Канстытуцыя як асноўны закон дзяржавы (лекцыя № 8)

1. Канстытуцыя як асноўны закон дзяржавы.

2. План лекцыі

1. Фарміраванне прававых традыцый у Беларусі.
2. Савецкія Канстытуцыі 1919, 1927, 1937, 1978 гг.
3. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь.

3. Літаратура па тэме

Гісторыя беларускай дзяржаўнасці : вучэб. дапаможнік для
студэнтаў устаноў вышэйшай адукацыі / І. А. Марзалюк [и др.] ;
навук. рэд. Г. Г. Краско ; пад агульнай рэд. І. А. Марзалюка. –
Мінск : Адукацыя i выхаванне, 2022. – 447 с.
История белорусской государственности. В 5 т.
Т. 1. Белорусская государственность: от истоков до конца XVIII в.; .
Т. 2. Белорусская государственность в период Российской империи
(конец XVIII - начало XX в.) ;
Т. 3. Белорусская государственность : от идеи к национальному
государству (1917 - 1939 гг.)
Т. 4. Белорусская государственность накануне и в период Великой
Отечественной войны и послевоенного восстановления (1939 - 1953
гг.)
Т. 5. Национальная государственность на переломе эпох (вторая
половина XX - начало XXI в.)
НАН Беларуси, Ин-т истории ; гл. ред. А. А. Коваленя ; редкол.:
В.В.Данилович [и др.]. – Минск : Беларуская навука, 2018-2019.

4. 1. Фарміраванне прававых традыцый у Беларусі.

5.

«Руская
Праўда»
–
першы з дайшоўшых да нас
сiстэматычных
зборнiкаў
права
ўсходнеславянскiх
(«рускiх») зямель X–XII стст.
«Руская Праўда» – гэта
звод пастаноў i судовых
звычаяў.

6. Князь Яраслаў Мудры трымае Сафійскі сабор і Рускую Праўду (мастак Іван Білібін)

7. Руская Праўда

Рэдакцыі
Кароткая Праўда
(ХІ ст.)
Прастраная
Праўда
(ХІІ ст.)
Скарочаная
Праўда
(XV ст.)

8.

Звычаёвае права рэгулявала:
структуру i кампетэнцыі дзяржаўных
устаноў;
правы i абавязкi розных сацыяльных груп
насельнiцтва;
грамадскiя,
сямейна-шлюбныя,
зямельныя,
судова-працэсуальныя,
крымiнальныя i iншыя праваадносiны.

9.

права
уласнасці
саслоўная
структура
кампенсацыя
за калецтвы
і забойствы
прынцыпы
ўспадкоўванне
Руская
Праўда
парадак
кампенсацыі
даўгоў
грашовая
сістэма
пакарання
за
парушэнні
мяжы

10.

Істотны прагрэс у
галіне абароны
правоў чалавека быў
дасягнуты на
этапе заканадаўства
Вялікага Княства
Літоўскага, Рускага і
Жамойцкага.

11. Казімір IV Ягелончык (1440 – 1492 гг.)

29 лютага 1468 г. –
судзебнік быў
уведзены пасля
ўзгаднення з панамірадаю.

12. Судзебнік Казіміра – зборнік судовых нормаў.

13. Судзебнік 1468 г.

25 артыкулаў аб пакараннях за крымінальныя
злачынствы і павіннасцях на гаспадара;
у аснове «Руская Праўда» і мясцовае
звычайнае права;
мовай Судзебніка была старабеларуская мова.

14. Судзебнік Казіміра IV (1468) абвяшчаў прынцып «невінаваты, пакуль не даказана адваротнае».

15. Судзебнік 1468 г.

адзіныя меры пакарання на ўсёй тэрыторыі (за крадзеж);
iндывiдуалiзацыя пакарання: злачынец павiнен быў
несцi адказнасць перад законам, i нiякi выкуп не
пазбаўляў яго ад пакарання;
віды пакарання: смяротная пакаранне, цялесныя
пакаранні, грашовыя спагнанні.

16. Статуты ВКЛ (1529, 1566, 1588)

17. Статут 1529 г.

Прычыны:
рэгламентацыя сацыяльна-эканамічных і
палітычных адносін;
цэнтралізацыя ўлады;
фарміраванне
сацыяльнай
структуры
грамадства;
сістэматызацыя заканадаўства.

18. Статут 1529 г.

1522 г. – Гродзенскі
сейм;
камісія на чале з
Віленскім ваяводай і
канцлерам
ВКЛ
Альбрэхтам
Гаштольдам.
29 верасня 1529 г. быў
зацверджаны
Статут
ВКЛ.

19. Статут 1529 г.

4 спiсы на старабеларускай мове;
3 перакладныя (лацiнская i польская
мовы);
4 спiсы XIX ст.
Упершыню надрукаваны на беларускай
мове ў 1841 г. у Познанi, у 1854 г. —
кiрылiцай у Маскве.

20. Статут 1529 г.

13 раздзелаў, 245 (283) артыкулаў;
прыярытэт пісанага права над звычайным;
прынцып адказнасці толькі па закону і
суду;
прынцып iндывiдуальнай адказнасцi.

21. Статут 1566 г.

1551 г. – створана камiсiя
(5
католiкаў
i
5
праваслаўных).
Кіраўнік камісіі Мікалай
Радзівіл Чорны.
1
сакавіка
1566
г.
Жыгімонт Аўгуст увёў яго
ў дзеянне;
14
раздзелаў,
367
артыкулаў;
13 на беларускай мове,
40
–
на
польскай,
5 на лацінскай.

22. Статут 1566 г.

абвяшчалася прэзумпцыя невiнаватасцi;
непаўналетнiя маглi быць пакараны толькi
пасля 14 гадоў;
адасобленасць ВКЛ ад Польшчы;
тэрытарыяльная цэласнасць княства.

23. Статут 1588 г.

прычына – 1 ліпеня 1569 г. – Люблінская
унія.
задача – прывесці заканадаўства ВКЛ у
адпаведнасці с актам Люблінскай уніі.

24. На чале камісіі канцлер А. Валовіч і падканцлер Л. Сапега

25. Статут 1588 г.

28 студзеня 1588 г.
Жыгімонт III
прывілеем
зацвердзіў Статут.

26. Статут 1588 г.

14 раздзелаў, 488 артыкулаў;
Раздзелы:
1–4 – нормы дзяржаўнага
права i судовага ладу;
5–10 i часткова 13 – нормы
шлюбна-сямейнага,
зямельнага i грамадзянскага
права;
11–12, 14 i часткова 13 – нормы
крымiнальнага права.
крымінальная адказнасць з 14
да 16 гадоў.

27. Статут 1588 г.

Статут
быў
надрукаваны
на
старажытнабеларускай мове ў 1588 г. у
Вiленскай
друкарнi
Мамонiчаў
пад
наглядам Льва Сапегi;
1614 г. – выдадзены на польскай мове;
1811 г. — выдадзены на рускай мове ў
Пецярбургу.

28. Канстытуцыі

тыя, што датычылi ўсёй Рэчы Паспалiтай;
рашэннi, якiя датычылi толькi Польшчы;
рашэннi, якiя мелi сiлу толькi ў Вялiкiм
Княстве Лiтоўскiм.

29. «Чатырохгадовы сейм» 1788 – 1792 гг.

30. Канстытуцыя 3 мая 1791 г.

акт
складаўся
з
прэамбулы i 11 раздзелаў;
Канстытуцыя вызначала
правы i абавязкi ўсiх
саслоўяў;
прадугледжвалася
размежаванне
«трох
улад»:
заканадаўчай,
выканаўчай i судовай;
канстытуцыйная
манархія.

31. Беларусь ў складзе Расiйскай iмперыi

канец XVIII – 30-я
гг. XIX ст.;
40-я гг. ХІХ –
пачатак XX ст.;
1905–1917 гг.;

32. 2. Савецкія Канстытуцыі 1919, 1927, 1937, 1978 гг.

33. Развіццё заканадаўства на тэрыторыі Беларусі ў савецкі перыяд

1917–1920 гг. – перыяд дзейнасцi на тэрыторыi
Беларусi
кароткачасовых
дзяржаўных
i
адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльных адзiнак;
1921–1991 гг. – заканадаўства БССР
з жніўня – верасня 1991 г. – заканадаўства
Рэспублiкi Беларусь.

34. Савецкія Канстытуцыі

3 лютага 1919 г.;
11 красавіка 1927 г.;
19 лютага 1937 г.;
14 красавіка 1978 г.

35. Канстытуцыя ССРБ 1919 г.

2–3 лютага 1919 г. – І Усебеларускі з’езд
саветаў.
Рашэнні:
Канстытуцыя ССРБ;
дзяржаўныя сімвалы.
У Канстытуцыі абвяшчаліся:
дэмакратычныя правы і свабоды грамадзян;
адмена прыватнай уласнасці.

36. Канстытуцыя БССР 1927 г.

Канстытуцыя
БССР
аформiла
добраахвотнае
i
свабоднае
ўваходжанне БССР у склад СССР;
быў
дэталiзаваны
прынцып
раўнапраўя
нацый
(раўнапраўя
мясцовых — беларускай, яўрэйскай,
рускай i польскай – моў, статус
беларускай
мовы
як
мовы
мiжнацыянальных
зносiн,
прызнанне забеспячэння навучання
на
роднай
мове,
выданне
важнейшых заканадаўчых актаў на
ўсiх мясцовых мовах).
размежаванне
функцый
дзяржаўных органаў.

37. Канстытуцыя БССР 1937 г.

19
лютага
1937
г.
адбыўся
Надзвычайны ХІІ Усебеларускі з’езд
Саветаў,
які
прыняў
новую
Канстытуцыю;
новая Канстытуцыя заканадаўча
замацавала назву дзяржаву – БССР.
Саветы складалі палітычную аснову
рэспублікі;
эканамічнай
асновай
БССР
абвяшчалася сацылістычная сістэма
эканомікі
і
сацыялістычная
ўласнасць на сродкі вытворчасці ў
дзвюх
формах:
дзяржаўнай
і
кааператыўна-калгаснай;
добраахвотнае аб’яднанне БССР на
роўных правах з іншымі саюзнымі
рэспублікамі ў адной дзяржаве.

38. Канстытуцыя БССР 1978 г.

19 раздзелаў, 172 артыкула;
замацавала ролю кампартыi як «кiруючай i
накiроўваючай палiтычнай сiлы»;
высокі эканамічны патэнцыял;
поўнае панаванне дзяржаўнай уласнасці;
адзінства савецкага народа.

39. 3. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь.

40.

41.

27 ліпеня 1990 г.
– Дэкларацыя аб
дзяржаўным
суверэнітэце БССР.
25 жніўня 1991 г.
–
рашэнне
аб
наданні
Дэкларацыі
аб
дзяржаўным
суверэнітэце
статуса
Канстытуцыйнага
закона.

42. 15 сакавіка 1994 г. – Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь

43. - устанаўленне роўнасці дзяржавы і грамадзяніна; - замацаванне ў якасці эканамічнай асновы разнастайных формаў уласнасці; -

устанаўленне
роўнасці
дзяржавы
і
грамадзяніна;
- замацаванне ў якасці эканамічнай
асновы
разнастайных
формаў
уласнасці;
- раздзяленне і ўзаемадзеянне ўлад.

44. Рэферэндум 14 мая 1995 г.

унесены змены ў Канстытуцыю (77,7%),
згодна з якімі Прэзідэнт атрымаў права
датэрмінова
спыняць
паўнамоцтвы
Вярхоўнага Савета ў выпадку парушэння
апошнім Канстытуцыі.

45. Рэферэндум 24 лістапада 1996 г.

прыняцце Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь
1994 г. са змяненнямі і дапаўненнямі
(70,45%).

46. Рэферэндум 17 кастрычніка 2004 г.

«Ці дазваляеце Вы першаму Прэзідэнту Рэспублікі
Беларусь Лукашэнку А.Р. удзельнічаць у якасці
кандыдата ў Прэзідэнты Рэспублікі Беларусь у выбарах і
ці прымаеце частку першую артыкула 81 Канстытуцыі
Рэспублікі Беларусь у наступнай рэдакцыі: «Прэзідэнт
выбіраецца на пяць гадоў непасрэдна народам Рэспублікі
Беларусь на падставе ўсеагульнага, свабоднага, роўнага і
прамога выбарчага права пры тайным галасаванні».
79,42%

47.

48.

Указ № 14
ад 20 студзеня
2022 г.