Әкімшілік құқықтың жеке және ұжымдық субъектілері

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ ЖАНЫНДАҒЫ СОТ
ТӨРЕЛІГІ АКАДЕМИЯСЫ
ӘКІМШІЛІК ҚҰҚЫҚТЫҢ
ЖЕКЕ ЖӘНЕ ҰЖЫМДЫҚ
СУБЪЕКТІЛЕРІ
Нұрышева Толқын Серікқалиқызы
заң ғылымдарының кандидаты
Астана - 2023

2.

ӘКІМШІЛІК ҚҰҚЫҚТЫҢ ЖЕКЕ ЖӘНЕ ҰЖЫМДЫҚ
СУБЪЕКТІЛЕРІ
Мазмұны:
Атқарушы билік
органдары
әкімшілік құқықтың
субъектісі ретінде:
құзыреті, шектеу
мәселелері
Әкімшілік органдар
әкімшілік құқықтың
субъектісі ретінде:
түсінігі және
ерекшелігі
Жариялық
өкілеттіктерге ие
субъектілердің
ерекшеліктері.

3.

Әкімшілік құқық атқарушы билік органдарының (Үкімет,
министрліктер, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар) қызметін
ұйымдастырумен байланысты қатынастарды реттейді, олардың
кұрылымын, өкілеттіктері мен құзіретін, сонымен бірге олардың
арасындағы өзара іс-қимылдарын анықтайды.
Атқарушы
билік
органдары
Орталық
Жергілікті

4.

Орталық
атқарушы орган
• Үкімет
• Министрліктер
Жергілікті
атқарушы
орган
• облыстың,
республикалы
қ маңызы бар
қаланың және
астананың,
ауданның
(облыстық
маңызы бар
қаланың)
әкімдіктері

5.

* Атқарушы билік органдарының
* Мемлекеттік
құзыреті
биліктің
жоғары
атқарушы-өкімдік
етуші
органы Үкімет болып табылады. Үкiметтiң құрамына Үкiмет мүшелерi Республиканың Премьер-Министрi, оның орынбасарлары, министрлер және
Республиканың өзге де лауазымды адамдары кiредi.
* Үкіметті Республика Президенті құрады және ол қаулылар шығарады.
Республика Премьер-министрі өкімдер шығарады.
* Министрліктер, ведомстволар атқарушы биліктің орталық органдары
болып табылады.
Министрліктер басты атқарушы орган болып табылады, ол мемлекеттік
баскарудың тиісті саласына басшылықты, сондай-ақ заңнамада көзделген
шекте, салааралық үйлестіруді жүзеге асырады.
Ведомство — өз құзыретінің шегінде арнаулы атқарушы және бақылаушықадағалаушы
қызметтерді,
сондай-ақ
салааралық
үйлестіруді
немесе мемлекеттік басқарудың бағынышты саласына басшылықты жүзеге
асыратын республиканың орталық атқарушы органының комитеті болып
табылады.
* Жергілікті атқарушы органдар — жоспарлар, аумақты дамытудың
экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларын, жергілікті бюджетті
жасауды жүзеге асырады және олардың атқарылуын қамтамасыз
етеді, коммуналдық меншікті баскарады.

6.

*Атқарушы билік органдарын
шектеу мәселелері
* құқықтық шектеулер
* азаматтық қоғамдық
шектеулер

7.

* Қуатты өңірлер – қуатты ел.
Жергілікті билік
жұмысының
арттыру.
органдары
тиімділігін
* Азаматтардың құқықтары мен
қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
* Әділетті
мемлекет
азаматтардың мүддесін қорғау
жолында.
* Азаматтардың
мемлекетті
басқару ісіне қатысуы.
* Мемлекеттік басқару ісін қайта жаңғырту.
* Әкімшілік әділеттің қолданылу аясын да кеңейту
қажет.

8.

Мемлекеттік органның
функциялары
Стратегиялық
функциялары
жоспарлы
құжаттарды әзірлеу,
қабылдау,
мемлекеттік
жоспарлау жүйесін
айқындау,
халықаралық
қатынастарды,
ұлттық қауіпсіздік
пен қорғаныс
қабілеттілігін
қамтамасыз ету
жөніндегі
функциялар
Реттеу
функциялары
Іске асыру
функциялары
Бақылау
функциялары
мемлекеттік
функциялардың іске
асырылуын
нормативтік
құқықтық
қамтамасыз ету,
нормативтік
құқықтық актілерді
тіркеу және олардың
орындалуына талдау
жүргізу, мемлекеттік
органдардың
қызметін үйлестіру,
мемлекеттік
активтерді басқару
жөніндегі
функциялар
жоспарлы
құжаттарды,
нормативтік
құқықтық актілерді
орындауға,
мемлекеттік
органның жоспарлы
құжаттарында
көзделген мақсаттар
мен міндеттерге қол
жеткізуге,
мемлекеттік
қызметтер көрсетуге,
рұқсат беру
құжаттарын
(лицензиялауды,
тіркеуді,
сертификаттауды қоса
алғанда) беруге
бағытталған
функциялар
жеке және заңды
тұлғалар, оның ішінде
мемлекеттік мекемелер
қызметінің нормативтік
құқықтық актілерде
белгіленген талаптарға,
ал Қазақстан
Республикасының
заңдарында көзделген
жағдайда, Қазақстан
Республикасының
заңдарында, Қазақстан
Республикасы
Президентінің
жарлықтарында және
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
қаулыларында
белгіленген талаптарға
сәйкестігі тұрғысынан
тексеру және бақылау
жөніндегі функциялар

9.

*
Орталық
және
(немесе)
жергілікті
атқарушы
органдар
функцияларының аутсорсингі (бұдан әрі – аутсорсинг) деп орталық және
(немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын шарттар жасасу
арқылы жүзеге асыру үшін оларды бәсекелес ортаға беру түсініледі.
Орталық және (немесе) жергілікті
атқарушы
органдардың
функцияларын
бәсекелес
ортаға
берудің негізгі мақсаттары:
*
1) бәсекелес ортаны дамытуға
және жетілдіруге жәрдемдесу;
*
2) орталық және (немесе)
жергілікті атқарушы органдардың
функцияларын жүзеге асырудың
тиімділігі мен сапасын арттыру;
*
3) мемлекеттік басқару жүйесін
жетілдіру;
*
4) оңтайландыру болып
табылады.
Орталық және (немесе) жергілікті
атқарушы
органдардың
функцияларын бәсекелес ортаға
беру:
1) аутсорсинг;
2) мемлекеттік тапсырма;
3) мемлекеттік әлеуметтік
тапсырыс;
4) пайдаланушылар есебінен
беру;
5) міндетті мүшелікке
(қатысуға) негізделген өзін-өзі
реттеуді енгізу арқылы жүзеге
асырылады.

10.

* 1) мемлекеттік басқарудың тиісті саласындағы (аясындағы) орталық және (немесе) жергілікті
атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеуді мүдделі тұлғалармен,
орындаушылармен және ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп жыл сайынғы негізде жүзеге
асырады;
*
2) мемлекеттік басқарудың тиісті саласындағы (аясындағы) орталық және (немесе) жергілікті
атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың
дайын болуына талдауды мүдделі тұлғалармен, орындаушылармен және ҚР Ұлттық кәсіпкерлер
палатасымен бірлесіп жүргізеді;
*
3) мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға орталық және (немесе)
жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері бойынша
ұсыныстар енгізеді;
*
4) мемлекеттік басқарудың тиісті саласындағы (аясындағы) орталық және (немесе) жергілікті
атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру, сондай-ақ орталық және (немесе)
жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару мәселелері
бойынша нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлейді;
*
5) пайдаланушылардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда,
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларды қалпына келтіруге бағытталған шараларды
қабылдайды;
*
*
*
6) орындаушыларды мониторинг нәтижелерімен таныстыруға міндетті;
7) орталық атқарушы органдардың функциялары бәсекелес ортаға берілген кезде, оңтайландыру
тұрғысынан есептеме жүргізеді және оны мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті
органға келісуге жібереді;
8) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

11.

*
* 1) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру
үшін іріктеуді мүдделі тұлғалармен, орындаушылармен және Қазақстан
Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп жыл сайынғы негізде
жүзеге асырады;
* 2) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін
ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайын болуына талдауды
мүдделі тұлғалармен, орындаушылармен және Қазақстан Республикасы
Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп жүргізеді;
* 3) мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға
жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру
мәселелері бойынша ұсыныстар енгізеді;
* 4) пайдаланушылардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері
бұзылған жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларды
қалпына келтіруге бағытталған шараларды қабылдайды;
* 5) орындаушыларды мониторинг нәтижелерімен таныстыруға міндетті;
* 6) жергілікті атқарушы органдардың функциялары бәсекелес ортаға
берілген кезде, оңтайландыру тұрғысынан есептеме жүргізеді және оны
мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға келісуге
жібереді;
* 7) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесіне орай жергілікті атқарушы
органдарға Қазақстан Республикасының заңнамасында жүктелетін өзге де
өкілеттіктерді жүзеге асырады.

12.

*
Лауазымды адамдардың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және
мемлекеттік органдардың актілеріне (шешімдеріне)
шағымдарды қарайтын органдар
3. Лауазымды адамдардың әрекеттеріне
(әрекетсіздігіне) және мемлекеттік
органдардың актілеріне (шешімдеріне)
Қазақстан Республикасының заңдарында
көзделген тәртіппен сотқа шағым жасалады.
1.Егер Қазақстан Республикасының
заңдарында өзгеше көзделмесе,
лауазымды адамдардың әрекеттеріне
(әрекетсіздігіне), сондай-ақ
мемлекеттік органдардың актілеріне
(шешімдеріне) шағымды қарауды
жоғары тұрған мемлекеттік орган
(жоғары тұрған лауазымды адам)
жүргізеді.
2. Жоғары тұрған мемлекеттік органға
(жоғары тұрған лауазымды адамға) шағым
беру дау айтылатын құқықтарын,
бостандықтарын және (немесе) заңды
мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінуге кедергі
келтірмейді.

13.

Әкімшілік орган:
Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес әкімшілік актіні қабылдау, әкімшілік
әрекет жасау (әрекетсіздік таныту) жөнінде
өкілеттіктер берілген мемлекеттік орган,
жергілікті өзін-өзі басқару органы,
мемлекеттік заңды тұлға, сондай-ақ өзге
ұйым;

14.

Әкімшілік орган
* Мемлекеттік субъектілер
* Мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару
органы, мемлекеттік заңды тұлға, ұйымдар
* Мемлекеттік емес субъектілер
* Заңдарда жария функциялар берілген ұйымдар ҰКП, Республикалық нотариаттық палата,
Республикалық адвокаттар алқасы, жеке сот
орындаушыларының палатасы, міндетті мүшелікке
негізделген өзін-өзі реттейтін ұйымдар және жарияқұқықтық салада жеке және заңды тұлғалардың
құқықтары мен міндеттерін іске асыратын өзге де
субъектілер жатады

15.

* Мемлекеттік орган
* Жергілікті атқарушы органдар (әкімдер, олардың аппараттары,
облыстық басқармалар, аудандық, қалалық бөлімдер және т. б.)
* Мемлекеттік заңды тұлғалар («Азаматтарға арналған үкімет»
КЕАҚ, «Қазавтожол» АҚ және т. б.)
* Мемлекеттік емес субъект
Мысалы, егер азамат нотариус болғысы келсе, лицензия алуы керек
(бұл Әділет министрлігі беретін әкімшілік акт), сондай-ақ
Республикалық нотариаттық палатаның мүшесі болуы тиіс (аталған
ұйымға мүшелікке қабылдау туралы шешім де РНП қабылдайтын
әкімшілік акт болып табылады). Нотариаттық қызметпен айналысу
құқығын іске асыру заңда Әділет министрлігі мен РНП-ның
айрықша құзыретіне жатқызылған. Осылайша, осы қатынастарда
РНП әкімшілік орган болады.

16.

КР Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі
Әкімшілік орган, лауазымды адам
жолданымдарды қабылдайды және тіркейді, оларды және оларға қоса
берілген құжаттарды ресімдеуге жәрдемдеседі, формальды қателерді
жоюға және қоса берілетін құжаттарды толықтыруға мүмкіндік береді
әкімшілік рәсімге қатысушыға оның әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға
байланысты мәселелер бойынша құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға қажетті ақпаратты Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен сұратады және
алады;
әкімшілік рәсімге қатысушыны өткізілетін тыңдаудың орны мен уақыты
туралы күні бұрын хабардар етеді;
осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, әкімшілік рәсім бойынша
шешім қабылдау алдында әкімшілік рәсімге қатысушыны тыңдайды;

17.

Әкімшілік орган, лауазымды адам:
әкімшілік актіні осы Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік
рәсімге қатысушының не олардың өкілдерінің назарына жеткізеді;
осы Кодексте белгіленген жағдайларда және негіздер бойынша
әкімшілік рәсімге қатысушының құқықтарын іске асырудан бас
тартады;
осы Кодексте көзделген жағдайларда, өз құзыреті шегінде
әкімшілік органдарға, лауазымды адамдарға жәрдем көрсетеді;
Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де
өкілеттіктерді жүзеге асырады.

18.

Әкімшілік орган:
Мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, мемлекет
жүз пайыз қатысатын заңды тұлғалар келіп түскен, қаралған
жолданымдардың, хабарлардың, үн қосулардың, ұсыныстардың,
сұрау салулардың саны және оларды құқықтық статистика және
арнайы есепке алу саласындағы статистикалық қызметті өз
құзыреті шегінде жүзеге асыратын мемлекеттік орган белгілеген
мерзімдерде және көлемде қарау нәтижелері туралы мемлекеттік
құқықтық статистикалық ақпаратты беруге міндетті.

19.

Жария өкілеттіктері бар субъектілердің ерекшеліктері
Жария өкілеттіктер
берілген
субъектілер
жүйесіне өзін-өзі
реттейтін ұйымдар
кіреді.
1
9
орталық және (немесе)
жергілікті атқарушы
органдардың функцияларын
орындаушылар
кәсіпкерлік субъектілері және
олардың бірлестіктері, өзін-өзі
реттейтін және үкіметтік емес
ұйымдар,
Кодексте белгіленген тәртіппен
орталық және (немесе)
жергілікті атқарушы
органдардың функцияларын
жүзеге асыратын (ӘРПК)
Өзін — өзі реттейтін
ұйымдардың мақсатымемлекеттік органдар
емес, ӨРҰ
мүшелерінің қызметін
реттеу және бақылау
есебінен оның
мүшелері көрсететін
қызметтердің
(жұмыстардың,
тауарлардың) жоғары
сапасын қамтамасыз
ету.

20.

Өзін-өзі реттеу туралы
Қазақстан Республикасының Заңы
2015 жылғы 12 қарашадағы № 390-V ҚРЗ
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
өзін-өзі реттейтін ұйым – қызметтің, саланың, экономикалық қызмет
түрлерінің, өндірілген тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер)
нарығының ортақтығы қағидаты бойынша жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
немесе кәсіптік қызмет субъектілерінің ерікті не міндетті мүшелігіне
(қатысуына)
негізделген,
қауымдастық
(одақ),
қоғамдық
бірлестік
нысанындағы немесе Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
өзге де ұйымдық-құқықтық нысандағы коммерциялық емес ұйым;
өзін-өзі реттеу – осы Заңда көзделген, жеке және заңды тұлғалардың өздері
жүзеге асыратын, өзін-өзі реттейтін ұйымның қағидалары мен стандарттарын
бекітуге, олардың сақталуына бақылауды жүзеге асыруға, сондай-ақ өзін-өзі
реттеу субъектілерінің мүліктік жауаптылығын қамтамасыз етуге негізделген
кәсіпкерлік немесе кәсіптік қызметті өз бетінше реттеуге бағытталған шаралар
кешені;

21.

Өзін-өзі реттейтін ұйымның негізгі белгілеріне мыналар
жатады:
• өзінің мәртебесі
бойынша
коммерциялық емес
болып табылады;
* мүшелік негізінде
қалыптасады;
• өз мүшелеріне қатысты жария
(реттеуші) функциялар мен
өкілеттіктерге ие (ережелерді
(стандарттарды) әзірлеу,
олардың сақталуын және
орындалуын бақылау және т.
б.);
• басқа тұдғалармен
қарым-қатынаста өз
мүшелерінің
құқықтары мен
мүдделеріне өкілдік
етуді және қорғауды
жүзеге асырады.
* Өзін-өзі реттейтін ұйымдар, бір жағынан, мемлекеттің функцияларын
белгілі бір дәрежеде жүзеге асырады, ал екінші жағынан өзін-өзі реттеуді
жүзеге асырады.
2
1

22.

О публичном характере деятельности саморегулируемых организаций
свидетельствуют следующие их полномочия:
а) разработка и утверждение стандартов и правил предпринимательской или
профессиональной
деятельности,
т.
е.
требований
к
осуществлению
предпринимательской или профессиональной деятельности, обязательных для
выполнения всеми членами саморегулируемой организации;
б) осуществление контроля за предпринимательской или профессиональной
деятельностью своих членов в части соблюдения ими требований стандартов и
правил саморегулируемой организации, условий членства в саморегулируемой
организации;
в) рассмотрение жалоб на действия членов саморегулируемой организации и дел о
нарушении ее членами требований стандартов и правил саморегулируемой
организации, условий членства в саморегулируемой организации;
г) применение в отношении своих членов мер дисциплинарного воздействия, в том
числе вынесение предписания, обязывающего члена устранить выявленные нарушения, вынесение члену предупреждения, рекомендация об исключении члена из
саморегулируемой организации, подлежащая рассмотрению постоянно действующим коллегиальным органом управления саморегулируемой организации и т. п.

23.

НАЗАР ҚОЙЫП
ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!
23