Мемлекеттік басќаруды ќўќыќтыќ реттеудіѕ пјні мен јдістері

1.

ТАҚЫРЫП 10. Мемлекеттік басқаруды
құқықтық реттеу
Дәріс жоспары (1 сағат):
1. Мемлекеттік
басқаруды
құқықтық
реттеудің пәні мен әдістері
2. Мемлекеттік
басқаруды
құқықтық
реттеудің нысандары мен құрылымы
Әдебиеттер: нег: 1-21, қос. 22-65
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

2. Сўраќ 1. Мемлекеттік басќаруды ќўќыќтыќ реттеудіѕ пјні мен јдістері

Сұрақ 1. Мемлекеттік басқаруды құқықтық
реттеудің пәні мен әдістері
• Құқықтық реттеу – қоғамдық
пікір және мемлекеттік аппарат
мүмкіндіктерімен қамтамасыз
етілетін міндетті түрде
орындалуы тиіс адамдар ісәрекетінің құқықтық
нормаларын (ережелер) шығару
бойынша мемлекеттің ісәрекеті;
• Бұл – мемлекеттің
талаптары – олар қоғамның
өмірлік іс-әрекетін реттеу үшін
қажет
• Мемлекеттік
басқаруды
құқықтық реттеу бұл мемлекеттік
органдарды
ұйымдастыру және
олардың әрекет ету
ережелерін орнату
бойынша мемлекеттің
іс-әрекеті
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

3.

Кесте 1 – Мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеудің
пәні
Қатынастар
Мәні
Мемлекет (оның
органдарының) және қоғам,
азаматтар арасындағы
қатынастар
Аталмыш
қатынастар
негізінде
мемлекеттік-басқарушылық
ықпал
қалыптасады (мемлекеттік аппараттың
қоғамды басқаруы)
Мемлекет ішіндегі, оның
органдары арасындағы
қатынастар
Бұл қатынастар оларды жүргізу затына
және
оларды
басқаруға
қажетті
мемлекеттік
билікке
байланысты
туындайды
Мемлекеттік басқару
процестеріне тартылған
адамдар арасындағы ерікті
қатынастар
Кәсіби
мемлекеттік
қызметке
(мемлекеттік
органдардың
кадрлық
құрамы) және қандай да бір мәселелерді
шешуге қатысты мемлекеттік органдарға
жүгіну себептері бойынша туындайды
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

4.

Елдің мемлекеттік органдар жүйесіндегі мемлекеттің
органның орналасқан жері мен табиғаты. Органдардың
заң шығару, атқару және сот билігіне (горизонталды) немесе
орталық және жергілікті басқару органдарына (вертикалды)
қатыстылығы
Мемлекеттік
органның
құқықтық
мәртебесінің
элементтер тобы
Мемлекеттік
органның
құзыреттілігі
–
жекелеген
басқарылатын объектілерге қатысты мемлекеттік органның
басқару функциялары мен құзыреттілігі жиынтығының құқықтық
көрінісі. Мұнда заңды түрде бекітіледі: нақты мемлекеттік орган
үшін
басқару
функцияларының
жиыны;
құзыреттілік
құрамы; басқарылатын объектілердің тізімі
Мемлекеттік органның ұйымдық құрылымын, оның
әрекет ету формалары, әдістері мен процедураларын
құқықтық бекіту
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

5.

Кесте 2 – Құқықтық реттеу әдісі
Құқықтық реттеу әдісі – мемлекеттік аппаратқа енетін әлеуметтік басқарушы
жүйелердің әлеуметтік-құқықтық сала мен оның құраушы элементтеріне ықпал
етуінің құқықтық тәсілдері, құралдары мен әдістерінің жиынтығы
Құқықтық
реттеу әдісі
сипаттайды:
Құқықтық реттеу субъектісі
(көзі), яғни сәйкес құқықтық
нормаларды шығаруға
өкілетті орган
•орталықтанған,
императивті реттеу (субординация
әдісі);
•орталықсызданған,
диспозитивті реттеу (координация
әдісі);
Басқарушылық процестердегі
іс-әрекетті анықтайтын
құқықтық нормалардың мәні
мен мазмұны құқықтық
реттеу тәсілдерінен тәуелді
болады
Тәсілдері;
•Позитивті міндеттеу – тұлғаларға
белгілі оңтайлы әрекеттерді жүзеге
асыруға тікелей міндетті жүктеу;
•Тыйым салу – тұлғаларға белгілі ісқимылды жүзеге асырудан бас тарту
міндетін жүктеу;
•Рұқсат беру – тұлғаларға өзінің
белсенді іс-қимылын жүзеге асыру
құқығын ұсыну
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

6.

Кесте 3 – Құқықтық нормалардың жіктелуі
Құқықтық
нормалардың
жіктелуі
Мәні
Ішкі жіктелуі
Регулятивті (реттеу)
нормалары
Қатынасушыларға құқық ұсыну
және міндет жүктеу жолымен
қоғамдық қатынастарды реттеуге
тікелей бағытталған
нұсқаулардан тұрадтын
нормалар
міндеттейтін, тыйым салушы және құқық
беретін
Қорғаныс нормалары
Құқықтық жауапкершілік
шаралары мен санкция қолдану
тәртібін реттеуге бағытталған
(мемлекеттік-мәжбүрлеу
шаралары) нормалар
Аталмыш нормалар құқықтық жауапкершілік
түрлері бойынша жіктеледі
Мамандандырылған
(арнайы) нормалар
Реттеу және қорғаныс
нормаларын толықтыру қасиетіне
ие нормалар
жалпы (жалпы тыйым салатын);
дефинитивті
(нормативтік-құқықтық
актілердегі түсініктер мен анықтамалар);
декларативті( нормалар-қағидалар);
оперативті
коллизиялық – нормалар арасындағы
таңдауды реттейтін
Нормалардың
мазмұны бойынша
Абсолютті анықталған, салыстырмалы анықталған, жағдайлық, баламалы,
факультативті, императивті, диспозитивті; негізгі (генералды), бөлшектенген,
вариативті; жалпы, ерекше және ұсынушылық; сыйақылаушы
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

7. Мемлекеттік билікпен бекітілген немесе санкцияланєан іс-ќимыл нормасында (ереже) 3 негізгі элемент болады

Мемлекеттік билікпен бекітілген немесе санкцияланған іс-қимыл
нормасында (ереже)
3 негізгі элемент болады
1. Гипотеза – өмірдегі
(әрекет ететін) шарт,
жағдай, қатынастарды
көрсететін норманың
бөлігі.
2. Диспозиция – әрекет
ету мазмұнын ашатын
норманың бөлігі, яғни
субъектіде туындайтын
құқықтар мен
міндеттер.
3. Санкция – сәйкес
норманың гипотезасын
(құқықтық санкциялар)
және диспозицияны
ұстанбау (бұзу)
жағдайында
мемлекеттік билікпен
қабылданатын
шараларды
сипаттайтын норманың
бөлігі
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

8. Сўраќ 2. Мемлекеттік басќаруды ќўќыќтыќ реттеудіѕ нысандары мен ќўрылымы

Сұрақ 2. Мемлекеттік басқаруды құқықтық реттеудің
нысандары мен құрылымы
Мемлекеттік
басқаруды
құқықтық
реттеуге
қойылатын
талаптар:
• Сәйкес құқықтық нормалар
қабылдау (шығару)
уақытылығы және олардың
мағынасы бойынша өзектілігі;
• Тұрақтылығы. Мемлекеттік
органдар мен лауазымдардың
мәртебесіне шексіз өзгерту
енгізуге болмайды;
• Құқықтық нормалардың
толықтығы мен ішкі
келісімділігі
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

9.

Мемлекеттің конституциясы – жоғарғы
инстанциядағы нормативті құқықтық акт
Құқықтық
реттеу
нысандары
(формалары)
Қандай да бір істі жүргізу ережелері мен құқықтық
тәртібін анықтайтын заңдар
Президенттің жарлықтары мен
бұйрықтары
Құқықтық және нормативтік актілер
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

10. ЌР «Ќўќыќтыќ актілер туралы» 2016 жылєы 6 сјуірдегі № 480-V Заѕы

ҚР «Құқықтық актілер туралы»
2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V Заңы
ереже – қандай да бір мемлекеттік
органның мәртебесі мен өкілеттіктерін
айқындайтын нормативтік құқықтық
акт;
заң – аса маңызды қоғамдық
қатынастарды реттейтін, Қазақстан
Республикасының Конституциясындакө
зделген негізге алынатын қағидаттар
мен нормаларды белгiлейтiн
нормативтiк құқықтық акт;
заңнамалық акт – Қазақстан
Республикасының Конституциясына
өзгерістер мен толықтырулар енгізетін
заң, конституциялық заң, кодекс,
шоғырландырылған заң, заң, Қазақстан
Республикасы Парламентiнiң қаулысы,
Қазақстан Республикасы Парламенті
Сенатының және Мәжiлiсiнің
қаулылары
кодекс – осы Заңның 8бабында көзделген бiртектес аса
маңызды қоғамдық қатынастарды
реттейтiн құқық нормалары
бiрiктiрiлген және жүйеге
келтiрiлген заң;
конституциялық заң – Қазақстан
Республикасы Конституциясы 62бабының 4-тармағында белгiленген
тәртiппен, Қазақстан
Республикасының Конституциясын
да көзделген мәселелер бойынша
қабылданатын заң;
Қазақстан Республикасының
заңнамасы – белгіленген тәртіппен
қабылданған нормативтiк
құқықтық актiлер жиынтығы;
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

11. ЌР «Ќўќыќтыќ актілер туралы» 2016 жылєы 6 сјуірдегі № 480-V Заѕы

ҚР «Құқықтық актілер туралы»
2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V Заңы
құқық нормасы – реттелетін қоғамдық
қатынастар шеңберiнде көп мәрте
қолдануға арналған, жеке-дара
айқындалмаған тұлғалар тобына
қолданылатын, тұрақты немесе
уақытша сипаттағы жалпыға мiндеттi
мінез-құлық қағидасы;
құқықтық акт – республикалық
референдумда қабылданған не уәкілетті
органдар қабылдаған, құқық
нормаларын немесе жеке-дара билік
ететін құқықтық нұсқамаларды
қамтитын, белгiленген нысандағы
жазбаша ресми құжат;
нұсқаулық – қоғамдық қатынастардың
қандай да бір саласында заңнаманың
қолданылуын тиянақтайтын
нормативтік құқықтық акт
нормативтік емес құқықтық акт –
құқық нормаларын қамтымайтын,
уәкілетті орган өз құзыреті шегінде
шығарған (қабылдаған), жеке-дара
айқындалған тұлғалардың заңнамада
белгіленген құқықтары мен міндеттерін
іске асыратын не нормативтік құқықтық
актіде қамтылған нормаларға түсіндірме
беретін жазбаша ресми құжат, сондай-ақ
мемлекеттік жоспарлау жүйесі
саласындағы құқықтық актілер;
нормативтiк құқықтық акт –
республикалық референдумда
қабылданған не уәкiлеттi орган
қабылдаған, құқық нормаларын
белгiлейтiн, өзгертетiн, толықтыратын,
олардың қолданысын тоқтататын немесе
тоқтата тұратын, белгiленген нысандағы,
қағаз жеткізгіштегі жазбаша ресми құжат
және сонымен бірдей электрондық құжат
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

12. Нормативтiк ќўќыќтыќ актiлер негiзгi жјне туынды болып бґлiнедi

Нормативтiк құқықтық актiлер негiзгi және туынды болып
бөлiнедi
Негізгі:
ҚР Конституциясы, ҚР конституциялық заңдары, ҚР
кодекстері, ҚР шоғырландырылған заңдары, ҚР заңдары;
ҚР Президентiнiң нормативтiк құқықтық жарлықтары;
ҚР Парламентiнің және оның Палаталарының
нормативтiк құқықтық қаулылары;
ҚР Үкiметiнiң нормативтiк құқықтық қаулылары;
ҚР Конституциялық Кеңесiнiң, ҚР Жоғарғы Сотының
нормативтік қаулылары;
ҚР Орталық сайлау комиссиясының, ҚР Республикалық
бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетінің, ҚР Ұлттық Банкінің және өзге де орталық
мемлекеттік органдарының нормативтік құқықтық
қаулылары;
ҚР министрлерінің және орталық мемлекеттік
органдардың өзге де басшыларының нормативтік
құқықтық бұйрықтары;
орталық мемлекеттік органдардың ведомстволары
басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтары;
мәслихаттардың нормативтік құқықтық шешімдері,
әкімдіктердің нормативтік құқықтық қаулылары.
Туынды:
ереже;
техникалық регламент;
мемлекеттік көрсетілетін
қызмет стандарты;
мемлекеттік көрсетілетін
қызмет регламенті;
қағидалар;
нұсқаулық
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

13. Ќазаќстан Республикасыныѕ кодекстерi

Қазақстан Республикасының кодекстерi
1) бюджеттiк;
2) азаматтық;
3) азаматтық процестік;
4) неке-отбасы;
5) экологиялық;
6) су;
7) жер;
8) орман;
9) салық;
10) кеден;
11) еңбек;
12) қылмыстық жазаларды
орындауға байланысты;
13) әкiмшiлiк жауаптылыққа
тартуға байланысты;
14) қылмыстық жауаптылыққа
тартуға байланысты;
15) қылмыстық-процестік;
16) денсаулық сақтау
саласындағы;
17) кәсіпкерлік саласындағы;
18) жер қойнауы және жер
қойнауын пайдалану
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

14. ЌЎЌЫЌТЫЌ РЕТТЕУ ЌЎРЫЛЫМЫ ЌАМТИДЫ:

ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ҚҰРЫЛЫМЫ ҚАМТИДЫ:
а) заңнамалық реттеу, онда
мемлекеттік басқарудың (орталық
деңгейдегі) элементтері
анықталады – негізгі қағидалар,
тәсілдемелер, әдістемелік негіздер;
б) жергілікті басқару органдары
арқылы мемлекеттік басқарудың
бірқатар элементтерін
нормативтік анықтау
в) жалпы және арнайы құзыреттегі
атқарушы билік органдарымен
жүзеге асырылатын басқарушы
процестерді ішкі жүйелік
нормативтік реттеу;
г) халық еркін тікелей білдіруге
болатын шағын территориялар
шеңберінде өзін-өзі
басқарушылық реттеу;
д) бақылау және құқық қорғау
органдары тарапынан
басқарушылық процестерді құқық
қорғау реттеу. Ол адамдардың
құқықтары мен бостандықтарын,
мемлекеттік басқарудағы
орнатылған қағидалар мен
институттарды қорғап, оған
кепілдік береді
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

15.

При его осуществлении необходимо добиваться
возможной взаимосвязи: по времени издания
правовых актов, определяющих правовой статус
подсистем государственного управления; по
содержанию самих правовых норм, регулирующих
однотипные или близкие управленческие явления,
процессы и отношения; по органам,которые
составляют территориальные, отраслевые,
функциональные и иные подсистемы
государственного управления;по юридической
силе правовых актов, относящихся к одному
уровню организационной структуры
государственного-управления