O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi va xorijiy konstitutsiyachilik tajribasi

1. O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi va xorijiy konstitutsiyachilik tajribasi

2.

“O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining
qabul qilinishi mamlakat hayotida ulkan
siyosiy voqea bo`ldi. ….konstitutsiya
suveren davlatimizning qonunchilik
huquqiy negizini shakllantirishning asosiy
poydevori mustaqil davlatchiligimizning
tamal toshi bo’ldi”
Islom Karimov
06.12.2023
2

3.

O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi
1992 yil 8-dekabr o’n
ikkinchi chaqiriq
O’zbekiston Respublikasi
Oliy Kengashning o’n
birinchi sessiyasida
qabul qilindi.
Muqaddima 128 modda,
26 bob, 6 bo’limdan
iborat.
06.12.2023
3

4.

• Birinchi bo’limda, konstitutsiyaviy tuzumning
asosiy prinsiplari ko’rsatilgan. Unda davlat
suverentet, xalq hokimiyatchiligi
Konstitutsiya va qonunlarning ustunligi
kabi asosiy pirinsiplar mustahkamlab
qo’yilgan.
• Ikkinchi bo’limda, inson va fuqarolarning asosiy
huquqlari. Erkinliklari va burchlari o’z aksini
topgan.
• Uchinchi bo’limda, jamiyat va shaxsning o’zaro
munosabatlariga bag’ishlangan.
• To’rtinchi bo’lim, O’zbekiston Respublikasi va
Qoraqalpog’iston Respublikasi mamuriy –
hududiy tuzilishini mustahkamlab qo’ygan.
• Beshinchi bo’limda, hokimiyatning yangicha
tuzilishi.
davlatning oliy va mahaliy
organlari tizimi konstitutsiyaviy normalarda
ko’rsatib berilgan.
• Oltinchi bo’limda esa Konstitutsiyaga
o’zgartirishlar kiritish tartibi.
06.12.2023
4

5.

AQSH ning hozirda amalda
bo’lgan Konstitutsiyasi 1787
yilda qabul qilingan bo’lib,
dunyodagi eng ko’hna
konstitutsiyalardan biri
hisoblanadi. 7 modda va 26
tuzatishdan iborat.
AQSH Kongressi ikki palatali –
Senat va Vakillik Palatasidan
iborat. Hozirgi paytda Vakillik
Palatasida 435 deputat bor.
06.12.2023
5

6.

1949 yilning 7 oktabrda o’z
konstitutsiyasini qabul qildi va
Germaniya Demokratik
Respulikasini elon qildi.
Asosiy qonun Preambula va 14
bo’limdan iborat, 3 bo’lim
konstitutsiyaga asosiy qonunga
qo’shimcha va o’zgartirishlar
kiritilgan paytda qo’shildi.
Qonun chiqaruvchi hokimiyatni
parlament amalga oshiradi, u ikki
palatadan – Bundestag va
Bundesrat.
06.12.2023
6

7.

1- bo’lim asosiy qonunda asosiy
huquqlar nomini olgan. III- IV
bolimlar tashkillanishi to’g’risida
kechroq keltirilgan. V bo’lim
hamkorlik huquqiy holatini
reglamentini belgilaydi. (VI, VII, VIII, )
bo’limlar shular jumlasidandir.
IX bo’lim sud hokimiyatiga tegishli.
X bo’lim, muhim ahamiyatga ega bo’lib,
moliyaviy konstitutsiya nomini olgan.
Oxirgi XI bo’lim , o’tuvchi va
yakunlovchi bo’limlar bo’lib, bunda
GFRda to’g’risida asosiy qonunning
kuchga kirguncha huquq normalarining
ta’siri va boshqa masalalar keltirilgan.
06.12.2023
7

8.

Fransiya Konstitutsiyasi
1958 yil 5 oktabr
Konstitutsiyaviy qonun
bilan Parlamentning ikkala
palatasi; quyi – Milliy Majlis
hamda yuqori - Respublika
Kengashi azolarini o’zida
jamlashi lozim bo’lgan
Maslahat qo’mitasi tuzildi.
Hozirgi tahrirda qisqacha
preambula va 17 bo’limdan
iborat.
06.12.2023
8

9.

Xorijiy mamlakatlar Konstitutsiyaviy
nazorat instituti mavjud bo’lib,
Konstitutsiyaviy nazorat - davlatda
huquqni himoya qilish faoliyatining
alohida turi bo’lib, mazkur davlat
qonunlari va boshqa normativ
hujjatlarining konstitutsiyaga
muvofiqligini tekshirishda o’z
ifodasini topadi. Konstitutsiyaviy
nazorat 19 asrda AQSHda,
keyinchalik 1848 yilda
Shveysariyada paydo bo’lgan.
06.12.2023
9

10.

• Konstitutsiyaviy nazorat organlarining nazoratni
amalga oshirishi
biror bir sud ishini ko’rish
yoki hech qanday
ish qo’zg’atuvchi sud
ishisiz to’g’ridan- to’g’ri vakolatni amalga oshirish
orqali amalga
oshirishi mumkin.
Konstitutsiyaviy
nazorat quydagi hollarda
vujudga kelishi
mumkin. Biror bir ish
yuzasidan
nazorat olib borish zarurati orqaliAQSH, Italiya, GFR, Meksika, Hindiston.
Sotsialistik davlatlarda maxsus konstitutsiyaviy
nazorat organlari mavjud emas. Ular bunday
organ bo’lishi kerak emas deb hisoblaydilar,
sababi bunday organlar
parlamentning
oliyligini buzadi. Maxsus konstitutsiyaviy
nazorat organlari yana bir marta
parlamentning oliyligi
konvensiyasini ishlab
chiqqan davlat- Buyuk Britaniyada ham yo’q.
Yana konstitutsiyaviy nazorat
organlari
Niderlandiyada ham yo’q. Totalitar sosializm
davlatlarida konstitutsiyaga rioya etilishi
ustidan nazoratni prakratura, alohida savollar
inson huquqlari , atrof tabiiy muhit himoyasi
tillar tengligi yuzasidan esa parlament vakolat
bergan organ amalga oshiradi.

11.

• Aralash shakllarda – Konstitutsiyaviy nazorat
organini shakllantirishda faqat birgina
organ ishtirok etmasdan, balki
hokimiyatning bir necha organlari ishtirok
etadi.
• Fransiyada konstitutsiyaviy nazorat
kengashi 9 ta azosi mavjud bo’lib Prezident,
Milliy Kengash, Senat rasi, uchtadan
nomzodni tayinlaydi. Ular to’qqiz yil
muddatda tayinlanadi.
• O’zbekiston Respublikasida konstitutsiyaviy
nazoratni Konstitutsiyaviy Sud organi
amalga oshiradi.

12.

• Saylash va saylanish huquqi chet mamlakatlarda
har bir shaxsga berilmagan. Bu erda saylov stenzi
degan tushunchaga to`g`ri kelamiz. Saylov stenzi
saylov huquqidan foydalanish uchun zarur
bo’lgan talablar yig`indisidan iborat. 19 asrlarda
mulk stenzi bo’lgan. Hozir mulk stenzi ayrim
mamlakatlarda passiv saylov huquqini amalga
oshirishda belgilanadi. Belgiyada Senatga
saylanish uchun 12 000 frank daromad beradigan
mulk egasi bo’lishi lozim. Ma’lumot stenzi ham
xozirda olib tashlangan.
• Muqim yashash stenzi. Bunga ko’ra saylanayotgan
shaxs o’z nomzodini qo’ygan erda muqim yashashi
shart. (Fransiya, Belgiyada-6 oy, Yangi
Zelandiyada-3 oy). Jins stenzi yaqinlargacha Lotin
Amerika davlatlarida mavjud edi.
Baxreyin,Quvayt, Katarda ayollar saylov
huquqiga ega emas.
• Yosh stenzi AQSh, Buyuk Britaniyada -18 yosh,
Yaponiyada- 20 yosh. Irqiy stenz JARda
mavjuddir, u erda 75 foiz aholi saylovlarda
qatnashmaydi.

13.

• Konstitutsiyaga kiritilgan o`zgartirishlar
• Ayrim hollarda Skandinaviya mamlakatlarida
Konstitutsiyaga o’zgartirishlar kiritish uchun albatta,
referendum chaqirilishi kerak. Bazi davlatlarda
Italiyadaa o’zgartirishlar kiritish uchun parlament 2
palatasining mutlaq ko’p ovozini olishi kerak. Vengriyada
Konstitutsiyaga o’zgartirish kiritish tartibi referendum
yo’li bilan amalga oshirilishi lozim.
• SHuni takidlash kerakki, Ispaniya Konstitutsiyasi
bo’yicha Bosh Kortesning ikkala palatasida ham
deputatlarning uchdan bir qismidan ko’prog’ ovoz bersa
kontitutsiyaga o’zgartirishlar kiritish mumkin.
• Ba’zi hollarda esa konstitutsiyaga o’zgartirish kiritishni
qonun tashabbusiga ega bo’lgan barcha subyektkarning
o’zlarigina taklif eta olmaydilar . Masalan; Gretsiyada
Prezedent va parlamentning 150 deputati roziligi bilan,
Avstriyada boshqa subyektlar bilan birga xalq tashabbusi,
yani 100 ming imzo bilan , ITaliyada 50 ming imzo bilan
o’zgartirishlar taklif etilishi mumkin. Meksika Konstitutsiyasi
umuman o’zgartirilmaydigan hujjat sifatida qaraladi.

14.

• O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasini
o’zgartirish
O’zbekiston Respublikasi
Oliy
Majlisi jami deputatlarning kamida
uchdan ikki qismidan iborat
ko’pchiligi tomondan qabul qilingan
qonun bilan amalga oshirilgan.
• Hindistonning 1949 yil 26 noyabrda
Ta’sis Majlisi tomonidan qabul qilinib ,
1950 yil 26 noyabrdaa kuchga kirgan
konstitutsiyasi 42 marotoba , uchdan
ikki qismi o’zgartirilgan.
• 2014 YIL 10 APREL kuni O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlis Senatining o’n
to’rtinchi yalpi majlisida O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 32, 78,
93, 98, 103, 117 moddalariga
o’zgartirish kiritildi.