Санхүүгийн хэрэгслүүд, тооцоолох үндэслэл. Lecture 7

1. ЛЕКЦ 7. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛҮҮД, ТООЦООЛОХ ҮНДЭСЛЭЛ

2. СЭДВИЙН АГУУЛГА:

СЭДВИЙН ЗОРИЛГО:
Санхүүгийн хэрэгслүүд, тэдгээрийн төрөл, ангилал,
тооцох аргазүйн талаар нэгдсэн ойлголт өгөх
СЭДВИЙН АГУУЛГА:
1. Санхүүгийн хэрэгслүүд, тэдгээрийн
төрөл, ангилал
2. Хувьцаа, түүний төрлүүд
3. Хувьцааны үнэлгээ хийх арга зүй
2

3. ТҮЛХҮҮР ҮГС

Санхүүгийн хэрэгслүүд- Financial instruments
Мөнгөн хэрэгслүүд-Cash instruments
Деривативын хэрэгслүүд- Derivative instruments
Өмчид суурилсан хэрэгслүүд-Equity based instruments
Өр төлбөрт суурилсан хэрэгслүүд-Debt based instruments
Үнэт цаас- Securities
Хувьцаа- Stock
Бонд- Bond
Вексель - Promissory note
Сертификат- Certificate
Деривативууд- Derivatives
Үнэлгээ, үнэ цэнэ- Valuation

4. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЭЛ

Тодорхойлолт:
Хөрөнгө эзэмших, хүлээн авах,
шилжүүлэх эрхүүдийг гэрчилсэн
хувьцаа, бонд, дериватив г.м үнэт
цаас, санхүүгийн баримт болон
мөнгө, түүнтэй адилтгах
хөрөнгүүдийг санхүүгийн хэрэгсэл
гэнэ.

5. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛҮҮД

5

6. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛИЙН ТӨРӨЛ, АНГИЛАЛ

Гаргагчаар
нь
Улсын
буюу ЗГ-ын
Орон
нутгийн
буюу
аймгийн
Компанийн
буюу ААНийн
Санхүүгийн
байгууллагу
удын
Бусад

7. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛИЙН ТӨРӨЛ, АНГИЛАЛ

Эргүүлж төлөх
хугацаагаар нь
Богино хугацаатай
хэрэгслүүд
Урт хугацаатай
хэрэгслүүд

8. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛИЙН ТӨРӨЛ, АНГИЛАЛ

Өгөөжийн
төрлөөр нь
Ногдол ашиг
(хувьцаа)
Өрийн бичгийн
хямдрал
(ЗГ-ын вексел)
Хүүний орлого
бүхий хэрэгсэл
(бонд)

9. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛИЙН ТӨРӨЛ, АНГИЛАЛ

Эрсдэлийн
түвшингээр нь
Эрсдэлгүй
хэрэгсэлүүд
(ЗГ-ын вексел-bill)
Эрсдэл багатай үнэт
цааснууд (ЗГ-ын
бонд)
Хөрөнгө оруулалтын чанартай
Компанийн бонд,
Эрсдэл багатай
хувьцааны багцDJIA)
Эрсдэл ихтэй үнэт
цаас (junk bonds,
stocks), derivatives

10. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛҮҮД (ЗОРИЛГООР)

Хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл
• Өгөөж олох зорилготой /бонд, хувьцаа, хадгаламжийн
сертификат гм/
Санхүүжилтийн хэрэгсэл
• Санхүүгийн эх үүсвэр олох зорилготой / бонд, хувьцаа,
хадгаламжийн сертификат гм /
Валют
• Гадаад худалдаа, хамтын ажиллагаанд шаардлагатай валютаар
хангах зорилготой.
Дериватив
• Ханшийн эрсдлээс хамгаалах буюу ашиг олох зорилготой,
суурь хэрэгслийн үнэд суурилж үнэ нь тогтоогддог
санхүүгийн хэрэгсэл
Зарим таваар
• /алт гм/

11.

Санхүүгийн хэрэгслүүд (хөрөнгийн шинжээр)
Хөрөнгийн
Үнэт Бусад мөнгөн
Биржийн
Биржийн бус
ангилал
цаас
хөрөнгө
деривативууд
деривативууд
Хүүний
Урт хугацаат өр
Бондын фьючерс түвшний своп
төлбөр
Бонд
Зээл
Бондын фьючерс Хүүний
1 жилээс дээш
гэрээний опшин түвшний
опшин
Богино хугацаат
Хадгаламж, Богино
өр төлбөр
Вексель хадгаламжий хугацааны
Форвард гэрээ
1 жилээс доош
н сертификат фьючерс гэрээ
Хувь
Хувьцааны
Хувьцааны
нийлүүлсэн Хувьцаа
опшин
опшин
хөрөнгө
Фьючерс
Гадаад валют
Гадаад
валютын
спот гэрээ
Валютын
фьючерс гэрээ
Гадаад
валютын
опшин
Гадаад
валютын своп

12. ҮНЭТ ЦААС, ТҮҮНИЙ ЭРХҮҮД

Үнэт цаас гэдэг нь өмчлөх болон бусад эрхүүдийг
баталгаажуулсан санхүүгийн хэрэгсэл юм.
Үнэт цаасаар баталгааждаг эрхүүд: Хөрөнгө
өмчлөх, эзэмших, тодорхой хугацааны дараа
хөрөнгөө буцаан авах, орлогоос нь хувь хүртэх, эд
хөрөнгө хүлээн авах г.м
Үнэт цаас гаргах үйл ажиллагааг үнэт
цаасны эмисс гэнэ.

13.

Санхүүжилтийн эх
үүсвэр болно
Үнэт
цаасны
үндсэн
шинж
Эзэмшигчдээ
тодорхой хэмжээний
орлого оруулна.
Санхүүгийн зах
зээл дээр
арилжаалагдана.

14. ҮНЭТ ЦААСНЫ АНГИЛАЛ

Хөрөнгө
эзэмших эрхХувьцаа

15.

Өрийн хэрэгсэл
Хөрөнгө эзэмших эрх
Мөнгө
зээлдүүлснийг
гэрчилнэ
Хөрөнгө оруулсныг
гэрчилнэ
Эргэн төлөгдөх
хугацаатай
Эргэн төлөгдөх
хугацаагүй
Хүүгийн орлого
олно
Ногдол ашиг
хүртэнэ
Компанийн
удирдлагад
оролцож, санал өгөх
эрхтэй

16. ҮҮСМЭЛ ҮНЭТ ЦААС, ТҮҮНИЙ ҮҮРЭГ

• Үүсмэл үнэт цаас: Үнэ цэнэ нь бусад
активын үнэ тухайлбал хувьцаа, өрийн
бичиг, валют болон бусад бараа таваарын
үнээс хамаарч байдаг санхүүгийн хэрэгсэл.
• Үүсмэл үнэт цаасны үндсэн үүрэг:
Тулгуурласан/суурилсан
активынхаа
хөрөнгө оруулалтын эрсдэлийн түвшинг
бууруулах

17. ҮНЭТ ЦААС ГАРГАЛТЫН ЗОРИЛГО

1.Засгийн газар:
Төсвийн
алдагдлыг
нөхөх
Мөнгөний
бодлого
хэрэгжүүлэх
2.Орон нутгийн
засаг захиргааны
байгууллага:
Нийтийн
ашиглалтын
барилга
байгууламж
барихад
хөрөнгө
дайчлах
3.Компани:
Дүрмийн
сангаа
бүрдүүлэх
Санхүүгийн
эх үүсвэр
олох

18. ҮНЭТ ЦААСНЫ АНГИЛАЛ ТӨРӨЛ

Гаргалтын байдлаар
• Биет
• Биет бус
Хугацаагаар
• Урт хугацааны
• Дунд хугацааны
• Богино хугацааны
Эзэмшигчийн
байдлаар
• Нэрийн
• Мэдүүлгийн
• Зөвшөөрлийн
Худалдах нөхцөлөөр
Эрсдэлээр
Гаргагчаар
Биржийн
Биржийн бус
А ангиллын
В ангиллын
С ангилллын
• Улсын
• Корпорацийн

19.

Хувьцаа: Компанийн хөрөнгийн
тодорхой хэсгийг өмчилж байгааг
гэрчлэх баримт.
Хувьцаа гаргалтын зорилго:
• Дүрмийн сангаа бүрдүүлэх
• Нэмэлт хөрөнгийн эх үүсвэр олж
авах

20.

Хувьцаа
гаргалт
Хувьцаа
• Анхдагч
(IPO)
• Хоёрдогч
(SPO)
• Энгийн
• Давуу
эрхийн
• Халаасны

21. ХУВЬЦААНЫ ЭРХ

Энгийн хувьцаа
Давуу эрхийн хувьцаа

22. ХУВЬЦААГ ХАЛААСЛАХ ЗОРИЛГО:

1. Зах зээл дээр
өөрийн хувьцааны үнэ
унасан үед эрэлтийг
нь нэмэгдүүлэх
2. Компанийн
хяналтын бүтцийг
өөрчлөх
Энэ тохиолдолд
хувьцааны үнэ өссөн
үед халаасны хувьцааг
эргүүлж худалдана.
Энэ зорилгоор
худалдан авсан үед
халаасны хувьцааг
эргэлтээс хасна

23. ХУВЬЦААНЫ ҮР ӨГӨӨЖ

Ногдол ашиг хүртэх
Хувьцаагаар
мөнгө олох
Хувьцаагаа зарж бэлэн
мөнгөтэй болох
Хувьцааны үнийн
зөрүүнээс ашиг олох
Хувьцааны үр
өгөөж
Бусдад бэлэглэх
Бусад өгөөж
Өв залгамжлах
Зээлийн барьцаа
болгон ашиглах

24. НОГДОЛ АШИГ

• Компанийн олсон ашгаас хувьцаа
эзэмшигчдэд хуваарилж байгаа хэсэг.

25. НОГДОЛ АШГИЙН ХЭМЖЭЭНД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС

Тайлангийн хугацаанд компанийн
олсон цэвэр ашгийн хэмжээ
ТУЗ (ХНХ)-аар хувьцаа эзэмшигчдэд
хуваарилахаар шийдвэрлэсэн ашгийн
хэмжээ
Компанийн гаргасан нийт хувьцааны
тоо
Эзэмшиж байгаа хувьцааны тоо

26. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ

Мөнгөн
гүйлгээ
Бонд
Хувьцаа
Дериватив
Хүү ба
нэрлэсэн
үнэ
Ногдол
ашиг
Суурилах хөрөнгө,
гэрээнээс
хамаарна
Хэрэгжих Тогтоосон Хугацаа
хугацаа
хязгаартай заагаагүй
Эрсдэл
Төлбөрийн Системт
чадварын
эрсдэл
Тогтоосон
хугацаатай
Суурилах хөрөнгө,
гэрээнээс
хамаарна

27. 3. ХУВЬЦААНЫ ҮНЭЛГЭЭ

Ямар зорилгоор
хувьцааг
худалдаж авах
вэ?
• Ашиг олох
Нэгж хувьцааг
ямар үнээр
худалдаж авах
вэ?
• Зах зээлийн
үнэ
Хувьцааны
үнэлгээ хийх
• Хувьцааны зах
зээлийн үнэ
цэнийн тооцоо

28. ХУВЬЦААНЫ ҮНЭ ЦЭНЭ

Хувьцааны зах зээлийн үнэ:
Хувьцаанаас орж ирэхээр
хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын
өнөөгийн үнэ цэнэ.
n
n
CFt
Vb
CFt P / F (r , t )
t
t 1 (1 r )
t 1

29. ЭНГИЙН ХУВЬЦААНЫ ҮНЭЛГЭЭ

n
Dt
Vs
,
n
t
t 1 (1 r )
Vs Хувьцааны зах зээлийн үнэ /₮-өөр/
Dt t-р хугацааны эцэст олгогдох ногдол
ашиг /₮/
r Хувьцааны орлогын норм буюу
тухайн хувьцаанаас хөрөнгө оруулагчдын
зүгээс шаардаж буй өгөөжийн хэмжээ /%иар/

30.

Хугацаагүй жигд мөнгөн урсгалын
үнэлгээ:
A
PVA
r
Давуу эрхтэй хувьцааны үнэлгээ
D
Vps
rps
D
rps
Vps
30

31.

Жишээ . Торгон компани нэг бүр нь 100
төгрөгийн нэрлэсэн үнэтэй, нэрлэсэн үнийн
15%-тай тэнцэх хэмжээний ногдол ашиг төлөх
давуу эрхтэй хувьцаа гаргасан. Хувьцааны
шаардлагатай өгөөжийн хэмжээ нь 16% байх
бол тус компани гаргасан хувьцаагаа хамгийн
багадаа ямар үнээр борлуулж болох вэ?
D 100 x15%
Vps
93.75
rps
16%

32. ГЭРИЙН ДААЛГАВАР

• Сэдвийг холбогдох сурах бичгээс
дэлгэрүүлж унших
• ДЭХ-ны дараах төрлүүдийг бие даан
судлах
– Prior Preferred Stock
– Preference Preferred Stock
– Convertible Preferred Stock
– Participating Preferred Stock
– Cumulative Preferred Stock

33. ДАРААГИЙН ЛЕКЦИЙН СЭДЭВ

ӨРИЙН БИЧИГ,
ТҮҮНИЙ
ТӨРЛҮҮД