ҚР Жоғарғы Сотының нормашығармашылығы: мазмұны мен нысандары

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
ЖАНЫНДАҒЫ СОТ ТӨРЕЛІГІ АКАДЕМИЯСЫ
ҚР Жоғарғы Сотының нормашығармашылығы:
мазмұны мен нысандары.
Нұрышева Толқын Серікқалиқызы
заң ғылымдарының кандидаты

2.

4-бап
1. Қазақстан Республикасында
қолданылатын құқық
Конституцияның, соған сәйкес
заңдардың, өзге де
нормативтік құқықтық
актілердің, халықаралық
шарттары мен Республиканың
басқа да міндеттемелерінің,
сондай-ақ Республика
Конституциялық Сотының және
Жоғарғы Соты нормативтік
қаулыларының нормалары
болып табылады.

3.

81-бап
Қазақстан Республикасының
Жоғарғы Соты азаматтық,
қылмыстық істер, жергілікті
және басқа да соттардың
соттылығына жататын өзге де
істер бойынша жоғары сот
органы болып табылады, заңда
көзделген жағдайларда өзінің
соттылығына жататын сот
істерін қарайды және сот
практикасының мәселелерi
бойынша түсiнiктемелер беріп
отырады.

4.

Құқықты түсіндіру (лат. interpretatio) –
біріншіден,
интерпретатордың
өзі
құқық
нормаларының мағынасын анықтауға (түсіндіру)
және екіншіден, бұл мағынаны басқа мүдделі
тұлғаларға
жеткізуге
(түсіндіру)
бағытталған
зияткерлік (интеллектуалдық) процесс.
Түсіндіру - құқықты қолдану процесінің маңызды
құрамдас бөлігі, сонымен қатар түсіндірусіз құқық
қолдану болмайды және мүмкін емес.

5.

Құқық нормаларын түсіндіру - белгілі бір органдар
мен лауазымды тұлғалардың құқықтық түсіндірілетін
норманың дұрыс және біркелкі жүзеге асырылуын
қамтамасыз ету мақсатындағы қызметі және оны
қолдану кезіндегі ықтимал қателерді жою.
Заңды салдарға байланысты, құқық нормаларын
түсіндірудің екі негізгі түрі бар: ресми және ресми
емес.

6.

2-бап. Осы Заңның қолданылу аясы
1. Осы Заң Қазақстан Республикасының құқықтық актілері
жүйесін айқындайды, нормативтік құқықтық актілердің және
нормативтік емес құқықтық актілердің құқықтық мәртебесінің
аражігін ажыратады.
2. Осы Заң:
1) Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдау,
өзгерту, толықтыру және оның қолданылуын тоқтату тәртібін;
2) Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының және
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік
қаулыларын қабылдау, өзгерту, толықтыру және олардың
қолданылуын тоқтату тәртібін;
3) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын
жасасу, орындау, өзгерту, толықтыру және тоқтату тәртібін
реттемейді.;

7.

нормативтiк құқықтық акт –
республикалық референдумда
қабылданған не уәкiлеттi орган
қабылдаған, құқық нормаларын
белгiлейтiн,
өзгертетiн,
толықтыратын,
олардың
қолданысын тоқтататын немесе
тоқтата тұратын, белгiленген
нысандағы, қағаз жеткізгіштегі
жазбаша ресми құжат және
сонымен бірдей электрондық
құжат;

8.

нормативтік емес құқықтық акт –
құқық нормаларын қамтымайтын,
уәкілетті орган өз құзыреті шегінде
шығарған (қабылдаған), жеке-дара
айқындалған
тұлғалардың
заңнамада белгіленген құқықтары
мен міндеттерін іске асыратын не
нормативтік
құқықтық
актіде
қамтылған нормаларға түсіндірме
беретін жазбаша ресми құжат,
сондай-ақ мемлекеттік жоспарлау
жүйесі
саласындағы
құқықтық
актілер;

9.

2. Нормативтiк құқықтық актiлердiң негiзгi түрлерiне мыналар жатады:
1)
Қазақстан
Республикасының
Конституциясы,
Қазақстан
Республикасының конституциялық заңдары, Қазақстан Республикасының
кодекстері, Қазақстан Республикасының шоғырландырылған заңдары,
Қазақстан Республикасының заңдары;
2) Қазақстан Республикасы Президентiнiң нормативтiк құқықтық
жарлықтары;
2-1)
Қазақстан
Республикасы
Қауіпсіздік
Кеңесі
Төрағасының
нормативтік құқықтық актілері;
3) Қазақстан Республикасы Парламентiнің және оның Палаталарының
нормативтiк құқықтық қаулылары;
4) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң нормативтiк құқықтық қаулылары;
5) Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының, Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары;
6) Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының, Қазақстан
Республикасының Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитетінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
және өзге де орталық мемлекеттік органдарының нормативтік құқықтық
қаулылары;
….

10.

5.
Қазақстан
Республикасы
Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының
актілері,
Қазақстан
Республикасы Конституциялық
Сотының
және
Қазақстан
Республикасы
Жоғарғы
Сотының
нормативтік
қаулылары
нормативтiк
құқықтық актiлердің осы бапта
белгіленген сатысынан тыс
тұрады.

11.

5-бап.
Қазақстан
Республикасы
Конституциялық
Сотының және Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының нормативтік қаулылары
1. Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының
нормативтік
қаулылары
Қазақстан
Республикасының Конституциясына ғана негізделеді
және барлық өзге де нормативтік құқықтық актілер
оларға қайшы келе алмайды.
2. Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының
нормативтік қаулылары оларды қабылдауға негіз болған
Қазақстан Республикасы Конституциясы нормаларының
заңдық күшіне ие болады.
3. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
нормативтік қаулысында сот практикасы мәселелері
бойынша түсіндірмелер қамтылады.

12.

В.Б. Абдрахманова: «ҚР Жоғарғы Сотының
нормативтік қаулылары нормативтік құқықтық актілер
иерархиясында ҚР Жоғарғы Сотының түсіндіру мәні
болып табылатын заңнама нормаларының деңгейінде
тұруы тиіс»
Абдрахманова В.Б. Конституционный
Совет Республики Казахстан как
субъект толкования нормативных
правовых актов: Автореф. дис...
канд. юрид. наук. — Алматы, 2006. —
33 с.

13.

Біздің ойымызша, егер түсіндіру жұмысының нәтижелері қамтылған нормативтік
қаулылардың барлық белгілерін ескерсе: жалпыға бірдей міндетті, әрекет ету
ұзақтығы, бірнеше рет қолдану, субъектілердің кең ауқымына таралуы - түсіндіру
нормаларының жиынтығы ретінде қарастыруға болатын актілердің ерекше сапалы
сипаттамасы туралы қорытындыға келуге болады, ал нормативтік қаулылардың өздері
нормативтік құқықтық актінің ерекше түріне жатқызылуы тиіс, оларды нормативтік
түсіндіру актілері деп атаған жөн.
Думается, что нормативные постановления Верховного Суда, несмотря на некоторые
различия с нормативно-правовыми актами классического характера, входят в эту
систему по следующим основаниям.
1. Нормативные постановления обладают регулирующим эффектом, т.е. под действие
нормативных установлений, принятых Верховным Судом, подпадает большое
количество субъектов правоотношений и не меньшее количество жизненных
обстоятельств.
2.
Юридическая
сила
нормативных
постановлений
непосредственно
приближается к уровню силы того нормативного правового акта, на
конкретизацию и детализацию которого направлено нормативное постановление
Верховного Суда: конституционного закона, кодекса, обычного закона.

14.

Если говорить об отличиях нормативных постановлений от нормативных
правовых актов классического характера, то необходимо выделить следующие
моменты.
Нормативные постановления содержат в себе не все структурные части
правовых норм (гипотезу, диспозицию, санкцию), а, как правило,
конкретизированную часть правовой нормы, т.е. в нормативных
постановлениях детализируется либо гипотеза, либо диспозиция, либо
санкция. Поэтому нормативность этого акта будет выражаться не через
классическую структуру правовой нормы, а через иные признаки нормативных
документов, которые явно присутствуют в исследуемых постановлениях:
общеобязательность, действие не на конкретный случай, а ряд случаев, не
на конкретное лицо, а ряд лиц и т.д.
Еще одним отличием нормативных постановлений от иных актов нормативного
характера является то, что правила, выработанные в ходе принятия
нормативных постановлений, не могут применяться самостоятельно, то есть
без основного нормативного правового акта, на детализацию которого они
направлены. Они имеют силу и значение только в течение срока действия
применяемых норм и в случае их отмены прекращают свое действие.

15.

Разъяснения Верховного Суда
П.Е. Орловский еще в 1940 г. в своей статье
«Значение судебной практики в развитии советского
права» высказал мнение о том, что постановления
Пленума Верховного Суда СССР являются
своеобразными нормативными подзаконными
актами.
Судебная практика в советской правовой
системе / Под ред. С.Н. Братуся. — М.:
Юрид. лит., 1978. — 68 с.

16.

И.Б. Новицкий считал неправильным утверждение о
том, что процесс толкования и применения многих
законов
неразрывно
связан
с
выработкой
конкретизирующих их положений.
В связи с этим руководящие разъяснения Пленума
Верховного Суда СССР он трактовал лишь как акты
толкования и разъяснения норм права, имеющие
своей целью обратить внимание судов на ошибки,
допускаемые ими при применении норм, и
устранить их

17.

17-бап. Жоғарғы Соттың өкiлеттiгi
1. Жоғарғы Сот жергілікті және басқа да
соттардың қарауына жатқызылған азаматтық,
қылмыстық және өзге де істер бойынша жоғары сот
органы
болып
табылады,
оларға
қатысты
кассациялық саты функцияларын жүзеге асырады
және нормативтік қаулылар қабылдау арқылы сот
практикасы мәселелерi бойынша түсiндірулер
беріп отырады.

18.

Сот қызметінің
жалпы мәселелері
бойынша
Қылмыстық және
қылмыстық
процестік заңнама
бойынша
Азаматтық және
азаматтық
процестік заңнама
бойынша
Әкімшілік
заңнама бойынша

19.

17-бап. Жоғарғы Соттың өкiлеттiгi
Жоғарғы Сот ……….. нормативтік қаулылар қабылдау арқылы сот практикасы
мәселелерi бойынша түсiндірулер беріп отырады.
(ҚР-ның 2000 жылғы 25 желтоқсандағы N 132 Конституциялық заңы)
20-бап. Жоғарғы Сот
Төрағасы
1. Жоғарғы Соттың Төрағасы
судья болып табылады және
судья мiндетiн атқарумен
қатар:
4) Жоғарғы Соттың жалпы
отырысының қарауына сот
практикасы мәселелерi
бойынша Жоғарғы Соттың
нормативтiк қаулыларын
қабылдау үшiн материалдар
енгiзедi;
22-бап. Жоғарғы Соттың жалпы
және
кеңейтілген
жалпы
отырыстары
1. Жоғарғы Соттың жалпы
отырысы:
3) нормативтiк қаулылар,
қаулылар
қабылдайды,
сот
практикасы мәселелерi бойынша
түсiндiрулер
береді
және
заңнаманы жетiлдiру жөнiнде
ұсыныстар енгiзедi.

20.

Пункт 3. Пленарное заседание Верховного Суда:
1) по представлению Председателя Верховного Суда устанавливает
численный и персональный состав соответствующей судебной коллегии;
2) по итогам изучения и обобщения судебной практики рассматривает
вопросы соблюдения законности при отправлении правосудия судами
Республики Казахстан;
3) принимает нормативные постановления, постановления, дает разъяснения
по вопросам судебной практики и вносит предложения по
совершенствованию законодательства;
4) …;
5) дает заключение в случае, предусмотренном пунктом 2 статьи 47
Конституции Республики Казахстан;
…..

21.

Пункт 5. Пленарное и расширенное пленарное заседания
созываются Председателем Верховного Суда.
Пленарное заседание созывается по мере необходимости, но
не реже двух раз в год. Расширенное пленарное заседание
созывается по мере необходимости.
Пункт 6. Пленарное и расширенное пленарное заседания
правомочны при наличии не менее двух третей от общего числа
судей Верховного Суда.
Нормативные постановления принимаются на пленарном
заседании при наличии не менее трех четвертей от общего
числа судей Верховного Суда.
Пункт 12. Нормативные постановления принимаются на
пленарном заседании не менее чем двумя третями голосов от
числа присутствующих судей Верховного Суда.

22.

Глава 2. Порядок подготовки и проведения пленарного заседания по
принятию нормативных постановлений
Пункт 19. Принятие нормативных постановлений осуществляется в соответствии с
планом работы пленарного заседания Верховного Суда на соответствующий год,
который утверждается Председателем Верховного Суда. В ходе исполнения плана в
него могут вноситься изменения и дополнения.
Предложения в план работы пленарного заседания Верховного Суда по принятию
нормативных постановлений могут вносить Председатель, председатели судебных
коллегий и судьи Верховного Суда, председатели областных судов.
Пункт 20. Председатель судебной коллегии Верховного Суда организует работу по
изучению и обобщению судебной практики, а также обеспечивает подготовку
судьями соответствующих документов для рассмотрения их на пленарном заседании
Верховного Суда. В этих целях изучение и обобщение судебной практики включается
в текущий план работы соответствующей судебной коллегии и план работы
Верховного Суда.

23.

Глава 2. Порядок подготовки и проведения пленарного заседания по
принятию нормативных постановлений
Пункт 21. В соответствии с планом работы пленарного заседания Верховного Суда
судья-докладчик совместно с соответствующим структурным подразделением
уполномоченного органа не менее чем за шесть месяцев до проведения
пленарного заседания обобщает судебную практику и не менее чем за четыре
месяца до его проведения готовит проект нормативного постановления на
казахском и русском языках.
Текст нормативного постановления излагается с соблюдением норм литературного
языка, юридической терминологии и иных требований к содержанию и стилю
изложения текста нормативного правового акта, установленных Законом о правовых
актах.
Нормативное постановление, как правило, содержит не более 25-30 пунктов, его
текст излагается шрифтом «Times New Roman», размером шрифта №14, с одинарным
междустрочным интервалом, в объеме 10-15 машинописных листов.

24.

Глава 2. Порядок подготовки и проведения пленарного заседания по
принятию нормативных постановлений
Пункт 22. Проект нормативного постановления направляется судьям Верховного
Суда для подготовки по нему предложений и замечаний и в течение пятнадцати
рабочих дней обсуждается с участием секретаря пленарного заседания в
соответствующей судебной коллегии.
Проекты нормативных постановлений по общим вопросам судебной практики
по уголовному, гражданскому и административному судопроизводству
обсуждаются во всех судебных коллегиях Верховного Суда, предложения и
замечания к нему предоставляются судье-докладчику (судьям-докладчикам).
Председатель судебной коллегии совместно с секретарем пленарного заседания
определяет содокладчиков по проекту из числа судей Верховного Суда и местных
судов.

25.

Преамбула
Заключительная
часть
Текст
нормативного
правового акта
Азаматтық істерді соттың қарауына әзірлеу мәселелерін реттейтін
процессуалдық заңнама нормаларын сот практикасында біркелкі қолдану
мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы
қаулы етеді:
1. Азаматтық істерді соттың қарауына әзірлеу бірінші және апелляциялық
сатыдағы соттың іс жүргізу сатысындағы міндетті бөлігі болып табылады
және ол тараптар ұсынған дәлелдемелер мен қолданылуға жататын
материалдық құқық нормаларына сәйкес тараптардың заңды құқықтары мен
міндеттерін, олар ұсынған дәлелдемелерді сот отырысында толық, жан-жақты
және объективті түрде зерттеп, заңды және негізді сот актісін шығару үшін
қажетті жағдайлар тудырады.
2. ……………………………………………….
24. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы
нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ
жалпыға бірдей міндетті болып табылады әрі ресми жарияланған күнінен
бастап қолданысқа енгізіледі.

26.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!