Санхүүгийн зах зээл. Lecture 2

1. Лекц 2. САНХҮҮГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ

2. СЭДВИЙН АГУУЛГА:

СЭДВИЙН ЗОРИЛГО:
Санхүүгийн зах зээлийн мөн чанар, үүрэг, зорилго,
төрөл, хэлбэр, тэдгээрийн онцлогийн талаар
нэгдсэн ойлголт өгөх
СЭДВИЙН АГУУЛГА:
Санхүүгийн зах зээлийн мөн чанар, үүрэг, зорилго
2. Санхүүгийн зах зээлийн төрөл, ангилал
3. Санхүүгийн зах зээлийн хэрэгслүүд
4. Семинарын даалгавар
1.

3. ТҮЛХҮҮР ҮГС

Санхүүгийн зах зээл-Financial market
Санхүүгийн зуучлагчид- Financial Intermediaries
Хөрөнгийн зах зээл – Capital market
Мөнгөний зах зээл – Money market
Валютын зах зээл – Foreign Exchange market (FOREX)
Үүсмэл зах зээл - Derivative market
Таваарын зах зээл- Commodity market
Даатгалын зах зээл-Insurance market
Биржийн зах зээл- Exchange market
Биржийн бус зах зээл- Over The Counter (OTC)
Анхдагч зах зээл – Primary market
Хоёрдогч зах зээл – Secondary market
Санхүүгийн хэрэгсэл-Financial Instruments
Санхүүгийн инженерчлэл- Financial Engineering

4. ЗЗЭЗ-т хамаарах үндсэн 3 зах зээл

Бараа таваар, бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний зах зээл
Ажиллах хүч буюу хөдөлмөрийн
нөөцийн зах зээл
Санхүүгийн нөөцийн зах зээл
4

5.

5

6. Санхүүгийн зах зээлийн тухай

ТОДОРХОЙЛОЛТ: Зах зээл гэдэг нь худалдах болон
худалдан авах үйл явц хэрэгжиж буй арилжаа,
гүйлгээний хүрээ юм. Зах зээл гэдгийг нэг талаас эрэлт,
нөгөө талаас нийлүүлэлт үүсч буй талбар гэж ойлгож
болно.
Санхүүгийн зах зээл гэдэг нь санхүүгийн хэрэгслүүдийг
арилжаалж байгаа зах зээл буюу эдийн засгийн нэг
салбарын мөнгөн хуримтлал өөр нэг салбар руу урсан
орох үйл явц юм.
Санхүүгийн зах зээл нь хөрөнгө оруулагчдаас
санхүүжилтийн эх үүсвэр татаж түүнийгээ санхүүжилт
шаардлагатай байгаа, ирээдүйд ашигтай ажиллаж
чадах компаниудад хуваарилдаг.

7. Санхүүгийн зах зээлийн мөн чанар, бүтэц

Санхүүгийн зах зээл нь нэг талаас санхүүжилт
шаардлагатай байгаа талууд, нөгөө талаас
мөнгөө өсгөх гэж хөрөнгө оруулалт хийж буй
талуудын уулзаж буй талбар юм.
Санхүүгийн
зах зээл нь янз бүрийн
бүтээгдэхүүнийг
арилжаалдаг
ерөнхий
(нийтлэг) зах зээл болон зөвхөн нэг төрлийн
бүтээгдэхүүнийг арилжаалдаг тусгай(өвөрмөц)
зах зээлээс бүрдэнэ.
Санхүүгийн зах зээл нь хамрах хүрээгээрээ
үндэсний болон олон улсын шинжтэй байна.

8. Олон улсын санхүүгийн төвүүд

London
Chicago
New
York
Frankfurt
Switzerland
Luxembourg
Tokyo
Hong
Kong
Singapore
Sydney
8

9. Санхүүгийн зах зээлийн зорилго, оролцогчид

Санхүүгийн зах зээлийн гол зорилго нь сул чөлөөтэй
байгаа мөнгөн хөрөнгийг санхүүгийн зуучлагч
байгууллагуудаар дамжуулан эдийн засгийн эргэлтэнд
оруулахад оршино.
Санхүүгийн зах зээлд:
1.
2.
3.
Хөрөнгө оруулагчид буюу мөнгөн хөрөнгийн илүүдэлтэй тал,
Санхүүжигчид буюу хөрөнгийн дутагдалтай тал,
Хөрөнгө оруулагчид болон санхүүжигчдийг холбож буй тал
буюу санхүүгийн зуучлагчид оролццог.
Санхүүгийн зах зээлд оролцогчид нь санхүүгийн янз
бүрийн хэрэгслүүдийг худалдах, худалдан авах,
тэдгээрийн хооронд зуучлах замаар зах зээлийн үйл
ажиллагаанд оролцдог.

10. Санхүүгийн зуучлал

Санхүүгийн зуучлагч байх зайлшгүй шаардлага:
1. Хөрөнгийн хэмжээ,
2. Хөрөнгө оруулалтын зардлууд
3. Цаг хугацаа
Санхүүгийн зах зээлгүйгээр зээлдэгчид нь өөрсдийн
зээлдүүлэгчдийг олоход бэрх. Энэ бэрхшээлийг
даван туулахад арилжааны банк, хөрөнгө
оруулалтын банк гэх мэт санхүүгийн зуучлагчид
чухал үүрэгтэй байдаг. Банкууд хадгаламж
эзэмшигчдээс авсан мөнгө болох хадгаламжаа
зээлдүүлэх зээлдэгчдийг хайж байдаг.

11. Санхүүгийн тогтолцоонд оролцогчдын хоорондын харилцаа

12. Санхүүгийн зах зээл, зуучлал

Санхүүжигч болон санхүүжүүлэгчийн хоорондын
харилцаа
Зээлдүүлэ Санхүүгийн Санхүүгийн зах
Зээлдэгчид
гчид
зуучлагчид
зээлүүд
•Банкууд
•Хувь
хүмүүс
•Даатгалын
•Компаниуд компаниуд
•Тэтгэвэрийн
сангууд
•Хамтын
(дундын)
сангууд
12
•Банк хоорондын
зах
•Хөрөнгийн бирж
•Мөнгөний зах
•Бондын зах
•Гадаад валютын
зах
•Деривативын зах
•Хувь хүмүүс
•Хувийн өмчийн
компаниуд
•Засгийн газар
•Орон нутгийн
захиргаа
•Төрийн өмчийн
компаниуд

13.

Санхүүгийн
систем
Валютын
зах
Мөнгөний захын
хэрэгслүүд
Хөрөнгийн
зах
Мөнгөний
зах
Хөрөнгийн захын
хэрэгслүүд
Зээлийн
зах
Холимог /Hybrid
хэрэгслүүд

14. Санхүүгийн зах зээлийн үүрэг:

Капиталыг өсгөх (Хөрөнгийн зах зээл)
• Хөрвөх чадварыг хангах (Мөнгөний зах зээл)
Эрсдлийг шилжүүлэх, эрсдлээс хамгаалах (Деривативын болон
даатгалын зах зээл)
• Олон улсын худалдааг дэмжих (Валютын зах зээл)
Оролцогчдод зуучлах
• Санхүүгийн бүтээгдэхүүний үнийг тогтоох
Хөрөнгө оруулалтыг урамшуулах, дэмжих
• Санхүүгийн мэдээллээр хангах

15.

САНХҮҮГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ОРОЛЦОГЧИД
Хөрөнгө
оруулагчид
Санхүүжигчид
Зуучлагчид
Иргэд
Компани
Брокер
Байгууллага
Засгийн
Дилер
Засгийн
газар
Банк,
санхүүгийн
байгууллагууд
Гадаадын
хөрөнгө
оруулагчид
газар
Санхүүгийн
байгууллагууд
Орон нутгийн
засаг
захиргааны
байгууллагууд
Андеррайтер
Банк
Санхүүгийн
компаниуд
Хөрөнгийн
бирж

16. САНХҮҮГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ТӨРӨЛ, АНГИЛАЛ

Санхүүгийн зах
зээл
Хөрөнгийн
зах
Анхдагч зах
Мөнгөний
зах
Хоёрдогч зах

17. Хөрөнгийн болон мөнгөний зах зээл Capital market vs Money market

Санхүүгийн зах зээл нь өргөн хүрээнд авч үзвэл, хөрөнгийн зах зээл ба
мөнгөний зах зээл гэсэн 2 төрөлд хуваагддаг.
Хөрөнгийн зах зээл
Мөнгөний зах зээл
Урт хугацааны санхүүжилт
Богино хугацааны санхүүжилт
шаардлагатай байгаа компаниудыг шаардлагатай компаниудыг эх
эх үүсвэрээр хангаж байдаг.
үүсвэрээр хангадаг.
Хөрөнгийн биржээр дамжиж
арилжаа явагддаг зах.
Банкаар дамжиж арилжаа авагддаг
зах.
Урт хугацаатай санхүүгийн
хэрэгслүүдийг арилжаалдаг.
Богино хугацаатай санхүүгийн
хэрэгслүүдийг арилжаалдаг.
Санхүүгийн зохицуулах хороогоор
зохицуулагддаг.
Монгол банкаар зохицуулагддаг.
Хөрөнгийн хөрвөх чадвар
харьцангуй бага, эрсдэлтэй.
Хөрөнгийн хөрвөх чадвар сайн,
эрсдэл харьцангуй бага.

18. Санхүүгийн зах зээлийн ангилал

Хөрөнгийн зах зээл
Хувьцааны зах зээл, Хувь эзэмшил эсвэл энгийн хувьцаа гаргах
замаар санхүүжилт бий болгох зах зээл.
Бондын зах зээл, Бонд гаргах замаар санхүүжилт бий болгох зах
зээл.
Мөнгөний зах зээл, Богино хугацаатай өрийн санхүүжилт болон
хөрөнгө оруулалтын хэрэгслүүдийг арилжаалдаг зах.
Гадаад валютын зах зээл. Гадаад валютыг арилжаалах үүрэгтэй
зах.
Деривативын зах зээл, Санхүүгийн эрсдлүүдийг удирдахад
зориулагдсан хэрэгслүүдийн арилжаа явагддаг зах.
Таваарын зах зээл, Таваарын арилжаагаар хангах үүрэг бүхий зах.
Даатгалын зах зээл, Төрөл бүрийн эрсдлийг дахин хуваарилах,
шилжүүлэх үүрэгтэй зах.

19. ХӨРӨНГИЙН ЗАХ CAPITAL MARKETS

19

20. ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ, АНГИЛАЛ

Нэг жилээс дээш хугацаатай хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үнэт
цаас гаргах болон түүнийг худалдах, худалдан авах үйл ажиллагаа
явагдаж байгаа зах зээлийг хөрөнгийн зах зээл гэнэ.
Ангилах шинжүүд
Ангилалууд
1. Байршлаар нь:
Олон улсын , бүс нутгийн , үндэсний,
орон нутгийн гэж
2. Арилжаалагдах үнэт
цаасных нь хугацаагаар нь:
Урт хугацаатай , богино хугацаатай
3. Арилжаалагдах үнэт цаасных Хувьцааны, бондын, векселийн, үүсмэл
нь төрлөөр нь
үнэт цаасны, хөрвөх үнэт цаасны гэж
4. Үнэт цаас гаргагчаар нь:
Засгийн газрын, орон нутгийн,
үйлдвэрлэл эрхэлдэг байгууллагын,
арилжааны банкны, төв банкны гэж
5. Зохион байгуулалтаар нь
Биржийн ба биржийн бус зах зээл
6. Бүтцээр нь
Анхдагч ба хоёрдогч зах зээлд

21. Анхдагч ба хоёрдогч зах зээл Primary market vs Secondary market

Аж ахуйн нэгж өөрийнхөө гаргасан үнэт цаасаа хөрөнгийн зах
зээлд анх удаагаа байршуулж буй зах зээлийг анхдагч зах зээл гэнэ.
Гаргасан үнэт цаас 2 буюу түүнээс дээш удаа борлогдсон үед үүсэх
зах зээлийг хоёрдогч зах зээл гэнэ.
Анхдагч зах зээлд гарсан үнэт цаас нь үнэт цаас гаргагч болон
хөрөнгө оруулагчдын хооронд арилжаалагддаг бол хоёрдогч зах
зээлд гаргасан үнэт цаас нь хөрөнгө оруулагчдын хооронд
арилжаалагддаг.
Үнэт цаас нь хоёрдогч зах зээлд арилжаалагдахад түүний хөрвөх
чадвар чухал ач холбогдолтой. Хөрвөх чадвар бол үнэт цаас үнэ
цэнээ алдахгүйгээр богино хугацаанд хялбар борлогдох үнэт
цаасны шинж чанар юм.
Үнэт цаас гаргагч нь анхдагч зах зээл дээр үнэт цаасаа нэг л удаа
гаргаж худалддаг бол анхдагч зах зээлээс уг үнэт цаасыг худалдаж
авсан этгээд хоёрдогч зах зээл дээр хэдэн ч удаа худалдаж болдог
онцлогтой.

22. Биржийн ба биржийн бус зах зээл Exchange market vs OTC market

Хөрөнгийн зах зээлийг арилжаа явагдах байршил, зохион
байгуулалтаар нь биржийн ба биржийн бус зах зээл гэж
ангилна.
Гаргасан
үнэт цаас нь хөрөнгийн биржээр дамжин
арилжаалагдах, зохион байгуулалттай зах зээлийг биржийн зах
зээл гэнэ.
Биржийн зах зээлийн үйл ажиллагаа нь төвлөрсөн нэг газар
явагдаж байдаг. Тухайлбал: Монголын, Токиогийн, НьюЙоркийн хөрөнгийн бирж г.м.
Биржийн бус зах зээл гэдэг нь дэлхий нийтийг хамарсан
харилцааны холбооны сүлжээгээр санхүүгийн хэрэгслүүдийг
арилжаалах боломжийг бүрдүүлж байдаг NASDAQ гэх мэтийн
зах зээл. Уг захад үндэстэн дамнасан банкууд болон төрөлжсөн
брокерууд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Валют, мөнгө, таваарын
захын дийлэнх хэсэг биржээс гадуурх зах дээр хийгдэнэ.

23. БИРЖИЙН АРИЛЖАА

23

24. Алтны арилжаа биржээс гадуур явагдана.

MNT
EUR
USD
24

25. Үнэт цаасны зах зээл дээр явагддаг үйл ажиллагааны үе шатууд:

1 шат: Үнэт цаас гаргах
2 шат: Үнэт цаасыг байршуулах
3 шат: Үнэт цаасны арилжаа явагдах

26. МӨНГӨНИЙ ЗАХ MONEY MARKETS

26

27. МӨНГӨНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ОНЦЛОГ, ОРОЛЦОГЧИД

• Олон улсын санхүүгийн зах дээр богино хугацааны хөрвөх
чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор богино хугацааны /1 жил хүртэл/
санхүүгийн хэрэгслүүдийг худалдах , худалдан авдаг захыг
мөнгөний зах гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, Богино хугацаатай үнэт цаасыг
арилжаалдаг банк хоорондын захыг мөнгөний зах гэнэ.
• Мөнгөний зах зээлд ихэвчлэн Засгийн газар, Төв банк, арилжааны
банкууд болон томоохон хөрөнгө оруулагч байгууллагууд
оролцдог.
• Мөнгөний зах зээлд арилжаалагддаг үнэт цаасууд нь харьцангуй
бага эрсдэлтэйд тооцогддог, ихэвчлэн нэг жилээс доош хугацаатай,
хөрвөх чадвар сайтай байдаг. Мөнгөний зах зээлд хийгдэх
арилжааны хэмжээ их, арилжааны хүү харьцангуй бага байдаг.
• Мөнгөний захын хэрэгслүүдэд: банк хоорондын зээл хадгаламж,
Засгийн газар, Төв банкны богино хугацаат үнэт цаас, богино
хугацаат арилжааны вексел /CP/, хадгаламжийн сертификат/CD/,
репо хэлцлүүд, гадаад валютын своп хэлцлүүд зэрэг орно.

28. МӨНГӨНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЗОРИЛГО, АНГИЛАЛ

Мөнгөний зах зээл дээр санхүүгийн хэрэгслийг
1. Засгийн газар, банк, компаниуд богино хугацааны санхүүжилтийн эх
үүсвэр олж авах , 2. Засгийн газар, төв банкнаас мөнгөний нийлүүлэлтэнд
тавих хяналтын үүргээ хэрэгжүүлэх гэсэн хоёр зорилгоор гаргадаг.
Мөнгөний зах зээлийг оролцогчдоос нь хамаарч:
1. Засгийн газрын зах зээл
2. Корпорацийн зах зээл
3. Банк хоорондын зах зээл гэж ангилж болно.Тухайлбал:
Засгийн газар нь төсвийн түр зуурын алдагдлыг нөхөх, банкнаас гадуурх
сул
чөлөөтэй
мөнгөн
хөрөнгийг
мөнгөний
нийлүүлэлтийг
нэмэгдүүлэхгүйгээр эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах, хөрөнгийн зах
зээлийн үйл ажиллагааг идэвхижүүлэх, төсвийн тэнцлийг уян хатан,
шуурхай байдлаар зохицуулах зорилгоор богино хугацаатай үнэт цаас
гаргаж худалдаалдаг бол корпорациуд нь богино хугацаанд шаардагдах
санхүүжилтийн эх үүсвэр олж авахын тулд мөнгөний зах зээл дээр
арилжааны болон арилжааны бус үнэт цааснуудыг гаргадаг.

29. БАНК ХООРОНДЫН ТӨГРӨГИЙН ЗАХ

Банк хоорондын зах бол банкууд бие биедээ
санхүүжилт олгох, авах тогтолцоо бөгөөд уг
зах дээр 5 төрлийн хэлцэл хийгддэг байна.
Үүнд:
1. Банк хоорондын овернайт зээл,
2. Банк хоорондын репо арилжаа,
3. Төв банкны үнэт цаасны хоёрдогч захын
арилжаа,
4. Банк хоорондын зээл,
5. Банк хоорондын хадгаламж зэрэг болно.
29

30. БАНК ХООРОНДЫН ЗАХЫН ХҮҮ-UBIBOR МОНГОЛЫН МӨНГӨНИЙ ЗАХЫН ИНДИКАТОР

• Улаанбаатарын банк хоорондын захын зээлийн
хүүн дээр үндэслэж гаргадаг суурь хүү юм.
• Энэ нь төгрөгийн богино хугацаат санхүүгийн
хэрэгслүүдийн бенчмарк буюу суурь хүү болдог.
• МСЗЗХ-ны UBIBOR-ийн хороо энэхүү хүүний
тохируулга болон бусад асуудлыг хариуцаж байдаг
• Монголын АБ-ны хүүгийн мэдээлэл дээр
үндэслэж Ройтерс компани UBIBOR хүүг
тооцоолдог
• 2007 оноос хойш тооцоологдож байгаа.
30

31. UBIBOR - банкууд

Дараах 11 банк нэг долоо хоногоос 12 сар хүртэлх
мөнгөний захын хүүгээ Ройтерс компаний тусгай
программыг ашиглаж өгдөг бөгөөд Ройтерс компани
эдгээрийг нэгтгэн Монголын санхүүгийн /мөнгөний/ зах
зээлийн суурь хүүг тооцоолж, мэдээлдэг.
Хаан
ХАС
Капитрон
Хадгаламж
ҮХОБ
Чингис.х
ХХБ
Капитал
Голомт
УБ банк
Кредит
31

32. LIBOR – London Interbank Offered Rate

Лондонгийн зах дээрх нэр бүхий 16 банкны банк
хоорондын мөнгөний зах дээр 1 хоногоос 1 жил
хүртлэх хугацаатай хадгаламж татах хүүгийн
төвшинөөр тооцож гаргасан индекс.
150 триллион долларын хэмжээ бүхий санхүүгийн
бүтээгдэхүүнүүдын үнэ LIBOR дээр суурилан
тогтоогдож байна.
ОУ-ын Хөрөнгийн зах дээрх хөвөгч хүүтэй урт
хугацаат зээлүүд мөн LIBOR дээр суурилж
тогтоогддог.
32

33.

LIBOR -ТООЦООЛОЛ
LIBOR-ийг
контрибутор
банкнуудаас/дэлхий
дахинаа томоохонд тооцогдох, нэр хүндтэй 16 банкны
мэдээллийг ашиглаж тооцдог. Үүнд: АНУ-ын 3 банк, АНУын бус 13-16 банкны хүүг ашигладаг./ ирүүлсэн банк
хоорондын хадгаламжийн хүүгийн дундажийг ашиглан 1
хоногоос 1 жил хүртэлх хугацааны үечлэлтэйгээр гол
нэрийн 10 валютаар тооцон Лондонгийн цагаар өдөр
бүрийн 11 цаг гэхэд дэлхий дахинаа тараадаг бөгөөд энэхүү
хүүг хэвлүүлэх онцгой эрхийг Их Британийн банкируудын
холбоо эдэлдэг байна.
LIBOR-ийг 1984 оноос туршилтийн шатанд
нэвтрүүлж, 1986 оноос санхүүгийн зах зээлд албан ёсоор
хэрэглэж эхэлсэн байна.
33

34. LIBOR-Contributor banks

The American banks:
1.
The Bank of America
2.
JP Morgan Chase
3. Citibank, NA
Non-U.S. banks:
1.
Bank of Nova Scotia
2.
Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ Ltd
3.
Barclays Bank plc
4.
BNP Paribas
5.
Credit Agricole CIB
6.
Credit Suisse
7.
Deutsche Bank AG
8.
HSBC
9. Lloyds TSB Bank plc
10. Rabo bank
11. Royal Bank of Canada
12. Société Générale
13. Sumitomo Mitsui Banking Corporation
14. The Norinchukin Bank
15. The Royal Bank of Scotland Group
16. UBS AG
34

35. LIBOR -тооцоолол

Банкуудыг нэр хүндтэй, үйл ажиллагааны цар хүрээ
ихтэй, тухайн валют дээр туршлагатай байх гэсэн
шалгууруудаар сонгогддог.
BBA нь хамгийн өндөр 4, хамгийн бага 4 хүүг
хасаад үлдэх 8 хүүний арифметик дунджийг нь
гаргаснаар тухайн хүүг тодорхойлдог.
Ингэж гарч ирсэн хүү нь дэлхий даяар Reuters,
Bloomberg болон бусад мэдээллийн агентлагуудаар
тухайн өдрийн BBA LIBOR benchmark хүү гэж
цацагддаг.
35

36. History of LIBOR Rates, 1989-2012

September of 1989
February of 1990
July of 1990
December of 1990
May of 1991
October of 1991
March of 1992
August of 1992
January of 1993
June of 1993
November of 1993
April of 1994
September of 1994
February of 1995
July of 1995
December of 1995
May of 1996
October of 1996
March of 1997
August of 1997
January of 1998
June of 1998
November of 1998
April of 1999
September of 1999
February of 2000
July of 2000
December of 2000
May of 2001
October of 2001
March of 2002
August of 2002
January of 2003
June of 2003
November of 2003
April of 2004
September of 2004
February of 2005
July of 2005
December of 2005
May of 2006
October of 2006
March of 2007
August of 2007
January of 2008
June of 2008
November of 2008
April of 2009
September of 2009
February of 2010
July of 2010
December of 2010
May of 2011
October of 2011
March of 2012
History of LIBOR Rates, 1989-2012
10
9
8
7
6
5
4
3
36
1-Month
3-Month
6-Month
12-Month
Полиномиальная (1-Month)
2
1
0

37.

IBOR- БАНК ХООРОНДЫН ЗАХЫН ХҮҮНҮҮД
Товчилсон
нэр
EURIBOR
CHIBOR
SHIBOR
SIBOR
HIBOR
TIBOR
KORIBOR
KLIBOR
PHIBOR
BKIBOR
VNIBOR
WIBOR
STIBOR
Монгол хэл дээрх нэршил
Европын орнуудын банк хоорондын захын суурь хүү
Хятадын банк хоорондын захын суурь хүү
Шанхайн банк хоорондын захын суурь хүү
Сингапурын банк хоорондын захын суурь хүү
Хонг Конгийн банк хоорондын захын суурь хүү
Токиогийн банк хоорондын захын суурь хүү
Солонгосын банк хоорондын захын суурь хүү
Каула Лампурын банк хоорондын захын суурь хүү
Филлипиний банк хоорондын захын суурь хүү
Бангкокийн банк хоорондын захын суурь хүү
Вьетнамын банк хоорондын захын суурь хүү
Варшавын банк хоорондын захын суурь хүү
Стокхольмын банк хоорондын захын суурь хүү
37

38. ВАЛЮТЫН ЗАХ FOREIGN EXCHANGE MARKETS

38

39. Яагаад валютын арилжаа явагддаг вэ?

TOYOTA EXPORT
TOYOTA
BANKER
SELL USD
BUY JPY
39

40. ВАЛЮТЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ҮҮРЭГ, ЗОРИЛГО, ОРОЛЦОГЧИД

• Бүх төрлийн гадаад валютыг худалдах, худалдан авах
болон түүнтэй холбогдсон гэрээ хэлцлийн арилжаа
явагдаж буй зах зээлийг гадаад валютын зах зээл гэнэ.
• Валютын захын зорилго нь гадаад төлбөр тооцоонд
шаардлагатай валютаар хангах явдал юм.
• Оролцогч субъектүүд: Валютын дутагдалтай болон
илүүдэлтэй банк, санхүүгийн байгууллага, брокер ,
дилерийн байгууллага, аж ахуйн нэгж байгууллага,
иргэд гэх мэт
• Валютын захын үүрэг:
1.Валютаар хангах
2. Валютын
ханшийг
тогтоох
3.Валютын
эрсдэлээс
хамгаалах

41. ВАЛЮТЫН ЗАХЫН АНГИЛАЛ, АЖИЛБАР

Гүйлгээний хэмжээнээс хамаарч:
1.
2.
3.
Олон улсын зах зээл
Бүс нутгийн зах зээл
Дотоод зах зээл
Субъектээс хамаарч:
1.
2.
Банк хоорондын зах
зээл
Биржийн зах зээл
Валютын зах зээл дээр явагдаж байгаа үйл
ажиллагааг:
1. Хеджинг болон хөрөнгө оруулалттай
холбоотой санхүүгийн үйл ажиллагаа
2. Гадаад худалдааны төлбөр тооцоонд
шаардлагатай валютаар хангах олон
улсын худалдааны үйл ажиллагаа гэж
хуваана.

42. Олон улсын валютын зах

Зах зээлд эзлэх хувь
Захын өдрийн эргэлт
$3.2 триллион
London
28%
34%
New york
Switzerland
4%
5%
17%
6%
6%
Singapore
Japan
Форва
рд ба
Своп
69%
Спот
31%
Hong Kong
Others
Монголын валютын захын жилийн эргэлт хэдэн тэрбум
доллар вэ?
42

43. Арилжаанд эзлэх хувь

AUD
3% CHF
3%
GBP
8%
CAD
2%
Others
14%
USD
43%
JPY
8%
EUR
19%
43

44. ДЕРИВАТИВЫН ЗАХ DERIVATIVE MARKETS

44

45. ДЕРИВАТИВЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ҮҮСЭЛ, ОНЦЛОГ

• Хөрөнгийн зах зээл дээр хийгдэж байгаа үнэт цаасны арилжаа гүйлгээ
нь эрсдэл ихтэй байдаг учраас түүнд оролцогсод нь эрсдлийг багасгах
арга зам эрж хайх болсноор деривативийн зах зээл, үүсмэл үнэт
цаасууд бий болох үндэс суурь тавигджээ. Хамгийн анх XVIII зууны
эцсээр үнийн тогтворгүй байдлаас зайлсхийх гэсэн арилжаанд
оролцогчдын эрмэлзэлтэй холбоотойгоор форвард гэрээний анхны
хэлбэр үүссэн байна. Үүний гол агуулга нь ирээдүйд хэрэгцээтэй
бараа таваарын үнэ өснө гэж үзэж байгаа тохиолдолд түүнийг өнөөдөр
заавал худалдан авахгүйгээр ирээдүйд худалдан авах хэлцэл байгуулах
замаар хэрэгцээтай үедээ боломжтой үнээр бараа таваараа олж авах
нөхцлийг бүрдүүлэх явдал байдаг.
• Ямар нэг санхүүгийн анхдагч хэрэгслээс үүсэн бий болсон тодорхой
үнэ цэнэ бүхий үүсмэл үнэт цааснууд болох форвард, фьючерс,
опцион, своп гэрээнүүд(хэрэгслүүд)-ийн үндсэн дээр арилжаа явагдаж
буй зах зээлийг деривативийн зах зээл гэнэ.

46. ДЕРИВАТИВИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН АНГИЛАЛ

• Эдгээр гэрээнүүдийн нийтлэг тал нь эрсдлээс хамгаалах болон эрсдлээ
бусдад шилжүүлэх замаар түүнийг бууруулах зорилготой байдаг.
• Өөрөөр хэлбэл, деривативийн зах зээл гэдэг нь ирээдүйд учирч
болзошгүй эрсдлээс хамгаалах, ашиг олох зорилгоор санхүүгийн
хэрэгслүүдийн үндсэн дээр арилжаа явагдаж байгаа зах зээл мөн
• Санхүүгийн зах зээлд хувьцааны үнэ, бондын үнэ, валютын ханш,
хүүний хувь, ногдол ашгийн хувь хэмжээ зэрэг нь өсөх эсвэл буурснаар
эрсдэл үүсдэг. Деривативийн бүтээгдэхүүнүүд нь эрсдлийг хянахад
ашиглагддаг санхүүгийн бүтээгдэхүүнүүд юм.
• 1980-1990 онуудад санхүүгийн зах зээлийн хамгийн өсөлттэй салбар нь
деривативийн бүтээгдэхүүний арилжаа байсан.
• Деривативийн зах зээлийг түүн дээр хийгдэж буй гэрээний төрлөөс нь
хамаарч:
1. Форвард зах зээл
2. Фьючерс зах зээл
3. Опцион зах зээл гэж ангилж болно.

47. ДЕРИВАТИВЫН ЗАХ ЗЭЭЛ

Деривативын
зах
Биржийн зах
Фьючерсийн
бирж
Үнэт цаасны
бирж
Опшин болон
фьючерсийн
гэрээнүүд
Варрант болон
бүтэцчлэгдсэн
хэрэгслүүд
Биржийн
гадуурх зах
Форвардын
гэрээнүүд

48. WHAT IS DERIVATIVE? http://www.theponytail.net/DOL/DOLnode8.htm

48

49. HOW BIG IS THE DERIVATIVES MARKET?

HOW BIG IS THE DERIVATIVES MARKET?
49

50. HOW BIG IS THE DERIVATIVES MARKET?

HOW BIG IS THE DERIVATIVES MARKET?
50

51. ТАВААРЫН ЗАХ COMMODITIES markets

51

52. Голлох таваарууд

Газрын тос ба дагалдах бүтээгдэхүүн
Энерги: Уран, нүүрс г.м
Суурь металлууд: Зэс, Төмөр, Цайр
Үнэт металлууд: Алт, Мөнгө, Платинум,
Палладиум
Таримал бүтээгдэхүүн
CBOT
Chicago
Board of
trade
LME
London metals
exchange
NYMEX
New York
Mercantile
exchange
TOCOM
Tokyo
commodities
exchange
52

53. ДААТГАЛЫН ЗАХ INSURANCE markets

53

54. ДААТГАЛЫН МӨН ЧАНАР, ДААТГАЛЫН ЗАХ ЗЭЭЛ

• Даатгал гэдэг нь аливаа эрсдэлээс иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагын
эд хөрөнгө, ашиг сонирхлыг бүрэн бүтэн байлгах буюу хамгаалах
зориулалт бүхий мөнгөн хөрөнгийн сан байгуулах үйл ажиллагаа юм.
• Даатгалын зах зээл гэдэг нь даатгагч болон даатгуулагчийн хооронд
даатгалын гэрээг байгуулах, хэрэгжүүлэхтэй холбоотой үүсч буй
санхүүгийн харилцааг илэрхийлэх зах зээл юм. Даатгалын зах зээлд
даатгагч, даатгуулагчаас гадна даатгалын мэргэжлийн оролцогч болох
даатгалын зуучлагч, даатгалын төлөөлөгч, даатгалын хохирол үнэлэгч
зэрэг субъектууд оролцдог.
• Даатгалын зах зээлд тавигдах шаардлагууд:
Арилжаа хийх сонирхолтой худалдагч, худалдан авагчидтай байх
Арилжаалах бүтээгдэхүүнтэй байх
Зохицуулалтын акттай байх
Зах зээлд оролцогч талуудад тааламжтай байх
Эдийн засгийн хувьд тогтвортой байх

55.

56. Семинарын даалгавар

Өдөр тутмын хэвлэл “ӨНӨӨДӨР” сонины аль
нэг дугаарын “САНХҮҮГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ”
нүүрийг судалж, харьцуулалт хийх, дүгнэлт
гаргах, асуулт асуухад бэлтгэх
Санхүүгийн зах зээлд оролцож буй
байгууллагуудын вэб хуудсаар орж, эрхэлж буй
үйл ажиллагаатай нь танилцах, тэмдэглэл хөтлөх
Эдгээр асуудлуудыг семинарын хичээл дээр
ярилцана. Сайн бэлтгэж ирж, идэвхитэй оролцсон
оюутанд эсвэл багт идэвхийн оноо өгнө.
56