Қоршаған ортаға антропогендік әсер

1.

Оңтүстік қазақстан мемлекеттік
педагогикалық университеті
Орындаған: Асилхан
Назым Жарқынбекқызы

2.

Кіріспе
Антропогендік фактор (грек. anthropos – адам, genos – тегі, пайда болуы, лат. factor
– іс-әрекет) – адамның барлық тірі организмдердің мекен ортасы ретіндегі табиғатты
өзгертуіне әкеп соғатын немесе олардың тіршілігіне тікелей әсер ететін сан алуан
әрекеттері. Антропогендік факторға қоршаған ортаға адамның тигізген іс-әрекетінің
нәтижесінде атмосфера, өзен-көл және мұхит құрамының өзгеруі, сондай-ақ
технология қалдықтар мен радиоактивтік заттардың әсерінен топырақтың ластануы,
сөйтіп, жалпы экожүйенің құрамы мен құрылысының бұзылуы жатады. Қазіргі кезде
адамның іс-әрекетінің кең көлемде бүкіл биосфераға ерекше әсер етуі жер
шарының барлық аймақтарында айқын байқалуда. Атмосфера аэрозоль және газ
тәрізді заттардың нәтижесінде ластанады. Аса үлкен ластануды ластаушылардың 80%
құрайтын газ тәрізді заттар тудырады. Бұларға күкірт, азот, көміртегі қосылыстары
жатады. Көмірқышықыл газы жеке жағдайда қауіпті емес, бірақ оның жинақталуы
«парниктік эффект» секілді глобальды мәселеге әкеп соқтырады. Оның салдарынан
жердегі климаттың жылынуы байқалады.

3.

Бұрын болмаған қуаты мен түрлілігі теріс антропогендік
әсер ету әсіресе күрт болды байқалуы екінші жартысында ХХ
ғасырдың, олардың әсерінен табиғи биота экожүйелердің
бермейтін адал қызмет етуге, кепіл тұрақтылығын, биосфера,
бұл байқалды бұрын үш миллиард жыл. Теріс (жағымсыз) әсер
көрінеді ең алуан түрлі және ауқымды акциялар: сарқылған,
табиғи ресурстарды кесу, үлкен алаңдарда, засолении және
опустынивании жерді, санын қысқарту және жануарлар мен
өсімдіктер түрлерін, және т. б. негізгі қызметтеріне жаһандық
факторларының тұрақсыздануына табиғи ортаның жатады: —
тұтынудың өсуі табиғи ресурстарын қысқарту; — халықтың өсуі
планетаның при сокращении үшін жарамды мекендейтін
аумақтардың; — тозуы биосферасының негізгі
компоненттерінің төмендету қабілеті табиғат
самоподдержанию; — ықтимал климаттың өзгеруі мен озон
қабатының жұқаруы Жерлер; — биологиялық әр түрліліктің
қысқаруы; — өсуі экологиялық зиян дүлей зілзалалар мен
техногендік апаттар; — жеткіліксіз деңгейі, іс-қимылды үйлестіру
және әлемдік қоғамдастықтың саласындағы экологиялық
проблемаларды шешу.

4.

Ерекше қауіпті - белгілі жағдайда өнеркәсіптік апаттар
туғызатын, яғни өнеркәсіптік кәсіпорындардың өзіне тиісті
энергия қорының талқандататын түрі мен мөлшерінің бөлінуі,
сонымен қатар кейбір шикізат түрлері, аралық өнімдер,
кәсіпорынның негізгі өнімдері, өндіріс калдықтары, өнеркәсіп
алаңында орнатылған технологиялық құрал-жабдықтар апаттық
процеске тартылып халыққа, қызметкерлерге, қоршаған ортаға
және өнеркәсіп кәсіпорынының өзіне алапаттық зардап шектіретін факторларды
тудыратын ( иондандыратын сәулелену,өрт, жарылыс,көп мөлшерде газ тәрізді
хлордың шығуы) антропогендік өндірістік факторлар болып саналады.

5.

Озон қабатының (озоносфераның)
бұзылуы
• Атмосферадағы озонның мөлшері бар болғаны 0,004%-ды құрайды. Стратосферада (1050 км биіктіктегі) қалыңдығы 2-4 мм-ді құрайтын қабат. Атмосферада электр
зарядтарының, Күннің ультракүлгін радиацияларының әсерінен оттегінің молекуласынан
(02) озон молекуласы (О3) түзіледі. Озон қабаты биосфераның жоғарғы шекарасы болып
есептеледі. Одан жоғары орналасқан қабаттарда тіршілік нышаны білінбейді. Жер
бетіндегі барлық организмдердің тіршілігіне қауіпті Күннің өте қысқа ультракүлгін
сәулелерін сіңіріп отыруына (6500 есе) байланысты озон қабатын «қорғаныш қабаты» деп
те атайды. Озон қабатының 50%-ға бұзылуы ультракүлгін радиацияларды 10 есеге
көбейтеді. Озон қабатынан күннің ұзын толқынды ультракүлгін сәулелері (290-380 нм) өтіп
кетеді. Біраз мөлшерде тіпті бұл сәулелер адам үшін пайдалы да: терімізді қарайтып
күйдіреді, организмнің қорғаныштық қызметі артады. Тал түсте ультракүлгін сәулелердің
концентрациясы көп болғандықтан, күнге күйіп қыздырыну процесін шаңқай түске дейін
жүргізген жөн.

6.

• Озоносфераның бұзылуы орны толмас
жағдайларға, тері ісік ауруының күрт
көбеюіне, көз катарактасына, жүйке жүйесінің
әлсіреуіне, мұхиттағы планктонның
жоғалуына, өсімдіктер мен жануарлар
әлемінің мутациясына алып келеді.
• 1980 жылдары Антарктидадағы ғылыми
жұмыс станцияларында жүргізілген
зерттеулерден атмосферадағы озон
құрамының төмендегені байқалған. Осы
құбылыс- «озон тесігі» деген атау алды.
1987 жылдың көктемінде Антарктиданың
үстіндегі «озон тесігі» барынша үлкейіп, оның
ауданы шамамен 7 млн км² -ді құрады, яғни,
ауадағы мөлшері қалыпты нормадан 30-50%ға төмендеген.

7.

Kaзipгi кезде антропогендік факторлардын
натижесiнде топырактын эрозияга ушырауы
(ормандарды кесу, жайылым жерлердi ретсі
пайдалану), климаттык аймактык озгерiстерi
попжесiнде шопдену, полейттену процесі
жылдам жүруле Мысалы: Сахара жыл сайын
онтүстікке және солтүстікке 1 км жылжып,
келейiп келедi. Елiмi дiн 66-68%-ын шолдер мен
шөлейттер қарайды. Мундай процестер Азия,
Африка эне Аустралияда каркынды жүруде.
Аргентина мен АҚШ-тын батысында да
жарамсыз жерлер улесі артуда.

8.

МҰНАЙ ТӨГІЛУІНЕ, ТАУ-КЕН ҚОРҚЫНЫШТЫ
САЛДАРЫ
Мұнай Тек бір тамшы ішетін су шамамен 25 литр жарамсыз әкеледі. Бірақ бұл нашар
емес. шамамен 20 м 2 су - мұнай орнына жұқа пленка үлкен су бетінің ауданы
қамтиды. Бұл барлық тіршілік иелері үшін зиянды болып табылады. ол суға оттегінің қол
алдын өйткені осындай фильм астында Барлық организмдер, баяу өлім ұмтылмаған.
Бұл сондай-ақ Жер қоршаған ортаға тікелей адам әсері болып табылады.
Көптеген ғалымдардың пікірінше, мұнайды өндіру және пайдалану кезінде атмосфераға
шығарылатын газдар, парниктік әсерді күшейтеді. Бұл газдар атмосфераның жоғарғы
қабатында жиналу арқылы, планетаның температурасының жоғарылауына ықпал етіп,
ғаламдық жылыну проблемасына әкеп соғады. Нәтижесінде, мұздықтар еріп, жердің едәуір
бөлігін су басуы мүмкін.

9.

Қазақстандағы ең лас қалалар тізімі
Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны 2017
жылғы экологиялық мониторингтің қорытындысын шығарды.
Мониторинг бойынша 7 елді мекен ластану деңгейі ең жоғары
өңірлер тізіміне енді. Сонымен ластанудың жоғары деңгейдегі
қалалар: Жезқазған, Қаратау, Қарағанды, Шымкент, Теміртау,
Өскемен және Глубокое кенті.

10.

Биосфераға антропогендік әсерлер экологиялық салдарлары
бойынша мыналарға бөлінеді: оңЖәне теріс (теріс). Оң
әсерлерге табиғи ресурстарды молайту, жер асты суларының
қорын қалпына келтіру, егістік-қорғау орман өсіру, пайдалы
қазбаларды игеру орнындағы жерді қалпына келтіру жатады.
Биосфераға жағымсыз (жағымсыз) әсерлерге адам жасаған
және табиғатты басып алатын әсерлердің барлық түрлері жатады.
Күш пен әртүрлілік тұрғысынан бұрын-соңды болмаған жағымсыз
антропогендік әсерлер әсіресе 20 ғасырдың екінші жартысында
күрт көріне бастады. Олардың әсерінен экожүйелердің табиғи
биотасы бұрын миллиардтаған жылдар бойы байқалғандай
биосфера тұрақтылығының кепілі қызметін атқаруды тоқтатты.
Теріс (теріс) әсер ең алуан түрлі және ауқымды әрекеттерде
көрінеді: табиғи ресурстардың сарқылуы, үлкен аумақтардағы
ормандардың жойылуы, жерлердің сортаңдануы және
шөлейттенуі, жануарлар мен өсімдіктердің саны мен түрлерінің
азаюы және т.б.

11.

Антропагенді ластану көрсеткіші жоғары
елдер
Қазақстан — Жезғазған
Қазақстан— Алматы
Корея — Кэсон
Ақш — Лас Вегас
Қытай — Пекин
H O M E P P T H T T P : / / W W W. H O M E P P T. C O M

12.

ГлосСарий
:
РЕКУПЕРАЦИЯ - қандай да бір технологиялық процеске қайтадан қолдану үшін материалдардың бір
бөлігін қайтару.
РЕЛЬЕФ (фр. relief — көтеремін) — жер бетінің горизонтальды және вертикальды тілімделген
формаларының, яғни дөңестер мен ойпаңдардың, таулар мен ойпаттардын жиынтығы. Ол эндогендік
және экзогендік процестердің әрекеттерімен түзіліп, езгеріп отырады. Эндогендік процестер
рельефте ірі бұдырлар жасайды да, «Жер пішінінің» негізгі түрін құрайды, экзогендік процестер
рельефтің әр формаларын жасап тегістейді. Әрбір аймақтың рельеф формасы оның геологиялық
құрылысына, экзоген мен эндогендік процестердің біреуінің басым болуына, оның ұзақ уақыт әсер
етуімен байланысты болады. Рельефтің бұдырлығы әр түрлі мөлшерде болуы мүмкін, сондықтан ол
макрорельеф, мезорельеф, микрорельеф болып бөлінеді. Рельефті географияның ерекше
тармағы геоморфология ғылымы зерттейді.
Жылулық ластану – қоршаған ортаның физикалық (антропогендік) ластануы, температураның
қалыпты жағдайдан артуымен сипатталады. Жылулық ластанудың негізгі көздері – атмосфераға ыстық
газдар мен ауаның, су тоғандарына ыстық ағынды суларды жіберілуі.
ТЕХНОГЕОСИСТЕМА – бір-бірімен қарым-қатынаста болатын, біртұтас антропогенді және жер қыртысы
элементтерінің жиынтығы (құрылыс, транспорт жүйесі, рекультивацияланған алаң және т.б.).

13.

Қорытынды
Қорытындылай келе, адамзаттың тарихи даму процесінде оның табиғатқа деген
көзқарасы өзгергенін атап өтуге болады. Өндіргіш күштер дамыған сайын табиғатқа
шабуыл, оны жаулап алу күшейе түсті. Өзінің табиғаты бойынша мұндай қатынасты іс
жүзінде утилитарлық, тұтынушылық деп атауға болады. Қазіргі жағдайда бұл көзқарас
барынша көрінеді. Демек, одан әрі даму мен әлеуметтік прогресс қоғам мен табиғат
арасындағы тұтынушыны азайтып, оған деген парасаттылықты арттыру, этикалық,
эстетикалық, гуманистік көзқарасты күшейту арқылы қарым-қатынасты үйлестіруді жедел
түрде талап етеді. Бұл адамның табиғаттан ерекшеленіп, оған этикалық және эстетикалық
тұрғыдан қарауға кірісуіне байланысты мүмкін, яғни. табиғатты сүйеді, табиғат
құбылыстарының әсемдігі мен үйлесімін тамашалайды, тамашалайды.
Сондықтан табиғат сезімін тәрбиелеу тек философияның ғана емес, сонымен қатар
педагогиканың да ең маңызды міндеті болып табылады, оны бастауыш мектептен бастап
шешу керек, өйткені балалық шақтан алынған басымдықтар болашақта мінез-құлық
нормалары және мінез-құлық нормалары ретінде көрінеді. белсенділік. Бұл адамзаттың
табиғатпен үйлесімділікке қол жеткізе алатынына сенімнің артқанын білдіреді.
Және бұл дүниеде бәрі бір-бірімен байланысты, ешнәрсе жоғалып кетпейді, ешнәрсе жоқ
жерден пайда болмайды деген сөздермен келіспеуге болмайды.

14.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Киселев В.Н. Экология негіздері, 1998. – 367б.
2. Новиков Ю.В. Экология, қоршаған орта және адам. М.: «ЖӘРМЕҢКЕ» агенттігі,
2006, - 320 б.
3. Экология және тіршілік қауіпсіздігі. Оқулық редакторы Д.А. Кривошеина, Л.А.
Құмырсқа. -2000. - 447 б.
4. Ремерс Н.Ф. Табиғатты пайдалану. Сөздік анықтамасы. – М.: Ой, 1990. – 637 б.
5. Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология. Адам – Экономика – Биота – Қоршаған
орта: ЖОО студенттеріне арналған оқулық – 3-бас., қайта өңделген. және
қосымша – М.: БІРЛІК – ДАНА, 2006 ж