1.55M

Category:

lingvistics

Мохошогуй зүрхәтәй морин эрдэяи

1.

(А. Лыгденовэй “Морин хуур” гэһэн рассказай жэшээ дээрэ)

Зорилгонууд:
1. А. Лыгденовэй “Морин хуур” гэһэн рассказай удха һурагшадай
хэр зэргэ ойлгоһыень шалгаха;
2. Һургашадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөхэ, ухаан
бодолыень хурсадхаха;
3. Һурагшадта “морин – хүнэй хани нүхэр”, “мохошогүй зүрхэтэй
морин эрдэни” гэжэ ойлгосонуудтай танилсуулха, морин эрдэнидэ
хабаатай арадай аман зохёолтой танилсуулха, һурагшадай эдэ
үгэнүүдые хэлэлгэдэ үргэнөөр хэрэглэжэ шадаха аргыень
бэхижүүлхэ.
Хэрэгсэлнүүд:
Буряад сахим һураха бэшэг, проектнэ самбар, морин хуур, слайднууд.

3.

«Мориной нэрэ дурдаагуй дуун
Манай арадта байдаггүйл».
Д.Жалсараев

4.

Морин тухай үгэ
Морин, морин!
Морин гэhэн нэрэшни
Ямар хонгео hайхан бэ!
Ябадалайшни хүгжэмТүгдэрсэ шулуу дайраhан
Түмэр тахын ханхинаан,
Эрын хүл тогтооhон
Эмээлэй дүрөөгэй шэнхинээн,
Холохонуур сууряатаhан
Хонхын хүхюун жэнгирээнШэхэнэй шэмэг абяанууд
Шэнгээ байнал нэрэдэшни!
Моригүй нютаг гэжэ
Буряад орондо байдаггүйл,
Мориной нэрэ дурдаагүй дуун
Манай арадта байдаггүйл.
Д.Жалсараев

5.

Оньhон үгэнүүд
Баатарай түрэхэдэ, хүлэг түрэдэг.
Морин тухай хэлсэбэл, зүhэнhөөнь эхилдэг,
Хүн тухай хэлсэбэл, нэрэhээнь эхилдэг.
Хүн болохо багаhаа,
Хүлэг болохо унаганhаа.
Һайн морин һалхиншуу
Һайн хүн нараншуу.
Һайн хүн нэгэ үгэтэй
Һайн морин нэгэ ябадалтай.

6.

Морин эрдэни
Буряад зомнай үе наһанайнгаа унаган нүхэрөө морин эрдэни гэжэ нэрлэдэг.
Манай үльгэр домогой, баатар мэргэшүүлэй хүлэг моридынь хурдан түргэн,
ухаатай сэсэн, хүндэл адляар үгэлдэг хадаа «турья, турья, турьянза, турьян
хэлэхым дуулалза» гэжэ түүрээдэг ха юм. Арад зомнай аялга дуундаа аһан
түрүүн агта моридоо магтадаг заншалтай, ушар иимэһээ «Эрбэд соохор»,
«Нарихан шарга», «Хүрин хээр» гэхэ мэтын дуунуудай сууряан таһардаггүй.
Нютаг нуга бүхэндэ найр нааданда түрүүлһэн гүйгөөшэнүүд, жороо жорхой
морид, баһа хатаршашье морид суурхадаг.
Аргамаг һайхан адуун һүрэгые буряад арад зон анхан хуушан сагһаа
нааша хүндэлжэ һанадаг байһан юм. Тиимэһээ мохошогүй зүрхэтэй
морин эрдэни гэжэ хамагай хайрата нэрэ үгтэһэн байна.
Һайн морин һанаһан газарта хүргэхэ,
Һайн нүхэр хэһэн ажалда туһалха,
Хүлэг морин хүнэй нүхэр,
Хүдэр номон зоригой нүхэр,
— гэдэг ушарһаа, буряад зон мохошогүй зоригтой морин эрдэниин хүсэ
шадал хэрэглэжэ, ажал хүдэлмэриеэ хэдэг, аян замда ябадаг, аба хайдаг
эрхилдэг, аюулта дайсанай добтолон ороо хада, түмэн мориной түбэрөө
гаргажа, булад һэлмын ханхинаа зэдэлүүлжэ, ами бэеэ, гэр бүлэеэ,
ажал байдалаа хамгаалдаг байгаа.

7.

Гэсэрэй морин – Бэльгэн хээр

8.

Джангар Баатарай - Аранзал Зээрдэ

9.

Манас Баатарай - Ак-Кула

10.

Чингис хаанай - Найман

11.

Морин хуур

12.

Шэнэ үгэнүүдэй толи:
Зэрлиг hарлаг- дикий як
Номо годли- лук и стрела
Дэлhэн- грива
Азарга морин- жеребец
Мохошогуй - непритупляемый, несгибаемый, неунывающий.

13.

Ц. Сампиловай
зурагууд

14.

Үреэлнүүд
Агта хурдантай айлай аба гэгдэжэ,
Аяга сай халуунтай айлай эжы гэгдэжэ ябагты!
Сэргэhээтнай морин бү таhараг,
Гуламтаhаатнай айлшад бү таhараг!
Унашагүй сэргэтэй,
Унтаршагүй галтай ажаhуугты!

15.

16.

17.

Багшын тобшолол
Бидэ мүнөөдэр, үхибүүд, морин эрдэниин үүргэ тухай хэлсэбэбди.
Буряадуудай ажабайдалда морин эрдэни ямар аша туhатайень,
А. Лыгденовэй рассказ соо морин тухай домог хаанаhаа эхиеэ абажа бии
болоhыень, ямар хадань морин эрдэни гэжэ арадтамнай дэлгэрэнхэйень,
мун тиихэдэ ямаршье аман зохеол соо морин тухай хэлсэдэг, бэшэдэг
дээрэнь тогтообди.
Хэшээлэймнай эпиграф: «Мориной нэрэ дурдаагуй дуун манай
арадта байдаггүй» гээшэhээ уламжалан, бидэ баян аман зохеолойнгоо
үльгэр, домог, оньhон хошоо үгэнүүд, дуунууд, үреэлнүүд соо морин
эрдэниин хүн зондо сэгнэшэгуй үүргэ дүүргэдэг байhыень тобшолбобди.

Мохошогуй зүрхәтәй морин эрдэяи

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.