
белгілі бір иерархия (басқару жүйесі) бар
екендігімен сипатталады, қатынастарды рәсімдеу
құрылтай және басқа ішкі құжаттарда көрінеді.

6.

Мемлекеттік тіркеу. Заңды тұлғаның бұл белгісі
ресми деп танылуы керек. Ол заңды тұлғаның
мәнін түсіндірмейді, бірақ дәл осы негізде біз іс
жүзінде
осы
заңды
тұлғаның
бар-жоғын
бағалаймыз.
Мемлекеттік тіркеудің болмауы ұйымға заңды
тұлға үшін көзделген ережелерді қолдануға
мүмкіндік бермейді, яғни біздің заң шығарушы тек
ресми заңды тұлғаның құрылымын біледі деп
айтуға болады.

7.

Заңды тулғаларды жіктеудің өзге негіздері:
заңды
тұлғалардың міндеттемелері бойынша
құрылтайшылардың жауапкершілігінің шегі мен
мөлшері;
құрылтайшылардың ең аз және ең көп мөлшері;
олардың субъектілік құрамы;
заңды тұлға таратылған жағдайда оның мүлкіне
деген құрылтайшылардың құқығы және т. б.

8.

Заңды тұлғалардың
мынадай түрлері
Заңды
тұлғалардың
түрлері
Коммерциялық
ұйымдар
Коммерциялық
емес ұйымдар

9.

Коммерциялық
ұйымдар
Шаруашылық
серіктестіктер
Экономикалық
Акционерлік
қоғамдар
қоғамдар
Толық
серіктестік
Сенімдегі серіктестік
Жауапкершілігі
шектеулі
серіктестік
Қосымша
жауапкершілігі бар
серіктестік
Мемлекеттік
кәсіпорындар
Өндірістік
кооперативтер
Шаруашылық
жүргізу құқығында
Ашық
закрытые
Жабық
Жедел
басқару құқығында
(қазыналық
кәсіпорын)

10.

Шаруашылық серіктестіктер
• барлық
немесе
қатысушылардың
(салымшылардың)бір бөлігінің мүлкі мен жеке
күш-жігерін біріктіреді;
•толық серіктестер серіктестіктің
бойынша шектеусіз жауап береді;
қарыздары
•Сенім білдіргендер мен салымшылар – өз
салымы шегінде.

11.

өндірістік
кооперативтің
құрылтайшыларының (қатысушылары) саны екі
адамнан кем емес, тек қана жеке тұлғалар болады.
Олар жарғылық
капиталына өз мүліктік
үлестерін қосып қана қоймай, кооператив
қызметіне де өз еңбегімен қатысады.
Сондықтан, казіргі кезде ондай заңды тұлғалар аса
көп емес.
Мысалы:

12.

Акционерлік қоғамдар
• қатысушылардың мүлкін (салымдарға немесе
акцияларға бөлінген капитал) біріктіреді;
• олардың барлығы өз үлестері шегінде жауап
береді.

13.

Ал ЖШС бір және одан да көп тұлғалармен және
жеке тұлғалармен де, заңды тұлғалармен де
құрылуы мүмкін.
ЖШС қызметіне құрылтайшылар өз еңбегімен
қатысуға міндетті емес, жарғылық капиталына өз
үлестерін қосса да жеткілікті болады.
Осы
себептерден
қазіргі
таңда
ЖШС
нысанындағы заңды тұлғалар кең тараған.

14.

Өндірістік Кооперативтер
• Мүшелердің жеке еңбек қатысуына және мүліктік
жарналарына негізделген;
• Салымдар шегіндегі жауапкершілік
• Заң талаптары бойынша белгілі бір жағдайлар
туындаған кезде шектеулі қосымша жауапкершілік
жүктелуі мүмкін

15.

Мемлекеттік кәсіпорындар
• Мемлекеттік
кәсіпорын-мемлекетке
тиесілі
шаруашылық кәсіпорын;
• мүлікті шаруашылық жүргізу құқығында немесе
жедел басқару құқығында иеленеді, пайдаланады
және оған шектеулі билік етеді.

16.

Қоммерциялық емес заңды тұлғалар - өз қызметінің
негізгі мақсаты кіріс түсіруді көздемейтін және алынған
таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін ұйымдар.
Оларға заң шегінде кәсіпкерлікпен айналысуға рұқсат
етілсе де, таза кіріс табу негізгі мақсатына жатпайды.
Коммерциялық емес ұйымдардың негізгі мақсаттары:
әлеуметтік,
мәдени, ғылыми,
білім беру, басқару,
қайырымдылық,
заңды мүдделерді қорғау,
жанжалдарды шешу,
денсаулық сақтау,
өз мүшелерінің игіліктерін қамтамасыз ету, саяси, т.б.

17.

Коммерциялық
емес ұйымдар
Тұтыну кооперативі
Автономды
коммерциялық
емес ұйымдар
Қоғамдық және діни
ұйымдар
Коммерциялық емес
серіктестіктер
Қорлар
Мемлекеттік
корпорациялар
Мекемелер
Мемлекеттік
мекемелер
Юр бірлестігі.
(одақтар,
қауымдастықтар)
КЕҰ-ның басқа
түрлері
Ерікті қоғамдық
бірлестіктер

18.

Коммерциялық емес ұйымдар
әртүрлі әлеуметтік салалардағы
рухани
қажеттіліктерін
қанағаттандыру
мақсатында құрылады (мәдениет, білім, ғылым,
құқықтарды қорғау және т. б.);
• пайда табу мақсатын көздемейді.
• Азаматтардың

19.

ҚР Азаматтық кодексінде заңды тұлғаның екі
негізгі заңды жіктемесі Қызметтің мақсатына
байланысты заңды тұлғалар коммерциялық
және коммерциялық емес ұйымдарға бөлінеді.
Азаматтық
кодексініңнормаларына сәйкес :
Коммерциялық ұйымдар – бұл қызметтің негізгі
мақсаты ретінде пайда табуды көздейтіндер,
ал коммерциялық емес ұйымдар – қызметтің
негізгі
мақсаты
ретінде
пайда
табуды
көздемейтіндер
және
алынған
пайданы
қатысушылар арасында бөлмейтіндер.

20.

емес ұйымның мақсаттары, атап
айтқанда, қайырымдылық, мәдени, білім беру,
ғылыми, басқару, сонымен қатар қоғамдық игіліктерге
қол жеткізу, әлеуметтік мәселелерді шешу, азаматтық
қоғамды дамыту және басқалары болуы мүмкін.
Нәтижесінде коммерциялық емес ұйымның қызметі
өзінің негізгі бөлігінде азаматтық құқық нормаларына
бағынбауы мүмкін.
Мысалы коммерциялық емес ұйымдардың (саяси
партиялар, кәсіподақтар және т. б.) жекелеген
нысандарына қатысты олар азаматтық құқықтық
қатынастарда
тек
өздерінің
негізгі
қызметін
материалдық қамтамасыз ету мақсатында заңды
тұлғалар ретінде әрекет ететіндігі атап өткен жөн,
олардың негізгі қызметі азаматтық-құқықтық реттеу
нысаны болмауы мүмкін
Коммерциялық

21.

Коммерциялық ұйымдар – ол қызметінің негізгі
мақсаты ретінде таза табыс табуды қөздейтін
заңды тұлғалар.
ҚР АК-не сәйкес коммерциялық заңды тұлғаларға
келесі ұйымдастырушылық-құқықтық нысанында
құрылған заңды тұлғалар жатады:
мемлекеттік кәсіпорындар (шаруашылық жүргізу
құқығындағы және жедел басқару құқығындағы
(қазыналық) кәсіпорындар);
шаруашылық
серіктестіктер
(толық,
сенім,
жауапкершілігі
шектеулі
және
қосымша
жауапкершілігі бар);
өндірістік кооперативтер
акционерлік қоғамдар.

22.

тұлғалардың құрылтайшылары өздері
құрған заңды тұлғалар мүлкіне міндеттемелік және
заттық құқықтарға ие болады.
Бірақ заңды тұлғалардың ішінде Коммерциялық
емес ұйымдардың құрылтайшылары олардың
тапқан таза пайдасын өзара бөлісе алмайды.
Заңды

23.

Коммерциялық емес ұйымдарға заң шығарушы
келесілерді жатқызған:
қоғамдық
бірлестіктер
(саяси
партиялар,
қозғалыстар, орталықтар және т.б.),
қорлар (зейнетақы, қайрымдылық),
діни бірлестіктер, мекемелер (мемлекеттік және
мемлекеттік емес)
тұтыну
кооперативтер
(пәтер
иелерінің
кооперативы,
гараж
кооперативы,
саяжай
кооперативы және т.б.),
ассоциациялар (одақ) түрінде құрылған заңды
тұлғалар бірлестіктерін.

24.

Коммерциялық
заңды
тұлғалармен
салыстырсақ, коммерциялық емес ұйымдардың
тізілімі шектелмеген, сондықтан Қазақстанда өзге
де коммерциялық емес заңды тұлғалар құрылуына
жол беріледі.
Сондықтан
коммерциялық
емес
заңды
тұлғалардың кейбір түрлері коммерциялық емес
акционерлік қоғам ретінде де құрылуы мүмкін;
автономды білім беру ұйымы ретінде, түрлі
палаталар нысанында, т.б.

25.

емес
ұйым
кәсiпкерлiк
қызметпен өзiнiң жарғылық мақсаттарына сай
келуiне қарай ғана айналыса алады.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын және
мемлекеттiк
бюджеттiң
есебiнен
ғана
қаржыландырылатын заңды тұлға тек қана
мемлекеттiк мекеме нысанында құрылуы
мүмкiн,
оларға
коммерциялық
қызметпен
шұғылдануға тыйым салынады.
Коммерциялық

26.

Тесттер
1. Мүліктік оқшаулау белгісі ретінде заңды тұлғаның
мұндай белгісі мынаны білдіреді:
әдетте, заңды тұлғаның мүлкі оған меншік
құқығымен тиесілі және барлық басқа жеке және заңды
тұлғалардың мүлкінен оқшауланған;
а)
әдетте, заңды тұлғаның
құқығымен
тиесілі,
ал
(қатысушылардың) құқығы жоқ
б)
мүлкі оған меншік
құрылтайшылардың
әдетте, заңды тұлғаның мүлкі оған меншік
құқығымен тиесілі болады және мемлекет мүлікті заңды
тұлғадан мәжбүрлеп алып қоюға құқылы емес.
в)

27.

2.
Заңды
тұлғаның
дербес
мүліктік
жауапкершілік белгісі ретінде :
а) заңды тұлғаның өзі өз міндеттемелері бойынша
жауап
бермейді,
ал
құрылтайшылар
(қатысушылар),
әдетте,
заңды
тұлғаның
міндеттемелері бойынша жауап береді;
б) заңды тұлғаның өзі өз міндеттемелері бойынша
жауап береді, ал басқа тұлғалар заңды тұлғаның
міндеттемелері бойынша жауап бермейді;
в) заңды тұлға тек өз міндеттемелері бойынша
жауап
бермейді
және
басқа
тұлғалардың
міндеттемелері бойынша жауап береді.

28.

3. Республикалық және жергілікті мемлекеттік
кәсіпорындардан басқа барлық коммерциялық
ұйымдар иелік ететін заңды тұлғаның жалпы
құқықтық қабілеттілігі мынаны білдіреді:
а) мұндай заңды тұлғалар кез-келген қызмет
түрімен айналыса алады;
мұндай заңды тұлғалар ҚР Азаматтық
кодексінің заңды тұлғалар туралы жалпы
ережелеріне бағынады;
б)
мұндай заңды тұлғалар бірдей құқықтық
қабілетке ие.
в)

29.

4. Коммерциялық ұйым болып табылмайды
келесі ұйымдық-құқықтық нысан:
а) өндірістік кооператив;
б) мемлекеттік немесе жергілікті кәсіпорын;
в) мекеме.

30.

5. Коммерциялық ұйым мынадай ұйымдық
құқықтық нысан болып табылады
:а) шаруашылық әріптестік;
б) адвокаттық білім;
в) тұтыну кооперативі.

31.

6. Төменгілердің қайсысы заңды тұлғаларға
жатпайды
A. Мемлекеттік кәсіпорындар
B. Акционерлік қоғамдар
C. Тұтынушылар кооперативтері
D. Жай серіктестіктер, консорциумдар
E. Адвокаттар коллегиялары

32.

7. Заңды тұлға өз құқық қабілеттілігін қалай
жүзеге асырады?
A. Тек бірінші төрағаның әрекеттері арқылы
B. Органдарының қызметі арқылы
C. Өкілдер арқылы
D. Мемлекеттік органдар арқылы
E. Өзі тікелей жүзеге асырады

33.

8. Заңды тұлғаның мекен жайы болып қандай
орын табылады?
A. Тұрақты жұмыс iстейтiн органы орналасқан
мекен жай
B. Заңды тұлға тіркелген мекен жай
C. Заңды тұлға негізгі қызметін атқаратын жер
D. Заңды тұлғаның филиалдары мен өкілдіктері
тіркелген жер
E. Заңды тұлғаның еншілес заңды тұлғасы
орналасқан жер

34.

Шаруашылық
жүргізу
құқығының
субъектілері болып қайсысы табылады:
A. Мемлекеттік кәсіпорындар;
B. Кооперативтер;
C. Қазыналық кәсіпорын;
D. Мекемелер;
E. Акционерлік қоғамдар.
9.

35.

10. Толық серіктестіктің құрылтайшыларының
құрамында кем дегенде неше тұлға болу қажет?
A. Екі азамат
B. Бір азамат
C. Екі заңды тұлға
D. Бір заңды тұлға
E. Бір азамат немесе заңды тұлға

36.

11.Жарғылық капиталының мөлшері азайғанда
заңды тұлға:
A. Тіркеуге жатады
B. Салық органдарында тіркеледі
C. Қайта тіркелуге жатады
D. Қайта құруға жатады
E. Статистика органдарында тіркеуге жатады

37.

12. Шаруашылық серіктестік - бұл:
капиталы
құрылтайшылардың
үлесіне (салымдарына) бөлінген коммерциялық
ұйым
B. Заңды тұлғаның оқшауланған бөлімшесі
C. Коммерциялық емес ұйым
D. Азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызметі
үшін мүшелік негіздегі ерікті бірлестігі
E. Қоғамдық бірлестік
A. Жарғылық

38.

13.Азамат қанша толық серіктестіктің мүшесі
немесе
сенiм
серiктестiктерiнiң
толық
серiктесi бола алады.
A. Азамат кем дегенде екі толық және сенiм
серiктестiгiнiң толық серiктесi бола алады.
B. Азамат өзінің қалауынша бірнеше толық немесе
сенiм серiктестiгiнiң толық серiктесi бола алады.
C. Азамат тек бiр ғана толық немесе сенiм
серiктестiгiнiң толық серiктесi бола алады.
D. Азамат тек сенiм серiктестiгiнiң толық серiктесi
бола алады
E. Азамат тек толық серіктестіктердің толық
серіктесі бола алады

39.

1-тапсырма Заңды тұлға аудандық сотқа тіркеуші
заңды тұлғаның құрылтай құжаттарына енгізілетін
өзгерістерді мемлекеттік тіркеуден бас тарту
туралы шешімін жарамсыз деп тану туралы
өтінішпен жүгінді.
Мемлекеттік тіркеуден бас тарта отырып, тіркеуші
орган өтініште заңды тұлғаның орналасқан жері
ретінде оның директорының тұрғылықты мекенжайы көрсетілгенін айтты.
Істі шешіңіз.

40.

2. тапсырма Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің
құрылтайшысы өзі құратын заңды тұлғаны
мемлекеттік тіркеуден тіркеуші органның бас тартуын
заңсыз деп тану туралы арызбен аудандық сотқа
жүгінді.
Тіркеуші орган қоғамның орналасқан жері ретінде
мемлекеттік тіркеу туралы өтініште көрсетілген
мекенжайда құрылтайшы (жеке тұлға) тіркелмеген, іс
жүзінде тұрмайтын, құқығы жоқ тұрғын үй-жай бар
екенін анықтады.
Істі шешіңіз.

41.

"Темір" ЖШС құрылтайшылары 2023
жылдың 12 қыркүйегінде тіркеуші органға заңды тұлға
ретінде қоғамды мемлекеттік тіркеу мақсатында заң
бойынша талап етілетін құжаттар тізімін ұсынды. Сол күні
құжаттар қабылданды; 2023 жылдың 15 қыркүйгінде
қоғамды тіркеуден бас тартылды.
Шешімде кәсіпорынның таңдалған жұмыс профилітұрмыстық техниканы жөндеу-аудан тұрғындарының
қажеттіліктеріне сәйкес келмейтіні көрсетілген, өйткені
аудан аумағында тұрмыстық техникаға қызмет көрсету
орындары жеткілікті. Сонымен қатар, осы аумақта
осындай атаумен заңды тұлға тіркелген.
Тіркеуден бас тарту туралы шешім 2023 жылдың 15
қазанында шығарылды.
Заңнама нормаларын бұзу бар ма?
Жағдайға заңды баға беріңіз. Тіркеуші органның
әрекеттеріне шағымдануға бола ма?
3. тапсырма

42.

4.тапсырма
Заңды
тұлғаның
жалғыз
қатысушысының шешімімен осы Заңды тұлғаның
жалғыз атқарушы органының өкілеттігі тоқтатылды,
жаңа бас директор сайланды.
Заңды тұлға туралы мәліметтерге өзгерістер енгізу
туралы өтінішпен Заңды тұлғаның құрылтайшысы
жүгінді.
Тіркеуші орган уәкілетті емес тұлғаның өтініш
беруіне
байланысты
өзгерістерді
мемлекеттік
тіркеуден бас тартты.
Тіркеуден бас тарту заңды ма?

43.

Акционерлік қоғам осы қоғамның
атқарушы
органы
туралы
мәліметтерді
мемлекеттік тіркеуден бас тартуды заңсыз деп тану
туралы талаппен аудандық сотқа жүгінді.
Мемлекеттік тіркеу туралы өтінішке жаңадан
тағайындалған директор қол қойған жағдай бас
тартуға негіз болды.
Тіркеуден бас тарту заңды ма?
Заңды тұлға туралы мәліметтерге өзгерістер
енгізу туралы өтінішті кім береді?
Заңды
тұлғаның
атқарушы
органының
өкілеттігі қай сәттен бастап пайда болады не
тоқтатылады?
5.тапсырма

44.

6.тапсырма
Прокурор
аудандық
сотқа
акционерлік қоғамды тарату туралы талап арызбен
жүгінді, ол "Акционерлік қоғамдар туралы" заңның
нормаларын бұза отырып, жаңадан қабылдаған
заң талаптарына сәйкес 2023 жылдың 1 шілдесіне
дейін өзінің жарғысын заңға сәйкес келтірмеді. Сот
талаптарды қанағаттандырды.
Акционерлік қоғамды таратуға негіз бар ма?
Аталған шешім шығарылғанға дейін сот қандай
іс жүргізу әрекеттерін жасауы керек еді?

45.

тапсырма. Прокурор төрелік сотқа Қоғам
акционерлерінің тізілімін жүргізу ережелерін
бұзуына байланысты акционерлік қоғамды тарату
туралы талап арызбен жүгінді.
Бірінші сатыдағы сот талапты қанағаттандырды.
Апелляциялық саты шешімнің күшін жойды, сот ісін
қанағаттандырудан бас тартты, қоғам жіберген
бұзушылықтар жойылатын сипатта болғанын және
қоғамды
таратуға
негіз
бола
алмайтынын
мойындады.
Сот заң бұзушылықтардың жойылатындығын
қандай негізінде анықтай алады?
7

46.

8. тапсырма заңды тұлғаны тарату туралы талапты
тіркеуші органының талабы бойынша аудандық сот
қарады және қанағаттандырылды. Осы шешімнің
негізінде
тіркеуші
органының
инспекциясы
белгіленген тәртіппен тарату балансы бекітілгенге
дейін қоғамды заңды тұлғалар тізілімінен шығару
туралы қаулы шығарды.
Әділет органының қоғамды тізілімнен шығару
туралы қаулысын жарамсыз деп тануға негіз бар
ма?

47.

Аудан
әкімшілігі
басқа
құрылтайшыларды қосып, ауылшаруашылық ет
өнімдерін жасап шығаратын өндірістік кооператив
санатындағы заңды тұлға құрып, оны тіркейді.
Құрылтайшылардың құрамында, Әкім аппараты
мемлекеттік мекемесімен қатар, «Орда» ЖШС-і
және екі азамат болған. Бұлар құрған ЖШС аудан
тұрғындарымен келісім шарттар жасасып, олардан
ет сатып алған.
Еттің құнын жартылай ғана төлеп үлгерген, себебі
шарт бойынша қалған жартысы 3 айдан кейін,
өндіріс басталып, қазы, шұжық сияқты тағамдар
өндіріліп, сатыла бастағаннан кейін төленуі
бекітілген.
Алайда прокурор сотқа осы ЖШС-ін тіркеуді заңсыз
деп танып, оны жою туралы талап арыз береді.
9-тапсырма

48.

Сұрақтар:
Прокурордың талабы қанағаттандыруға жата ма?
Мемлекеттік орган болып табылатын заңды тұлғаның
құқықтық жағдайы қандай?
Аудан әкімінің әрекеттері заңға сай келе ме?
Сот прокурордың талабын қанағаттандыратын болса,
малдарын етке сатқан ауыл тұрғындары қалған
ақшаларын кімнің есебінен талап ете алады?
Мемлекеттік мекемелердің өздеріне бекітілген мүлікке
билік ету шектері қойыла ма?
Құрылтай шартында: «Әкім аппараты» мемлекеттік
мекемесінің жарғылық капиталдағы үлесі 51 пайыз
құрайды» деп бекітіліпті.
Осыған
орай
жауапкершілік
құрылтайшылардың
арасында қалай бөлінуі керек?