Янги конституция лойиҳаси

1.

М.МИРАКУЛОВ
Конституциявий комиссия
Йиғма-таҳлил гуруҳи раҳбари

2.

ПРЕЗЕНТАЦИЯ РЕЖАСИ
I. КИРИШ
– Конституцияни янгилаш зарурати;
– сўнгги олти йилда эришган ютуқлар ва уларни Конституцияда муҳрлаб қўйиш зарурати ҳақида;
– глобаллашув жараёнидаги янги таҳдидлар ва хатарлар, уларни бартараф этиш бўйича мустаҳкам
ҳуқуқий асос зарурати.
II. АСОСИЙ ҚИСМ: КОНСТИТУЦИЯДАГИ ЯНГИЛИКЛАР
– Халқ конституцияси: мазмуни ва моҳияти;
– Нима учун “янги конституция”деб аталмоқда?
– Ўзбекистон – ижтимоий давлат;
– Ўзбекистон – ҳуқуқий давлат;
– Ўзбекистон – халқчил давлат.
III. ХУЛОСА

3.

КОНСТИТУЦИЯНИ ЯНГИЛАШГА ЗАРУРАТ НИМАДА?
Конституцияни янгилашга қуйидаги икки асосий масала сабаб бўлмоқда:
1) сўнгги олти йилда эришилган ютуқлар ва уларни Конституцияда муҳрлаб қўйиш
орқали ушбу ютуқларни узлуксиз давом эттириш;
2) глобаллашув жараёнидаги янги таҳдидлар ва хатарлар, уларни бартараф этиш
бўйича мустаҳкам ҳуқуқий асосни яратиш орқали миллий давлатчилигимиз
келажагини таъминлаш.
Эришилган
ютуқларни изчил
давом эттириш
Миллий
давлатчилигимизни
ташқи таҳдид ва
хатарлардан ҳимоя
қилиш
ҲУҚУҚИЙ АСОС –
ЯНГИ КОНСТИТУЦИЯ

4.

СЎНГГИ ОЛТИ ЙИЛДА ЭРИШГАН ЮТУҚЛАРИМИЗ:
Молия-иқтисод соҳасида:
– Нақд пул билан боғлиқ муаммолар бартараф этилди;
– Дебитор-кредитор масалалари ҳал этилди;
– Валюта бозори эркинлаштирилди;
– Бизнесга солиқ юкини камайтириш чоралари кўрилмоқда;
– Ер муносабатлари соҳасида амалга оширилган ишлар;
Ижтимоий соҳада:
– Мажбурий меҳнат ва болалар меҳнати тўлиқ бартараф этилди;
– Боғчалар қамровлар сони оширилди;
– Мактаблар 11 йиллик таълим тизимига қайтди;
– Олий таълим муассасалари сони 210 тадан ошди;
– Камбағаллик деган тушунча расмий даражада тан олинди.

5.

СЎНГГИ ОЛТИ ЙИЛДА ЭРИШГАН
ЮТУҚЛАРИМИЗ:
Фуқаролик, чегара, мудофаа ва хавфсизлик соҳасида:
– чегара масалалар ҳал этилди;
– Ўзбекистон фуқаролигини олиш масаласи ўз ечимини топди;
– прописка тизимидан воз кечилди;
– чет элган чиқиш учун паспортга стикер ёзиш амалиётидан воз кечилди;
Аҳолига қулайликлар яратиш мақсадида:
– давлат хизматлари тизимининг ривожлантирилиши;
– диний соҳада юртдошларимизга қулайликлар яратилди;
– аҳолини уй-жой билан таъминлаш сиёсати тубдан ўзгарди ;
– пенсия ва нафақа тайинлаш тизими ўзгарди;
– бошланғич синф ўқувчилари учун бепул овқатланиш тизими жорий этилди;
– судлар томонидан оқлов ҳукми чиқариш амалиёти кўпайди.

6.

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДАГИ
ЯНГИ ТАҲДИДЛАР ВА ХАТАРЛАР
– бугунги зиддиятли жараёнлар, иқтисодий қарамақаршиликлар қачон ва нима билан тугашини башорат қилиб
бўлмаслиги;
– айрим давлатларнинг дунё харитасида қолиш-қолмаслиги
савол остида қолаётганлиги;
– жаҳонда 100 миллион аҳоли ўз ҳаётини сақлаш учун, бошқа
юртларда бошпана излаб юргани;
– озиқ-овқат етишмаслиги, энергия ресурслари танқислиги,
пандемия каби глобал муаммолар;
– глобал муаммолар ривожланган давлатлар аҳолисини ҳам
жиддий ўйлантириб қўяётганлиги.

7.

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДАГИ
ЯНГИ ТАҲДИДЛАР ВА ХАТАРЛАР
– минтақамиздаги вазият ҳам бизни ташвишга солаётганлиги, ёнимизда
қарийб 50 йиллик нотинчлик давом этаётганлиги;
– мамлакатимиз катта давлатга айланаётганлиги;
– аҳолимиз сони 2040 йилга бориб, 50 миллионга етиши кутилмоқда.

8.

ҲАВФ-ХАТАРЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ БЎЙИЧА
МУСТАҲКАМ ҲУҚУҚИЙ АСОС ЗАРУРАТИ
Буларнинг барчаси учун мустаҳкам ҳуқуқий
пойдевор зарур бўлиши, Янги Ўзбекистонга
янгиланаётган
Конституция
кераклигини
кўрсатмоқда.

9.

ХАЛҚ КОНСТИТУЦИЯСИ: МАЗМУНИ ВА МОҲИЯТИ
халқимизнинг фикри, таклифлари 2 босқичда ўрганилди,
шундан сўнг Конституция лойиҳаси тайёрланди:
– биринчи босқичда Конституция лойиҳасини шакллантириш
учун одамларимиз 60 мингдан зиёд таклифлар берди;
– иккинчи босқичда Конституция лойиҳаси умумхалқ
муҳокамасига қўйилди.

10.

НИМА УЧУН “ЯНГИ КОНСТИТУЦИЯ”
ДЕБ АТАЛМОҚДА?
– моддалар сони амалдаги 128 тадан – 155 тага ортмоқда;
– нормалар сони 275 тадан – 434 тага ошди;
– қонунимизнинг 65 фоиз матни халқимиз таклифлари асосида янгиланди.
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
500
155
128
400
300
434
16
14
12
10
8
6
4
2
0
277
200
100
0
Моддалар сони
амалдаги таҳрир
Нормалар сони
Янги таҳрир
амалдаги таҳрир
14
4
Инсон ҳуқуқлари ва
кафолатлари боби
Янги таҳрир
амалдаги таҳрир
Янги таҳрир

11.

МИҚДОРИЙ (QUANTITATIVE) ТАҚҚОСЛАМА ТАҲЛИЛ:
Асосий нормалар (қисмлар) сони – 434 та ёки амалдаги Конституциядан
54 фоизга кўпроқ (амалдагисида – 275 та), жумладан:
40
35
30
25
20
15
10
5
0
37
40
35
30
25
20
15
10
5
0
13
Шахсий ҳуқуқэркинликлар боби
амалдаги таҳрир
38
14
12
10
8
6
4
2
0
13
амалдаги таҳрир
7
Оилага бағишланган
бобдаги нормалар
Иқтисодий ва ижтимоий
ҳуқуқлар боби
Янги таҳрир
12
Янги таҳрир
амалдаги таҳрир
Янги таҳрир

12.

ИШЛАТИЛГАН СЎЗЛАРНИНГ
ЛИНГВИСТИК-КОНТЕНТ ТАҲЛИЛИ
– “инсон” сўзи 35 маротаба (амалдаги Конституцияда – 9 марта);
– “давлат” сўзи – 43 маротаба (амалдаги Конституцияда – 15 марта);
– “халқ” сўзи – 70 маротаба (амалдаги Конституцияда – 43 марта);
– “ёшлар” сўзи – 6 маротаба (амалдаги Конституцияда – 1 марта);
– “давлат шарт-шароит яратади” жумласи – 10 маротаба (амалдагисида
ишлатилмаган);
– “аёл, хотин-қизлар” сўзлари – 3 маротаба (амалдагисида – 1 марта);
– “қайғуради” сўзлари – 6 маротаба (амалдагисида – 2 марта) ишлатилган.

13.

ЯНГИ КОНСТИТУЦИЯНИНГ АСОСИЙ,
ДОЛЗАРБ ЯНГИЛИКЛАРИ
Ўзбекистон – ижтимоий давлат: (давлатнинг ижтимоий соҳадаги
мажбуриятлари билан боғлиқ Конституциядаги нормалар
3 баробарга кўпайтирилмоқда)
1.
ҳар кимнинг уй-жойли бўлиш ҳуқуқи белгиланмоқда;
2.
ҳеч ким суднинг қарорисиз ва қонунга номувофиқ ҳолда уй-жойидан
маҳрум этилиши мумкин эмаслиги белгиланмоқда;
3.
кафолатланган бепул тиббий хизматлардан фойдаланиш;
4.
фуқароларнинг олийгоҳларга давлат гранти ҳисобидан ўқиш ҳуқуқи.

14.

ЯНГИ КОНСТИТУЦИЯНИНГ АСОСИЙ,
ДОЛЗАРБ ЯНГИЛИКЛАРИ
Ўзбекистон – ижтимоий давлат: (давлатнинг ижтимоий соҳадаги
мажбуриятлари билан боғлиқ Конституциядаги нормалар 3 баробарга
кўпайтирилмоқда)
5. бепул бошланғич касб-ҳунарга ўқитилиши;
6. инклюзив таълим олиш имконияти;
7. оиланинг ривожланиши учун ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий ва бошқа шартшароитлар яратилиши ;
8. Пенсия, нафақа ва бошқа ижтимоий ёрдамлар миқдори энг кам истеъмол
харажатларидан оз бўлиши мумкин эмаслиги .

15.

ЯНГИ КОНСТИТУЦИЯНИНГ АСОСИЙ,
ДОЛЗАРБ ЯНГИЛИКЛАРИ
Ўзбекистон – ижтимоий давлат: (давлатнинг ижтимоий соҳадаги мажбуриятлари
билан боғлиқ Конституциядаги нормалар 3 баробарга кўпайтирилмоқда)
9. ҳеч қандай камситишларсиз ҳамда меҳнатга ҳақ тўлашнинг белгиланган энг кам
миқдоридан кам бўлмаган тарзда адолатли ҳақ олиш ҳуқуқибепул бошланғич касбҳунарга ўқитилиши;
10. ишга қабул қилишни рад этиш, ишдан бўшатиш ва уларнинг иш ҳақини камайтириш
тақиқланиши;
11. фуқароларнинг касбий тайёргарлигини ва қайта тайёрланишини ташкил этиши;
12. ҳар ким ишсизликда ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқига эгалиги.
13. ёшлар масалалари бўйича алоҳида боб киритилмоқда;

16.

ЎЗБЕКИСТОН – ҲУҚУҚИЙ ДАВЛАТ
Инсон ҳуқуқларига оид нормалар 3 баравардан ортиққа
ошмоқда:
– қонунлардаги ноаниқликлар инсон фойдасига ҳал бўлиши шарт ва
зарур;
– инсонга нисбатан қўлланиладиган ҳуқуқий таъсир чоралари
мутаносиблик принципига асосланади;
– қонунчиликда белгиланмаган мажбурият ҳеч кимнинг зиммасига ўз
розилигисиз юклатилиши мумкин эмаслиги;

17.

ЎЗБЕКИСТОН – ҲУҚУҚИЙ ДАВЛАТ
Шунингдек, одил судлов соҳасида:
- ўлим жазоси тақиқланмоқда;
- суднинг қарорисиз 48 соатдан ортиқ муддат ушлаб туриш мумкин эмас;
- ҳуқуқ ва эркинликларини чеклаш билан боғлиқ барча ҳаракатларга, фақат ва
фақат суд қарори асосида йўл қўйилади;
- айбланувчи ва судланувчиларга ўзига қарши кўрсатма бермаслик, яъни “сукут
сақлаш” ҳуқуқи берилмоқда;
- ҳар ким ўз ҳуқуқ ва эркинликларини қонунда тақиқланмаган барча усуллар
билан ҳимоя қилишга ҳақли;
- шахсни ушлаш чоғида унга тушунарли тилда ўз ҳуқуқлари ва ушлаб турилиш
асослари тушунтирилиши керак;

18.

ЎЗБЕКИСТОН – ХАЛҚЧИЛ ДАВЛАТ
кучли парламент, ихчам ва масъулиятли ҳукумат, мустақил ва
адолатли суд тизимини барпо этилади:
– Қонунчилик палатасининг мутлақ ваколатлари амалдаги 5 тадан
12 тага, Сенатда эса, 14 тадан 18 тага кўпаймоқда.
– Ҳукуматни шакллантириш ва унинг фаолиятини назорат қилиш,
Давлат бюджети ижросига оид масалалар Қонунчилик
палатасининг ваколатига;
– ҳудудлар манфаати ва уларни ривожлантириш масалалари эса
Сенат ваколатлари доирасига ўтказилмоқда.

19.

ЎЗБЕКИСТОН – ХАЛҚЧИЛ ДАВЛАТ
кучли парламент, ихчам ва масъулиятли ҳукумат, мустақил ва
адолатли суд тизимини барпо этилади:
– сенаторлар сони 100 нафардан - 65 нафарга туширилади;
– қуйи палата томонидан киритилган қонунлар Сенатда 60 кун ичида кўриб чиқилиши
шартлиги;
– Бош вазир номзоди парламентда энг кўп ўрин олган битта партиядан эмас, балки
Президент томонидан Қонунчилик палатаси маъқуллагач тайинланади;
– Бош прокурор, Ҳисоб палатаси раҳбарлигига номзодлар аввал Сенатда кўриб чиқилиб,
кейин Президент томонидан тайинланади.

20.

ЎЗБЕКИСТОН – ХАЛҚЧИЛ ДАВЛАТ
кучли парламент, ихчам ва масъулиятли ҳукумат, мустақил ва
адолатли суд тизимини барпо этилади:
– монополия қўмитаси ва Коррупцияга қарши курашиш агентлиги раҳбарлари Сенат
томонидан сайланади;
– Давлат хавфсизлик хизмати раҳбарлигига номзод Сенат билан маслаҳатлашувлардан
сўнг Президент томонидан лавозимга тайинланади;
– бўлган парламент текшируви институти Конституцияда алоҳида мустаҳкамлаб
қўйилмоқда;
– Судьялар олий кенгашининг барча аъзоларини Сенат томонидан сайланади.

21.

ЎЗБЕКИСТОН – ХАЛҚЧИЛ ДАВЛАТ
кучли парламент, ихчам ва масъулиятли ҳукумат, мустақил ва
адолатли суд тизимини барпо этилади:
– Сенат Раиси ва Қонунчилик палатаси Спикери, Олий суд
ва Судьялар олий кенгаши раислари, уларнинг ўринбосарлари,
Бош прокурор, Марказий сайлов комиссияси раиси, ҳокимларни лавозимга икки
муддатдан ортиқ сайлаш ёки тайинлашга чеклов киритилмоқда;
– Конституциявий суд судьяларини қайта сайланиш ҳуқуқисиз 10 йилга сайлаш тартиби
белгиланмоқда;
– Ҳокимларнинг халқ депутатлари Кенгашларига раҳбарлик қилиши тартиби босқичмабосқич бекор қилинади.

22.

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!