Агроэкожүйенің тыңайтқыштармен ластануын азайту әдістері

1. Агроэкожүйенің тыңайтқыштармен ластануын азайту әдістері

АГРОЭКОЖ Ү ЙЕНІ Ң
ТЫ Ң АЙТ Қ ЫШТАРМЕН
ЛАСТАНУЫН АЗАЙТУ Ә ДІСТЕРІ
Төлеубеков
Дәулетхан
305 топ, ветсан

2. Жоспар:

ЖОСПАР:
1)
2)
3)
4)
Агроэкож ү йе деген не?
Агроэкожуйеде ты ң айт қ ыштарды қ олдану
Ты ң айт қ ыштарды ң зияны
Ластану ғ а қ арсы іс-шаралар

3. Агроэкожүйе

АГРОЭКОЖ Ү ЙЕ
Агроэкожүйе (агробиоценоз) – ауыл шаруашылығы өнімдерін
өндіру мақсатымен адам үне мі реттеп отыратын жасанды (егістік,
жа йылым бақ, жүзімдік тер, т.б.), тұрақсыз жүйе. Табиғи
биоценоздардан А. – тірі организмдердің әр түрлілігі күрт
тө мендеген түрлер ж асанды сұрыптау арқылы реттелуімен
ерекшеленеді. Бұлардың табиғи эк ожүйемен салыстырғанда биол.
өнімділігі жоғары болады. Дақылдардан мол өнім алу үшін а. ш-н
механик аландыруды ұлғайтып, минералды тыңайтқыштар,
пести цидтерді көп пайдалану, жиі суғару қажет. Мұндай жағдайдан
к ейін а. ш. ө ндір ісі қорш аған ортаға теріс әсерін тигізеді. А-ге
адамның шаруашылық іс-әрек етінің жағымсыз әсерін аз айт у үшін
агротехник а ның табиғат қорғайтын шараларын қолданған жө н.
Бұл топырақ жамылғысындағы қорек тік заттардың тепе-теңдігін,
жа йылымның өнімділігін, биол. алуа н түрлілік тің біршама жоғары
болуын, т.б. сақтайтын тұрақты эк ожүйе құруға мүмкіндік береді.
Бір сөзбен айтқанда, А-ні жердің ж алпы табиғи ландшафтының
құрамды бөлігіне а йна лдырады.

4. тыңайтқыштар

ТЫҢАЙТҚЫШТАР
Тыңайтқыштар — өсімдіктердің топырақтан қоректенуін
жақсарту үшін қолданылатын органикалық және
минералдық заттар. Тыңайтқыштарды дұрыс
пайдаланғанда ауыл шаруашылық дақылдарының түсімі
артады, өнім сапасы жақсарады.
Шығу тегіне қарай органикалық және бейорганикалық
тыңайтқыштар деп, ал агрегаттық күйіне қарай
тыңайтқыштар қатты (селитра, фосфор тұздары) және
сұйық (аммиак суы) болып бөлінеді.
Құрамына қарай тыңайтқыштар органикалық,
минералдық, органикалық-минералдық және бактериялық
тыңайтқыштар болып жіктеледі.

5. Азот тыңайтқышы.

АЗОТ ТЫҢАЙТҚЫШЫ.
Азот — тіршілік үшін маңызы өте зор элемент, ол жетіспеген
жа ғдайда өсімдік тің жа пыра ғы бозғылт жасыл болып (мысалы,
орамжапырак пен жүгерінің), бойы еспей, жапырағы ж ұқа және
шырыны аз, гүлі майда болады. Өсімдікк е азот тыңайтқышын
берсе, есімдік тің өсуі мен да муы жақсарып, өнім беруі
жо ғарылайды. Топырақ арқылы азотты әсімдік аммо ний ионы
NH4+ және нитрат ионы N0^ түрінде сіңіреді. Азот тыңайтқыштар ы
минералды және органик алық болып белінеді (4-сызбанұсқа).
Азот ты тыңайтқышта рға: к алий, натрий ж әне аммоний (NaN03,
KN03,NH4N03) нитраттары (селитра) ж ата ды. Ола р — ақ түсті,
суда ж ақсы еритін кристалл заттар, онда к орек тік эле ментазот 15
—16% болады. Аммоний сульф атында (NH4 )2S04 21%-к е дейін
к орек тік элемент — азот болады. Көп қолданылатын
тыңайтқыштың бірі— к ар бамид (мочевина) CO(NH2 )2 құрамында
46%-к е дейін азот бар. Сұйық тыңайтқыш а ммиак суы NHg, онда
қорек тік элемент азот 80% шамасында болады.

6. Фосфор тыңайтқыштары.

ФОСФОР ТЫҢАЙТҚЫШТАРЫ.
Фосфорсыз хлорофилл түзілмейді, онда өсімдік
жапырағы көмірқышқыл газын сіңіре алмайды. Өсімдікте
фосфор жетіспесе, жапырақта қара қошқыл жасыл, қара
дақ пайда болып, өсімдіктің гүлденуі мен пісуі
баяулайды. Фосфор тыңайтқышын топыраққа енгізу
арқылы алынатын жемістің сапасы жақсарып, өнімі
артады.

7. Калий тыңайтқыштары

КАЛИЙ ТЫҢАЙТҚЫШТАРЫ
Кез келген есімдікке калий өте қажет. Калий жетіспесе,
фотосинтез қарқыны төмендейді. Калий жеткілікті болса,
өсімдікте крахмал, қантты зат, май түзілуі жоғарылайды
және картоп, күнбағыс, жоңышқа, қызылша сияқты
есімдіктердің өнімділігі едәуір артады. Топырақта болатын
калий, көбінесе органикалық тыңайтқыштар — қи, өсімдік
күлі арқылы топыраққа түседі. Калий тыңайтқышының негізгі
шикізаты шөптесін және ағаш типтес өсімдіктердің күліндегі
карбонат К2С03 түрінде болады. Калий тыңайтқышының
көндеріне силъвинит және к арналит жатады. Силъвинит
дегеніміз — к алий хлориді мен натрий хлоридінің біріккен
тұзы NaCl-KCl, сол сиякты к арналит те қос тұз KCl-MgCl,.
Калий тыңайтқышына калий хлориді KC1 және калий
нитраты KN03 жатады. Олар ақ түсті кристалл заттар

8.

9. Топырақтың ластануы

ТОПЫРАҚТЫҢ ЛАСТАНУЫ
Топырақтың хим иялық құрам ына - тыңайтқыштар м ен зиянк естерге,
арам ш өптерге, ауруларға қарсы әртүрлі хим иялық заттар
қолданылатын ауыл шаруашылығы да әсер етеді. Қазіргі кезде ауыл
шаруаш ылығы процесіндегі зат айналымға түсетін заттардың
мөлшері өнеркәсіп орындарынан бөлінетін заттардан кем тү спейді.
Айта кетерлігі, тыңайтқыштар мен улы химик аттарды қолдану
жылдан-жылға артып к еледі. Ал топырақтың құнарлылығы алынған
өнім мен ондағы өсетін өсім дік тердің түрлік құрамына байланысты.
Қазіргі кездегі топырақты ластауш ыларының негізгі көздері
мыналар:
пес тицидтер;
минералдық тыңайтқыштар;
өнеркәсіп және ауыл шаруашы лығы қалдықтары;
атмосфераға өнеркәсіп орындары нан бөлінетін газды-түтінді заттар;
Мұнай және Мұнай өнімдері.

10. Нитрат

НИТРАТ
Топырақта нитраттар артық мөлшерде болғанда, олар
толығымен өңделмейді, өсімдік өнімдерінде жиналып адам
және жануар организмдеріне түседі. Асқазан-ішек жолында
нитраттар азотты қышқылдың тұздарына-нитриттерге
айналады да, организмді улайды. Нитриттер гемоглобинмен
әрекеттесіп, метагемоглобин түзеді де Ғе (ІІІ) дейін тотығады.
Бұл зат тыныс алу орталығына зардабын тигізеді, Өйткені ол
оттекті тасымалдауға қабілетсіз.
Құрамында нитраттар
1. аз(10-80мг):бұршақ,қымыздық, бұрыш,брюссель к апустасы,
к артоп, жуа, жеміс -жидектер
2.Нитраттар мөлшері орташа (80-300мг):кәді, шалқан,асқабақ,
түсті және ақ к апуста, сәбіз, қияр, желкек
3.Нитраттар мөлшері жоғары (300-600мг): қызылша, көк
ж уа,қауын-қарбыз.

11. «Тыңайтқыштардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар» техникалық регламенті

«ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫҢ
ҚА У ІПСІ ЗД ІГ ІН Е ҚОЙЫ Л А ТЫ Н ТА Л АП ТАР »
ТЕХНИКАЛЫҚ РЕГЛАМЕНТІ
Ты ң а й т қ ы ш та р м е н ба й л а н ы с т ы қ ате рл е р м ы н а да й қ ауіп т і ф а к то рл а р ғ а
н е г ізд ел ед і:
м и н е р а л д ы т ы ң а й т қ ы ш та р ү ш ін :
1) жанғыштығы;
2 ) тот ы қ т ы р ғ ы ш т ы қ ә с е р і;
3 ) к о р р оз и я л ы қ ә с е р і;
4 ) уы т т ы л ы ғ ы ;
5 ) к ө зді з а қ ы м д ауы ;
6 ) те р ін і ж еуі;
7 ) к ө з бе н те р ін і т іт ір к е н д іруі;
8 ) қ о р ш а ғ а н с ул ы о рта ж ә н е то п ы р а қ ү ш ін қ ауіп т іл іг і;
9 ) қ о р ш а ғ а н ауа о рта с ы ж ә н е то п ы р а қ ү ш ін қ ауіп тіл іг і;
1 0 ) р а ди о а к т и вт і с ә ул е ш ы ғ а руы ( ф о с ф о рл ы т ы ң а й т қ ы ш та р ж ә н е то п ы р а қ
ж а қ с а рт уш ы з ат та р ү ш ін ) ;
о р га н и к а л ы қ ж ә н е о р га н и к а л ы қ м и н е р а л д ы т ы ң а й т қ ы ш та р үш ін :
1 ) ба к те р и ол о г и ял ы қ ;
2 ) п а р аз и тол о г и я л ы қ ;
3 ) э н то м ол о г и я л ы қ .

12. Тыңайтқыштар қауіпсіздігіне қойылатын талаптар

ТЫҢАЙТҚЫШТАР ҚАУІПСІЗДІГІНЕ
ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
Тыңайтқыштар осы Техник алық регламенттің қауіпсіздік
талаптарына сәйкес болуы тиіс.
Биуреттің (к арбамид үшін) массалық үлесі 2 %-дан аспауы тиіс.
Фосфорлы тыңайтқыштар мен топырақ жақсартушы заттар үшін
табиғи радионуклидтердің үлестік белсенділігі 4000 Бк/кг аспауы
тиіс.
Органик алық және органик алық минералды тыңайтқыштардың
биологиялық қауіпсіздігі:
1) патогенді бактериялардың;
2) гельминттердің тіршілік етуге қабілетті
жұмыртқаларының;
3) ішектік патогенді қарапайымдылар цисталарының;
4) синантропты шыбындардың дернәсілдері мен
қуыршақтарының жоқтығымен қамтамасыз етілуі тиіс.
Тыңайтқыштар үшін бөлшектеп сатуға арналған тыңайтқыштарға
қойылатын сақтау мерзімі және (немесе) жарамдылық мерзімі
белгіленеді.

13. Топырақ ластануын болдырмау үшін мынадай шараларды жүргізу керек:

ТОПЫРАҚ ЛАСТАНУЫН БОЛДЫРМАУ ҮШІН
МЫНА ДАЙ ШАРАЛАРДЫ ЖҮРГІЗУ КЕРЕК:
табиғатты қорғайтын заңдарды бұлжытпай орындау;
қоршаған ортаның сапасына бақылау жүргізетін
мекемелер қызметін дұрыс ұйымдастыру;
топырақты ластаушы заттардың қасиеттерін, жылжу
тәртібін, топырақ процестеріне қатысуын зерттеу;
зиянды заттардың шекті мөлшерлерін нормалау;
қауіптілігі бойынша пестицидтерді топтастырып, кейбір
түрлерінің қолданылуын шектеу;
ауыл шаруашылығында зиянкестермен, арам шөптермен
күресу үшін химиялық әдістердің орнына биологиялық
әдістерді,органикалық тыңайтқыштарды қолдану және т.б.

14. Органикалық тыңайтқыштар

ОРГАНИКАЛЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАР
Коректенудің басты элементтеріне азот, фосфор және к алий
жатады. Ал өсімдіктерге аз мөлшерде магний, натрий,
марганец, к альций, темір, сонымен қатар бор, мыс, мырыш,
молибден сияқты микроэлементтер қажет. Органик алық
заттардың 30 – 40% көбі қосымша себілген тыңайтқыштарға
жататын шымтезекте, қарашірікте, шіріген жапырақтарда
кездеседі.
Органик алық тыңайтқыштардың тобына төмендегілер жатады:
– өсімдік тектес;
– құрғақ жануарлар тектес;
– балық эмульсиясы негізінде;
– жануарлардың көңі мен тезегі;
– табиғи (синтетик алық емес) минералдар;
– балдырлар негізінде;
– компосттар.

15.

Казіргі таңда көптеген бақшашылар
минералды тыңайтқыштардан бас
тартып немесе оларды қолдануды
азайтып, органикалық жер игеруге
көшуге тырысуда. Мұндағы басты
мақсат – ақшаны үнемдеумен қатар,
экологиялық таза өнім алу.

16. Сабан мен пішен.

САБАН МЕН ПІШЕН.
Бұл тыңа йтқыштар ға қа лаған к езде қол жеткізу бақш ашыла р үшін
с онш алық қиын бол маса да , оның құндылықта ры тур алы көп
жа ғдай да ұмытып кетеді. С аба н мен піше н әртүрл і п айд алы
қасиеттер ге ие , мысалы ол ардың бір і ретінде суды сіңіру ме н ұстап
тұру қа сиетін а йтсақ болад ы. С абанның бір бө лігі судың үш бөл ігін
сіңір е ала ды. Микр оағзал ардың өсімдік қа лдықта рын, ә сіре се
саба нды қа йта ө ңдеуі кезінде өсімд ікте рге аурула рға қа рсы
тө зі мділік қа сиет бер етін е рекше зат экотол өңд елініп ш ығады.
С а ба нды топыр аққа себуден бұрын оны дұрыс дайындау қа жет.
Т үбі жоқ аға ш жәшікке бір қа п са бан салып, о ған8 л итрне сеп
ер ітіндісін құяды (50 -60 г. е рітінд і 1 0 литрсуға). Осылайша үш
қапты жина п са лады . Басқа е рітінд і үшін шама мен1 кг. шіріп тұрған
көңді неме се к омпо стты а лад ы да1 0 литр сумен ар ала стырып, дайы н
болға н ер ітіндіні са бан сал ынға н жә шікке толға нша құяды. Бұл
опе рация ә детте қыр күйек а йында жасалына ды да, са бан о сы
түр інде қысқа қал ады. Б ір жыл дан ке йін саба н толығым ен шіриді.
Көктемде о ны ба рл ық ө сімд ікте рді отырғызу кезінде к омпо ст сияқты
қол данады.

17. Ағаш үгінділері

АҒАШ ҮГІНДІЛЕРІ
К ө птеген ба қ шашылар а ғ аш ү гінділеріне айтарлы қ тай м ә н
бермейді, немесе оны д ұ рыс қ олданбайды. К ө п жа ғ дайда
ба қ шашыны ң ө сімдік т ү біне жас а ғ аш ү гіндісін к ө п м ө лшерде
сеуіп, одан мол ө нім к ү тетінін бай қ ау ғ а болады. Н ә тижесі –
қ ура ғ ан, сар ғ ай ғ ан ө нім. А ғ аш ү гінділері шіру кезінде азотты
к ө п м ө лшерде сі ң іреді. Негізінен, шіри баста ғ ан а ғ аш ү гіндісін
пайдалан ғ ан д ұ рыс. Оларды ң ә р қ апшы ғ ын азотты
ты ң айт қ ыш қ оспасымен кезек-кезек араластыра отырып, бір
ү йме қ ылып жинайды. Қ оспаны құ старды ң к өң імен
араластыру ғ а да болады. А ғ аш ү гінділерін компостпен
араластыруды ң қ ажеті жо қ , себебі олар 2-3 жыл ғ а дейін
шірімей қ оюы м ү мкін. Қ ара шірікке айнал ғ ан а ғ аш ү гінділерін
та ңқ урайды ң , қ ара қ атты ң , қ арлы ғ анны ң т ү біне
( қ алы ң ды ғ ын5 см етіп) пайдаланады. Н ә тижесінде оларды ң
ма ң ына утаспа мен қ ия қ сия қ ты арамш ө птер ө спейтін болады.

18. Жапырақтар.

ЖАПЫРАҚТАР.
жапыра қ тарды жинап алып, ө ртемей, керісінше шірінді
т ү рінде бас қ а ө сімдіктер ү шін қ олдан ғ ан д ұ рыс. Жинал ғ ан
жапыра қ тарды бір т ө бе қ ылып ү йеді де, оны ң ү стіне
құ старды ң к өң інен дайындал ғ ан ерітіндіні ң (1:15) 30-40
литрін құ яды. Егер ты ң айт қ ышты к ө ктемнен бастап жасаса,
к ү зге дейін жапыра қ тар толы ғ ымен шіриді.

19. Назарларыңызға рахмет!

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!
Төлеубеков
Дәулетхан
305 топ, ветсан