Шығысында жер алмұртын өсіру арқылы деградацияланған топырақтарды қалпына келтіру

1.

шығысында жер алмұртын
өсіру арқылы
деградацияланған
топырақтарды қалпына
келтіру
Ғылыми жетекші: а./ш.ғ.к.,"Экология"
кафедрасының қауым профессоры
Сайкенов Б.Р
Дайындаған: Серік Д.Б

2.

Тақырыптың өзектілігі: Алматы облысы
тау бөктері жағдайында ірі қара
малдардың мал азығымен қамтамасыз
етілу жағдайын сараптаған кезде, жаз
кезінде көк балаусаға, ал қыс кездерінде
шырынды мал азығына зәру екендігі
анықталды. Бұл жәйт сүт өнімдерін
өндіруге кері әсерін тигізетіні белгілі.
Сондықтан мал шаруашылығын жыл
бойы мал азығымен қамтамасыз ету
шешуді қажет ететін мәселелердің бірі

3.

Зерттеудің мақсаты және негізгі міндеттері:
Шаруашылықтағы тастанды жерлерінде жер
алмұртын өндіру теxнологиясын жасау, жер
алмұртының xимиялық құрамын, сабақтары мен
жапырақтарының және түйнектерінің мал азықтық
құндылығын анықтау.
Алға қойылған мақсаттарды шешу үшін
төмендегідей міндеттер орындалады:
▪ жер алмұртының өсімдігінің тиімді қоректік
алаңын анықтау;
▪ жер алмұртының топырақ үлгілерін алу,
сараптау және қалпына келу үрдістерін бағалау;
▪ жер алмұртының тиімді отырғызу мерзімін,
отырғызу тереңдігі мен отырғызылатын
түйнектерінің көлемінің өнімділігіне әсерін анықтау

4.

▪ жер алмұртын өндіруге
тыңайтқыш енгізу жүйесінің
өнімділігіне әсерін анықтау;
▪ жер алмұртын көк балаусасы
мен түйнектерінің xимиялық
құрамын зерттеу және мал
азықтық құндылығын анықтау;
▪ жер алмұртын өндірудің
экономикалық тиімділігін
есептеу;

5.

жаңалығы: Шаруашылықтың
тастанды жерлерінде жер
алмұртының өсіру
теxнологиясы
жасалды.Тастанды жерлерде
жер алмұртын өндіру мал
азығы өндірісін
тұрақтандыруды қамтамасыз
етеді.

6.

7.

"Агромеркур" ЖШС-гі Алматы
облысының Еңбекшіқазақ
ауданындағы Бөлек ауылында,
Алматы қаласынан 47
шақырым, ал аудан орталығы
Есік қаласынан 3 шақырым
жерде - Алматы облысының
оңтүстік бөлігінде орналасқан.
"Агромеркур" ЖШС-гі 1999
жылы құрылған.

8.

Жер алмұрты жан-жақты пайдаланылатын
дақылдар қатарына. Оның көк балаусасы мен
түйнектері мал азығына пайдаланылуымен
қатар,тағам,спирт, кондитер өндірісінде, ал
медицинада - көптеген ауруларға шипа ретінде
пайдаланылады

9.

Қатар аралығы,
см
Қатардағы өсімдіктердің ара
қашықтығы, см
Мөлдектегі өсімдіктердің
саны, дана
1 гектардағы өсімдіктер
саны, дана
1 өсімдіктің қоректену
алаңы, дм2
50
30
1333
66640
15
40
1000
50000
20
50
800
40000
25
30
1333
55555
18
40
1000
41667
24
50
800
33333
30
60
667
27778
36
30
1333
47619
21
40
1000
35714
28
50
800
28571
35
60
667
23809
42
70
571
20400
49
60
70
ӨСІМДІКТЕ РДІҢ МӨЛДЕКТЕ ОРНАЛАСУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЖЕР АЛМҰРТЫНЫҢ ҚОРЕКТЕНУ АЛАҢЫ

10.

Қатар аралығы, см
50
60
70
Қатардағы өсімдіктердің ара
қашықтығы, см
Негізгі сабақ
Жанама бұтақтар
биіктігі, см
жапырақ саны,
дана
бұтақ саны,
дана
ұзындығы, см
жапырақ саны, дана
30
148
14
3
16
32
40
146
16
3
14
34
50
151
13
4
17
34
30
147
15
4
16
35
40
149
16
3
18
36
50
150
13
4
14
36
60
143
17
5
16
38
30
146
15
4
17
39
40
144
14
5
19
38
50
140
14
5
18
40
60
141
15
4
16
42
70
139
16
6
21
41
Бұтақтану кезеңінің басындағы өсімдіктердің қоректену алаңына байланысты вегетативті массасының құрылуы

11.

Қатар аралығы,
см
50
60
70
Қатардағы өсімдіктердің Өсімдік биіктігі,
ара қашықтығы, см
см
Жапырақтары, дана
Ірі
ұсақ
Сабағының
бұтақтануы, саны
30
186
16
186
5
40
178
19
193
6
50
173
31
251
7
30
175
28
275
8
40
182
31
284
9
50
176
38
296
12
60
173
39
307
14
30
176
24
248
11
40
171
39
310
13
50
174
44
331
15
60
168
43
310
16
70
176
47
326
18
.Қоректену алаңына байланысты жер нәгі өсімдігі вегетативті мүшелерінің гүлдеу кезеңіндегі құрылымы

12.

Қатар аралығы, см
Қатардағы өсімдіктердің ара
қашықтығы, см
Түйнектері
саны, дана
50
60
70
1 өсімдіктен алынған түйнектердің
салмағы, г
ірі
ұсақ
30
4
10
125
40
5
11
172
50
7
12
229
30
4
10
164
40
6
12
231
50
10
14
325
60
11
15
415
30
3
6
189
40
6
13
267
50
8
14
379
60
11
18
420
70
12
21
467
Қоректену алаңына байланысты жер алмұрты түйнектерінің құрылымы

13.

Көк балауса өнімділігі, ц/га
875,
700,
525,
350,
175,
0,
Сурет 1. Қоректену алаңына байланысты жер алмұрты өсімдігі көк балаусасының өнімділігі (танапқа отырғызған жылы), ц/га

14.

Түйнек өнімділігі, ц/га
150,
120,
90,
60,
30,
0,
Сурет 2. Қоректену алаңына байланысты жер алмұрты өсімдігі түйнегінің өнімділігі (танапқа отырғызған жылы), ц/га

15.

Отырғызуға арналған жер
алмұрты түйнектерінің
салмағы, г
Салмағы, г
жапырақта-рының
негізгі сабағының
жанама бұтақтары-ның
1 өсімдік-тің
60х60
20-30
467
1130
554
2151
30-40
493
1146
566
2205
40-50
510
1268
584
2362
70х70
20-30
706
1212
582
2500
30-40
781
1282
606
2669
40-50
836
1364
642
2842
Отырғызуға арналған жер алмұрты түйнектері салмағының вегетативті мүшелерінің өнімділігіне әсері

16.

Зерттеу мөлдектері
Көк балауса
өнімділігі, ц/га
қосымша
өнім, ц/га
%
50х50
Бақылау
671,1
Көң, 30 т/га
723,5
49,4
7,3
N60Р60К30
728,4
54,3
8,1
Көң+ N60Р60К30
734,4
60,3
8,9
НСР 0,95 ц/га
39,6
60х60
Бақылау
686,8
Көң, 30 т/га
728,4
41,6
6,1
N60Р60К30
736,2
49,4
7,2
Көң+ N60Р60К30
743,3
56,5
8,2
НСР 0,95 ц/га
37,3
70х70
Бақылау
680,4
Көң, 30 т/га
726,4
46,0
6,8
N60Р60К30
733,4
53,0
7,8
Көң+ N60Р60К30
739,5
59,1
8,7
НСР 0,95 ц/га
39,4
Зерттеу барысында минералды тыңайтқыштардың аздаған мөлшері, көң және көң мен минералды тыңайтқыштың бірлескен мөлшері берілді.
Көң мөлшері гектарына 30 тонна болды.
Жер алмұрты дақылы шаршы –ұялы әдіспен (50х50, 60х60 және 70х70 см) күз мезгілінде себілді. Органикалық тыңайтқыш 30 тонна көлемінде
күзгі негізгі топырақ өңдеуде берілді. N60Р60К30әсерлі зат мөлшеріндегі минералды тыңайтқыштар көктемгі тырмалау алдында берілді. Азот
тыңайтқышы ретінде – аммиакты силитра, фосфор тыңайтқышы ретінде – суперфосфат, калий тыңайтқышы ретінде – калий тұзы берілді (кесте....).
Тыңайтқыш беру жүйесіне байланысты жер алмұрты көк балаусасының өнімділігі, ц/га

17.

18.

19.

Жер алмұрты дақылын отырғызудағы
тиімді себу әдісі болып 60*60 см және
70*50 см тағайындалды.
Сонда,егістіктің 1 гектарында 27,8
немесе 28,6 мың өсімдік
орналасады.Жер алмұрты дақылының
тиімді отырғызу мерзімін тағайындауда
күзгі және көктемгі отығызу мерзімі
арасында улкен айырмашылық
байқалмады. Дегенмен де күзде
себілген мөлдектерде топырақ
қабатында түйнектердің шіруінен
немесе бұзылуынан

20.

тиімді отырғызу тереңдігін
тағайындауда,тиімді себу тереңдігі
болып 9-10см тереңдік анықталады.
Жер алмұртын өндірудегі тыңайтқыш
беру жүйесінің экономикалық
тиімділігін анықтауда
тыңайтқыштарды сатып
алуға,тасымалдауға және топыраққа
енгізуге,қосымша өнімді жинап,
тасымалдауға кеткен шығындарды
есептей отырып,таза табыс
көрсеткіші

21.

өзіндік құн мен рентабельдік
деңгейінің тыңайтқыш берілмеген,
бақылау мөлдегінде алынғандығы.
Орындалып отырған зерттеулерде
тыңайтқыштардың тек бірінші жылғы
әсері ғана анықталды. Сондықтан,
тыңайтқыштардың екінші,үшінші
жылғы әсерін анықтай келе,
тыңайтқыш беру жүйесінің
экономикалық тиімді болуы сөзсіз
деген тұжырымға келуге болады.