Қазақстан Республикасы сот билігінің конституциялық құқықтық негізі

1.

Тақырыбы:
Қазақстан Республикасы
сот билігінің
конституциялық құқықтық
негізі

2.

Сұрақтар:
Қазақстан Республикасының сот жүйесі
Судьялардың құқықтық жағдайы
Судья басшылыққа алуға тиiс принциптер

3.

Қазақстан Республикасында сот
төрелiгiн тек сот қана жүзеге асырады.
Соттың ерекше өкiлеттiгiн басқа
органдарға берудi көздейтiн заң
актілерін шығаруға тыйым салады.

4.

Сот билiгi Қазақстан
Республикасының атынан жүзеге
асырылады және азаматтар мен
ұйымдардың құқықтарын,
бостандықтары мен заңды
мүдделерін қорғауға, Республика
Конституциясының, заңдарының
өзге де нормативтiк құқықтық
актілерінiң, халықаралық
шарттарының орындалуын
қамтамасыз етуге қызмет етедi.

5.

Сот билiгi азаматтық,
қылмыстық және заңда
белгiленген өзге де сот iсiн
жүргiзу нысандары арқылы
жүзеге асырылады.
Сот актілері мен судьялардың өз өкiлеттiктерiн
жүзеге асыру кезіндегі талаптарын барлық
мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды
адамдары, жеке және заңды тұлғалар орындауға
мiндеттi.

6.

Соттар ғимараттарына және сот отырысы
залдарына Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік Туы орнатылады және
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
Елтаңбасы орналастырылады.
• Судьялар сот төрелiгiн судья мантиясын
киiп жүзеге асырады, оның нысаны мен
сипаттамасын Жоғарғы Соттың жалпы
отырысы бекiтедi.

7.

Қазақстан Республикасының
сот жүйесiн Қазақстан
Республикасының Жоғарғы
Соты, Қазақстан
Республикасының
Конституциясына және осы
Конституциялық заңға сәйкес
құрылатын жергілікті және
басқа соттар құрайды.

8.

• Жергiлiктi соттарға мыналар жатады:
• 1) облыстық және оларға теңестiрiлген соттар
(Республика астанасының қалалық соты,
республикалық маңызы бар қалалардың қалалық
соттары);
• 2) аудандық және оларға теңестірілген соттар
(қалалық сот, ауданаралық сот).
• 3) мамандандырылған (әскери, қаржылық,
экономикалық, әкімшілік, кәмелетке
толмағандардың істері жөніндегі және басқа)
соттар.
• Қазақстан Республикасының сот жүйесіне
кірмейтін «Астана» халықаралық қаржы
орталығы соты.

9.

• Аудандық және оларға теңестiрiлген соттарды
Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесімен
келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан
Республикасының Президентi құрады, қайта
ұйымдастырады, қайта атайды және таратады.
• Аудандық соттар үшiн судьялардың жалпы санын
Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесімен
келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан
Республикасының Президентi бекiтедi.

10.

• Аудандық сот Конституцияда және осы
Конституциялық заңда белгiленген
тәртiппен тағайындалатын төрағадан және
судьялардан тұрады.
• Егер аудандық сотта штат бойынша бiр
судья (бiрқұрамды сот) көзделсе, ол осы
соттың төрағасы өкiлеттiгiн атқарады.

11.

• Жоғарғы Сот жергілікті және басқа да
соттардың соттылығына жатқызылған
азаматтық, қылмыстық және өзге де iстер
бойынша жоғары сот органы болып
табылады, оларға қатысты кассациялық
саты функцияларын жүзеге асырады және
сот практикасы мәселелерi бойынша
түсiндiрулер бередi.

12.

• Жоғарғы Сот Төрағадан және судьялардан
тұрады.
• Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
Төрағасын және судьяларын Жоғары Сот
Кеңесінің кепілдемесіне негізделген
Республика Президентінің ұсынуымен Сенат
сайлайды.
• Жоғарғы Сот судьяларының жалпы санын
Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша
Қазақстан Республикасының Президенті
белгілейді.

13.

Облыстық және оларға теңестiрiлген соттарды
Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесімен
келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан
Республикасының Президентi құрады.
Жергілікті және басқа да соттардың төрағалары мен
судьяларын Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесі
бойынша Республика Президенті қызметке
тағайындайды.

14.

Облыстық соттар судьяларының жалпы
санын Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары
Сот Кеңесімен келісілген ұсынуы бойынша
Қазақстан Республикасының Президентi
бекiтедi.
Әрбір облыстық сот үшiн судьялардың
санын уәкiлеттi органның ұсынуы негізінде
Жоғары Сот Кеңесімен келісім бойынша
Жоғарғы Соттың Төрағасы белгiлейдi.

15. 2 сұрақ. Судьялардың құқықтық жағдайы

• Қазақстан Республикасының
барлық соттары
судьяларының мәртебесi
бiрдей болады және бiрбiрiнен тек өкiлеттiктерiмен
ерекшеленедi.

16.

Судьяға қойылатын талаптар:
1) жиырма бес жасқа толған;
2) жоғары заң бiлiмi, жоғары моральдық-адамгершілік
қасиеттері, мiнсiз беделі және әдетте, сот отырысының
хатшысы, сот консультанты (көмекшісі), прокурор,
адвокат ретінде кемінде бес жыл жұмыс өтілі не
заңгерлік кәсібі бойынша кемiнде он жыл жұмыс өтілі
бар;
3) біліктілік емтиханын тапсырған (мамандандырылған
магистратурада оқу бітірген және біліктілік емтиханын
тапсырған адам оқуын бітірген күннен бастап төрт жыл
бойы емтихан тапсырудан босатылады);

17.

• 4) медициналық куәландырудан өткен және
судьяның кәсiби мiндеттерiн атқаруға кедергi
келтiретiн ауруларының жоқ екендігін растаған;
• 5) негізгі жұмыс орнынан қол үзіп, сотта ақы
төленетін бір жылдық тағылымдамадан
ойдағыдай өткен және соттың жалпы
отырысының оң қорытындысын алған
(мамандандырылған магистратурада оқу бiтiрген
және біліктілік емтиханын тапсырған адам оқуын
бітірген күннен бастап төрт жыл бойы
тағылымдамадан өтуден босатылады);
• 6) полиграфологиялық зерттеуден өткен
Қазақстан Республикасының азаматы
тағайындала алады.

18.

Облыстық соттағы судьяларға қойылатын талаптар:
- заңгерлік кәсібі бойынша кемінде он бес жыл жұмыс
өтілі бар, оның кемінде бес жылы судьялық жұмыс
өтілі болатын;
- сондай-ақ тиісті облыстық соттың жалпы
отырысының қорытындысын алған;
- жоғары тұрған соттың екі судьясы мен отставкадағы
бір судьяның жазбаша нысандағы кепілгерлігін алған.

19. Жоғарғы соттағы судьяларға қойылатын талаптар:

- заңгерлік кәсібі бойынша кемінде жиырма
жыл жұмыс өтілі бар, оның кемінде он жылы
судьялық жұмыс өтілі болатын, оның ішінде
бес жыл облыстық соттағы судьялық жұмыс
өтілі бар;
- Жоғарғы Соттың жалпы отырысының оң
қорытындысын алған;
- жоғары тұрған соттың екі судьясы мен
отставкадағы бір судьяның жазбаша
кепілгерлігін алған.

20.

5) Республиканың мемлекеттік бюджеті есебінен
қамтылатын барлық органдар үшін
қаржыландырудың және жұмыскерлерінің еңбегіне
ақы төлеудің бірыңғай жүйесін Қазақстан
Республикасының Президентіне бекітуге ұсынады;
6) Президентке Үкімет қызметінің негізгі бағыттары
туралы баяндайды;
7) Үкімет мүшелерінің, орталық және жергілікті
атқарушы органдар басшыларының есептерін
тыңдайды;
8) Үкімет жанындағы консультациялық-кеңесші
органдарды құрады және таратады;
9) Үкіметтің қызметін ұйымдастыруға және оған
басшылық жасауға байланысты басқа да
функцияларды орындайды.

21.

• Судья лауазымына алғаш рет сайланған
немесе тағайындалған адам мынадай
мазмұнда ант бередi:
«Өз мiндеттерiмдi адал және абыройлы
атқаруға, сот төрелiгiн Қазақстан
Республикасының Конституциясы мен
заңдарына ғана бағына отырып жүзеге
асыруға, судья ретіндегі борышым
мiндеттегендей бейтарап және әдiл болуға
салтанатты түрде ант етемiн».

22.

Заңды қолданған кезде судья төмендегi
принциптердi басшылыққа алуға тиiс:
• 1) адамның кiнәлi екендiгi заңды күшiне
енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған
қылмысқа кiнәлi емес деп есептеледi;
• 2) бiр құқық бұзушылық үшiн ешкiмдi де
қайтадан қылмыстық немесе әкiмшiлiк
жауапқа тартуға болмайды;
• 3) сотта әркiм өз сөзiн тыңдатуға құқылы;

23.

• 4) айыпталушы өзiнiң кiнәсiздiгiн
дәлелдеуге мiндеттi емес;
• 5) ешкiм өзiне-өзi, жұбайына (зайыбына)
және заңмен белгiленген шектегi жақын
туыстарына қарсы айғақ беруге мiндеттi
емес. Дiни қызметшiлер өздерiне сенiп
сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға
мiндеттi емес;
• 6) адамның кiнәлi екендiгi жөніндегі кез
келген күдiк айыпталушының пайдасына
қарастырылады;

24.

• 9) заңсыз тәсiлмен алынған айғақтардың
заңды күшi болмайды. Ешкiм өзiнiң жеке
мойындауы негiзiнде ғана сотталуға тиiс
емес;
• 10) Қылмыстық заңды ұқсастығына қарай
қолдануға жол берiлмейдi.

25.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!