Қазақ әліпбиінің тарихынан

1. Қазақ әліпбиінің тарихынан

2. Қазақ тілі тарихындағы 1072-1940 жылдар аралығындағы алфавиттердің ауысуы.

Алфавит
араб
латын
орыс
1072-1929
жылдары
1929-1939
жылдары
1940 жылдан
бастап

3. Араб әліпбиі.

Ежелгі Вавилондағы (б.з.б. 2000-шы ж.) аккад, шуме тайпаларының жазба
әріптері негізінде пайда болған көне жазуладың бірі. Оңнан солға қарай
жазылады.Бас әріптері болмайды. Әріптері бір-біріне қосылып жазылады. Араб
жазуында 29 әріп және бір белгіше бар
()– “жоғарғы һәмзә”
бүкіл сөздегі жіңішке дауысты дыбысты белгілеу үшін, сөздің басына қосылады.
Олардың үшеуі (а, и, у) созылыңқы дауысты дыбыстарды бейнелейді. Дауыссыз
дыбыстардың асты үстіне харакаттар (көмекші белгілер) қойылады.Бұл белгілер
Құранда, сөздікке, оқу құралдарында міндетті түрде қойылып,ал қалған кездерде
қойылмауы мүмкін. Араб әліпбиі қазақ халқының рухани өміріне, мәдениетіне,
зиялы қауымның қалыптасуына ықпал етті.Әліпби баспа жұмысының жанда
нуына игілікті қызмет етті. Араб жазуы алғашқыда “қадым”, кейін “төте” жазу
үлгілері түрінде Қазақстанда 1929 жылға дейін пайдаланып келді.

4.

5.

Ахмет Байтұрсынов әліпбиі.
А.Байтұрсынов қазақ тілінің басқа түркі
тілдерінен даралығын анықтап, ұлттың өзіне
тән дыбыстық үнін танытатын таңбаларын
Әліпбиге еңгізді.Байтұрсынов Әліпбиінің
қазақ жазуы тарихында “жаңа емле” (төте
жазу) деп аталып,халықты сауаттандыруға
ірібет бұрыс жасады.

6. Латын әліпбиі.

Латын алфавиті – көне және халықаралық
алфавит. Латындар – римдік көне тайпалар.
Олардың алфавиттері біздің дәуірімізден
бұрын VIII-VII ғасырларда пайда болған.
Кеңес Одағы кезінде түркі тілінде сөйлейтін
халықтардың арасынан шыққан көрнекті
ғылым қайраткері Н. Н.Нариманов араб
алфавитінен жалпы түркіге ортақ жаңа
алфавитке көшу қажеттігі жайында ұсыныс
жасады.Латын алфавиті 1928-1929 жылдары
Қазақстанда қолданыла бастады. Сөйтіп
1929-1939 жылдары Қазақстанда жаңа
алфавитке көшу жазба мәдениетімізде
белгілі бір тарихи кезең болған. Х.Досмұха
-медов латын Әліпбиіне қарсы болса да,
мемлекет қайраткері ретінде қазақ тіліне
үйлестіріп латын әліпбиін жасады.

7. Орыс әліпбиі.

Орыс алфавиті негізінде қазақ әріптерін
жасау 1939 жылы қолға алынды. Бұл
графика – орыс алфавиті қазақтардың
үйренуіне, оқуы мен жазыуна аса
қолайлы болды. Сондықтан да жаңа
Алфавитке көшуге тіл білімінің көрнекті
өкілдері ғалымдар С.Кеңесбаев,С.
Аманжолов, Н.Сауранбаев және т.б.
белсене қатысты. 1940 жылы Кеңес
Одағы халықтары біртекті Әліпбиіді
қолдануы қажет деген саясатпен осы
Халықтарға орыс Әліпбиі қолданысқа
енгізілді. Орыс тілінде жоқ қазақ тілі
дыбыстарының таңбалары кирилл
таңбаларына ұқсастырылып
( қ-к, ғ-г, ө-о, ң-н)
кіргізілді.
1939-1940 жылдары түгелдей орыс
алфавитіне көшу туралы үкіметіміз
арнаулы қаулы алды.