Экология және біз

1.

Қостанай облысы
Аманкелді ауданы
Б.Қолдасбаев атындағы жалпы білім беретін орта мектеп
(Экология және біз)
Биология пәні мұғалімі Жақыбаева Гүлім Ғалымжанқызы.

2.

Танысу
аялдамасы

3.

4.

дегі бүкіл
н
і
т
е
б
р
е
Ж
а
Қазіргі таңд
!
р
а
л
ы
еңгейдегі
д
ш
у
қ
қ
ы
о
д
і
м
т
а
т
л
е
а
м
ғ
р
сты мәселе –
амасы: - Құ
а
д
б
н
ң
я
е
әселелерді
а
б
н
м
а
л
ғ
ің
ұ
р
н
б
ы
т
т
ім
е
о
л
к
а
п
е
ғ
л
ы
ұ
1.М
е толғандыр
да, әрбір мем
ш
н
к
а
е
т
р
қ
е
, елімізде
ы
н
д
й
ы
н
а
с
р
о
а
о
С
л
.
а
н
р
а
б
ғ
ы
м
т
ы
а
с
о
ад
астырады. О
беріліп,
лелер болып
р
е
а
н
с
қ
ә
ә
м
п
м
е
а
қ
д
ш
ы
і
қ
л
ір
я
ы
б
и
р
эколог
міндеттердің
араларына ай
ш
ік
т
у
т
т
і туралы
е
р
с
к
а
к
е
с
е
л
қ
д
м
а
о
е
ж
к
м
қ
ы
і
г
д
ы
р
із
л
а
г
я
не
лық жағдайл
ның экологи
р
я
ы
и
с
г
а
о
к
л
и
о
л
к
б
э
у
н
п
а
с
мен ережеле
Ре
р
а
н
а
д
т
ң
с
а
қ
з
а
қордаланғ
н
з
е
а
г
Қ
барысында
йеге келтіріл
ү
ң
ж
ы
д
ір
л
білдіреді.
б
ы
ы
ж
ы
н
а
м
7
н
0
ы
ғ
ы
ғ
20
ұ
а
с
м
к
е
н
нды. Код
жүйесі деге
і «Қоршаған
н
ім
а
л
ғ
л
ө
б
ы
р
7
ы
Заң қабылда
т
ің
с
т
а
с
к
тұтас заңд
гиялық коде
рттеулер
о
е
л
з
о
и
к
м
э
ы
л
л
ұ
б
ы
жүйесінің бір
ғ
н
қабылданға
у мен ағарту
е
р
д
е
б
із
ім
ім
л
е
іл
б
е
д
қ
з
ы
уы түгелімен
л
а
я
р
и
а
г
т
о
–
л
о
5
Қазіргі ке
к
2
э
ң
ы
ы
»
саласындағ
п аталып, он
у
е
а
д
ғ
р
»
о
қ
қ
ігін арттыру
ы
іл
ы
т
т
н
с
а
а
ік
т
т
л
қ
і
ор
а
б
м
ң
ы
ы
т
ралық ын
мамандарын
ісі мектеп
у
у
т
р
р
а
ы
ғ
с
а
а
е
н
және халықа
г
е
е
м
з
деттерді жү
қ білім беру
ін
ы
л
м
я
ы
и
т
г
қ
о
а
л
н
о
к
н
Э
а
ғ
«
і белгілі.
ан . Бұл атал
ғ
ін
л
т
а
е
н
л
логияға
р
е
а
о
т
к
к
е
э
ү
ін
–
ж
с
е
е
із
л
б
ін
е
с
р
ін
ә
е
г
м
мұғалімд
қсатында бү
а
м
у
р
ы
с
а
е
г
лелерді жүзе
ырмыз.
е
т
с
о
ә
і
м
л
е
н
г
а
ғ
із
л
к
а
т
т
ө
ренция
Міне, осы а
арнап конфе

5.

Атап айтар болсам , қазіргі кездегі өнеркәсіптің
өркендеуі, халық санының артуы, тұрғындардың ірі
қалалардың маңына шоғырлануы – экологиялық
жағдайлардың күннен-күнге шиеленісе түсуіне әсер
етуде. Әсіресе, ауа райының ғаламдық деңгейде
жылынуы, озон қабатының жұқаруы, әлемдік
мұхиттардың ластануы, тропикалық ормандардың
қарқынды түрде қырқылуы, тірі организмдердің түр
санының азаюы және тағы басқа жағдайлар бүкіл
адамзатты алаңдатып отырғаны да ақиқат . Жер
шарының көп аймақтарында ауыз судың
тапшылығы шектен тыс құрғақшылық , өте күшті су
тасқындары , сұрапыл дауылдар, орасан көлемдегі
өрттердің бәрі де ғаламшардың ғаламдық деңгейде
жылынуының әсерінен болуда деген пікір
қалыптасып отыр. Ғалымдардың деректері бойынша
1990 жылдан бері 100 жыл ішінде Жер бетінің
орташа жылдық температурасы 0,5 0 С- қа
көтерілген болса, ал соңғы әрбір 10 жылда бұл
көрсеткіш 0,30 С көтерілгені анықталды. Жер бетінде
ғаламдық жылынуы дәл қазіргідей жалғаса беретін
болса, осы ғасырдың ішінде ғаламшардағы орташа
температуралық жағдай + 1 +50 с көтерілуі мүмкін
деген деректер бар.

6.

Жер бетінің ғаламдық деңгейде
жылынуына негізінен, өнеркәсіп
орындарынан , жанармайды
пайдаланатын көліктерден
бөлінетін су буларының,
көмірқышқыл газының , азот
оксидінің , күкірт
ангидридтерінің , метанның және
тағы басқа улы қоспалардың
әсері мол. Мұндай улы қоспалар
жер бетінің атмосфера қабатында
жылу энергиясының жинақталып,
жер бетінің жаппай жылынуына
әсер ететіні де белгілі. Жер
бетінің ғаламдық жылынуы
Антарктидадағы, Арктикадағы
мұздың және биік таулы
аймақтардағы мұздықтардың
жаппай еруіне әсер етеді деген
пікірлер де бар. Қазіргі ғылыми
деректер бойынша соңғы әрбір 10
жылда әлемдік мұхит деңгейі
орта есеппен
6 см-ге
көтерілетіні анықталған.

7.

Жер бетіндегі ғаламдық өзгерістердің бәріне де
адамның шаруашылық іс - әрекетінің әсері
айқын байқалуда. Соның ішінде табиғатқа зиян
келтіретін келеңсіз әрекеттер баршылық. . Олар
ауаның , судың ластануы , өсімдіктер санының
азаюы, топырақ құрамының өзгеруі, т.б. Осы
өзгерістердің бәрі адам өміріне , денсаулығына
әсер етеді. Табиғат пен өзара қарымқатынастың бұзылуы экологиялық апаттарға
әкеліп соқтырады.
Үздіксіз экологиялық тәрбие беруде
мемлекеттік деңгейде мән беріліп, ҚР
Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясы
қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты»
атты Қазақстан халқына Жолдауында
республика халқына жолдауында ерекше
экологиялық саясат ұстанымдарын көрсетіп,
жастарға мемлекетімізді көркейту жолында
«Жасыл ел» бағдарламасына бел шешіп
кірісудің қажеттілігін ерекше атап көрсетті.

8.

Елбасымыз «Қазақстан-2050» стратегиялық
бағдарламасында табиғат байлықтары, оның
ішінде тіршілік көзі – су мәселесіне де
арнайы тоқталған болатын. Онда: «Соңғы 60
жылда жер шарында ауыз суды пайдалану 8
есе өсті. Осы жүзжылдықтың ортасына қарай
көптеген елдер суды сырттан алдыруға
мәжбүр болады.Су - барынша шектеулі
ресурс және оның көздерін иелену үшін
күрес жер бетіндегі шиеленіс пен жанжалдар
себептерінің бірі ретінде, қазірдің өзінде
геосаясаттың аса маңызды факторына
айналып отыр.Сумен қамтамасыз ету
проблемасы біздің елімізде де өткір болып
отыр. Бізге сапалы ауыз су жетіспейді.
Бірқатар өңірлер оның зардабын қатты
тартуда.Бұл проблеманың геосаяси астары да
жоқ емес. Қазірдің өзінде біз трансшекаралық
өзендердің су ресурстарын пайдалануда
бірқатар мәселелермен бетпе-бет келдік.
Аталған мәселенің күрделілігіне қарамастан,
біз оны саясаттандыруға жол бермеуге
тиіспіз»,-деп атап айтқан болатын. Әсіресе,
су мәселесіне қорғау, оны болашақтың үлкен
байлығы ретінде жеткізу аса маңызды.

9.

10.

ΙΙ. Әр топқа берілетін тапсырмалар.
І топ “Аралым арым, Балқашым бағым”
ІІ топ Дүние жүзіндегі және қазақстандағы қазіргі
экологиялық мәселелер. Өндіріс және тұтыну қалдықтары.
ІІІ топ Табиғаттағы адамның іс
әрекеттері.

11.

12.

І топқа сұрақ.
а) Экология
ғылымы
нені зерттейді?
ә) Экология
ғылымының
негізгі мақсаты
неде?

13.

2-топқа сұрақ
а) «Озон тесігі»,
«Қышқыл жаңбырлар»
ұғымдарына түсінік
берсеңіз?
ә) Қазақстандағы өзенкөлдердің
экологиялық жағдайы
қандай?

14.

3- топқа сұрақ
а) Өзіміздің
кентіміздің
экологиясы туралы не
білесің?
ә) кентіміздің
экологиясын қалай
жақсартуға болады?

15.

а) Өндірістік
қалдықтарды жоюдың
қандай жолдары бар?
ә) Нағыз тұрмыстық
қалдықтарға нелер
жатады?

16.

а) Қоршаған ортаға
қауіпті заттарды ата.
ә) Адамдардың ауыр
металдардан зардап
шегуінен қандай
аурулар пайда болуда?

17.

ΙΙΙ – бөлім: Шығармашылықпен жұмыс. (ой-бөлісу).
1. « Егер сіз
табиғат
қорғау министрі
болсаңыз,онда...»
4. « Егер сіз
суретші
болсаңыз ,
онда... »
2. « Егер
сіз аудан әкімі
болсаңыз, онда...»
5. «Егер сіз
жазушы
болсаңыз, онда...»
3. « Егер
сіз ақын
болсаңыз, онда...»
6. «Ауыл
экологиясы»
туралы шығарма
жазып келген
оқушыларға сөз
беру;

18.

1-сұрақ : Біздің ауылымызда қоршаған орта ,
ауа қандай көздер арқылы ластанады деп ойлайсың?

19.

гиясын
о
л
о
к
э
ң
ы
д
л
ы
ың және ау
н
н
а
ы? Осы
т
д
с
а
қ
л
а
з
о
а
б
Қ
а
ғ
:
у
а
ім
с
л
а
а
Мұғ
шаралар ж
й
а
д
н
а
қ
ін
алуларыңа
ш
с
ү
а
ғ
у
а
т
т
р
р
а
с
,о
қ
а
а
с
л
ж
ірлерің бо
ік
п
,
с
ы
н
ы
с
ұ
а
жайынд
болады..

20.

ΙV.Қорытынды: Құрметті оқушылар! Міне, бүгінгі
сабақта өздеріңмен «Жер ғаламшарының экологиялық
апаттары.» тақырыбында қазір заманымыздағы өзекті
мәселелердің бірі - экология жайында біршама сөз қозғап,
өз ойымызды ортаға салдық . Әрине , экологиялық
мәселелерді бір күнде шеше алмаймыз, бірақ та әрбір
мектеп оқушысы өзінің туған жерінде қоршаған
ортасының тазалығына жауапкершілікпен қарай білсе,
бұл мәселе біртіндеп шешілері сөзсіз.

21.

Сабақты мынандай
экологиялық тірек-сызбамен қорытындылағым келеді.
1-тірек-сызба:
Экологиялыққ
Экологиялы
селелердің
ң
ммәәселелерді
туындаусебептері
себептері
туындау
Адамдардың
ң
Адамдарды
табиғғат
атққаа
таби
аяушылыққпен
пен
аяушылы
арамауы
ққарамауы
Суармалыегістіктерді
егістіктердіңң
Суармалы
ұ
л
ғ
аюына
байланысты
ұлғаюына байланысты
зендерге(Сырдария
(Сырдария, ,
өөзендерге
Іле)канал
каналсу
су
Іле)
оймаларыныңң
ққоймаларыны
салынуы
салынуы
Егісал
алққаптарында
аптарында
Егіс
тыңңайт
айтққыш,
ыш,ттүүрлі
рлі улы
улы
ты
химиялыққзаттарды
заттардыңң
химиялы
шамадан
тыс
шамадан тыс
олданылуы,оларды
олардыңң
ққолданылуы,
еріген
қ
ар,
жа
быр
еріген қар, жаңңбыр
суымен,шайылып
шайылыпкелуі
келуі
суымен,
Өндіріс
ндіріс
Ө
орындарындағғыы
орындарында
пайдаланылғған
ансуды
суды
пайдаланыл
тазартпайккөөлге
лгеққайта
айта
тазартпай
жіберуі
жіберуі

22.

2-тірек – сызба.
Қоғамдық мекемелер, адам
Айналадағы ортаға
Мемлекеттік бақылау
Әскери
шығынды
азайту
Әскери шығынды
азайту
Келіспеушілікті,
соғысты болдырмау
Жерді, табиғи
ресурстарды тиімді пайдалану
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР
Өндірістерді,
Экологиялық білім
әсіресе
беру және тәрбие беру
лас өндірістерді
тиімді
орналастыру
Аз шығынды,
шығынсыз
технология
енгізу
Жерді
тиімді
пайдалану
Өсімдіктер
мен жануарлар
дүниесін сақтау
және жаңарту