Қола дәуіріндегі Қазақстан

1. Қола дәуіріндегі Қазақстан

2. Жоспар:

Кіріспе
Қола дәуіріндегі Қазақстан
Негізгі бөлім
1.Қола дәуірінің ерекшеліктері
2.Қола дәуірінің негізгі сипаттамасы
3.Қола дәуіріндегі тұрақтар
4.Қола дәуірінің қоғамдық қатынастары
Қорытынды

3.

Қола дәуірі
(б.з.б XVIII-Ixғғ)
Қола дәуіріндегі Қазақстан
.
Қазақстан жерінде қола дәуірі осыдан 4 мың жыл
бұрын, яғни б.з.б. 2 мыңыншы жылдықта басталған.
Қола дәуірі жалпы адамзат баласының даму тарихында
ерекше орын алды.
Қола дәуірінде жалпы адамзат металл өңдеуді игерді.
Зерттеушілердің көпшілігі Қола дәуірін 3 кезеңге бөледі:
1. Ерте қола кезеңі (Федоров кезеңі) – б.з.б. ХҮІІІ-ХҮІ ғғ.
2. Орта қола кезеңі (Алакөл кезеңі) – б.з.б. ХҮ-ХІІІ ғғ.
3. Кейінгі қола кезеңі (Замараев кезеңі) – б.з.б. ХІІ-ҮІІІ ғғ.
Бұл кезеңдер алғашқы зерттелген ескерткіштер атына
сәйкес Федоров, Алакөл, Замараев деп аталды.

4.

5.

Қола дәуірінің негізгі сипаттамасы
Металл игеру
Қола табиғатта таза күйінде кездеспейді.
Ол негізінен мыс пен қалайының қосындысынан алынды.
Металл кеніштері:
Зыряновск;
Жезқазған маңайында;
Қарқаралы, Ақшатау тауларында болған.
Қазақтың белгілі ғалымы Қ.И.Сәтбаевтың есебі бойынша, көне
заманда:
Жезқазғаннан 1 млн тоннадай кен өндіріп, одан 100 мың
тоннадай мыс қорытылған.
Нарын мен Қалба кен орындарда 1100 тонна қалайы өңделген.
Көне замандағы кен өндірушілердің орны кенішке жақын
орналасты.
Кенді қорыту үшін құрылысы өте күрделі қазандыққа салынды.
Қазандыққа ауа үрлейтін көрік жасалды.

6.

Қола дәуірінің ерекшеліктері
Қола дәуірінің атап көрсетерлік ерекшеліктері
мынадай:
1. Түсті металдардың өндірістік жолмен игерілуі
(қола металлургиясы).
2. Ең алғашқы қоғамдық еңбек бөлінісінің
жүзеге асуы, яғни мал шаруашылығының
егіншіліктен бөлініп шығуы.
3. Аталық отбасылық рулық қатынастың орнауы.
4.Андроновтық тайпалар алғаш болып
экономикалық өмірдің озық түрі – көшпелі
мал шаруашылығына көшті.
5.Рулық қатынастар ыдырап, қуатты тайпалық
бірлестіктер құрыла бастады.
6.Қыш құмыралар жасалды.

7.

Қоладан жасалған заттардың қасиеттері:
• Қатты
• Әдемі
• Сары түсті болып келеді
Қола дәуіріндегі еңбек құралдары

8. Қола дәуірі тұрақтарының ерекшеліктері

Қоныстар – өзен – Қоныстарда 6-10
көлдердің жағасынаүйден 20-30-ға дейін
Екі қатар
мүйісі кең жайылым болуы.
немесе шеңбер
жерлерге
бойына айнала
орналасқан.
салынған.
Тұрғын үйлері
жартылай
жертөлелер
болған.
Тұрғын үйлердің
қабырғалары
бөренеден
салынған.

9.

Орталық
Қазақстанды Ә.Марғұлан мен
К.Ақышев
Қола дәуірін зерттеушілер
Солтүстік
Қазақстанды А.Оразбаев, Шығыс
Қазақстанды С.С. Черников пен А.Г.
Максимова

10.  Қазақ жеріндегі қола дәуірі мәдениеттерінің басталуы мен дамуын Ә.Марғұлан негізгі үш кезеңге бөледі.

Қазақ жеріндегі қола дәуірі мәдениеттерінің басталуы
мен дамуын Ә.Марғұлан негізгі үш кезеңге бөледі.
Алғашқы кезеңі –
ортаңғы
Өркендеп дамыған кезеңі –
Нұра және Атасу сатылары
Соңғы кезеңі – өтпелі сәт
пен Беғазы-Дәндібай
мәдениетінен тұрады

11.

Еуразия даласындағы қола дәуірінің жетістіктері Андрон
мәдениеті деп аталады.
• Осы мәдениеттің алғашқы ескерткіші Андрон деген селоның
маңынан табылған.
• Бұл село Сібірдегі Ачинск қаласының жанында орналасқан.
• Сол селоның атына қарай бұл қола мәдениеті “Андрон
мәдениеті” атанып кетті.
Аумағы:
• Орал өзенінен бастап, Енисей өзеніне дейінгі;
• Батыс Сібір орманды алқабынан бастап, Памир тауларына
дейінгі аралыққа тараған.
Ғалымдар зерттеу нәтижесінде Андрон мәдениетінің қоныстарын
тапты:
• Солтүстік және Батыс Қазақстаннан 80-нен аса;
• Арқайымды қола дәуіріндегі қалаға ұқсатты;
• Петровка мен Боголюбов дуалдар қоршалған;
• Орталық Қазақстанда 30 қонысты, 150 обаны зерттеді.

12.

13. Андронов мәдениеті

14.

Андронов мәдениеті:
Дене құрылысы жағынан жағынан андроновтықтар
еуропоидтерге ұқсаған.Сырт бет-бейнесін академик
В.П.Алексеев былай сипаттайды: “Андрондықтар мұрынды
келген, бет сүйегі шығыңқы емес, көздері үлкен.Кескін-кейпі ірі,
дене құрылысы мығым, жігерлі, келбетті адамдар болған”.
Қостанай жеріндегі қола дәуірі заманында еуропоидтық нәсілге
жататын адамдар мекендеген, олар қыр мұрынды, ат жақты, өні
ақшыл, шашы сарғыштау, бойы орташалау болып келген.
Қостанай жеріндегі Алексеев қорымынан табылған адамның бас
сүйегін, антрополог М.М.Герасимов оның бет-пішінін жасаған.
Андровнов мәдениеті шығыстағы Минусинск шұнқырынан
бастап солтүстік аса үлкен Батыс Сібір жазығынан Қазақстанның
оңтүстігіндегі Памир тауларына дейінгі кең-байтақ аумақты
қамтыған.

15.

Шаруашылығы
Андроновтықтарда, негізінен, отырықшы шаруашылық басым
болған. Бұл әрине, егін шаруашылығының дамығанын көрсетеді.
Жер тесемен өнделгендіктен, сол кездегі, егіншілік Андронов
тайпаларында «теселі егіншілік» деп аталған. Көбінесе бидай, тары
өсіріген: бақшалық шаруашылық та дамыған.
Андроновтықтар жылқы, сиыр, қой, ешкі, кейіннен түйе
өсірген: жануарлардың терісі мен жүнін киім ретінде, еті
мен сүтін тамақ ретінде және қосымша жануарларды көлік,
күш ретінде пайдаланған.
Қола дәуірінде Қазақстанды мекендеген тайпалар қыш
ыдыстар жасаған. Бұл көбінесе әйелдер ісі болған. Мұндай
ыдыстарды жасағанда негізгі шикізат ретінде балшықты
пайдаланған.

16. Қоғамдық қатынастар

Шаруашылықтың дамуындағы өзгерістер
андроновтықтарда қоғамдық үйымдағы өзгерістерге
жеткізді. Әлеуметтік жіне әскери саяси
құрылымдарда рулық – тайпалық бөлімшілер пайда
болды.
Еркек-көсем, еркек–жауынгер, қоғамда,
материалдық игіліктерді өндіруге үстем дәреже
алды; ол рулық қауымнның басшысы болды,
туыстық әке жағынан есептеле бастады. Әр рудың
өз аты болды. Мал, үй мүліктері;еңбек құралдары
рудың байлығы болып есептелді. Жеке меншік
пайда болды. Осыдан мүлік теңсіздігі күшейіп, бай
мен кедей ұғымы дүниеге келді.

17. Дін және өнер

Андроновтықтар арасында өлгендерге
табыну да күшті болған, сондықтан
жерлеу ғұрпына ерекше мән
берілген:
1. Адамдарды жерлегенде басын батысқа
немесе оңтүстік-батысқа қаратқан.
2. Өліктің аяқ-қолын бүгіп қабірге
жатқызған
3. Адам өлігін өртеп, күлін қабірге қою
ғұрпы да болған.
Андроновтықтар үй салғанда құрбандық
шалған. Отбасы үшін өте қасиетті
саналған ошақты андроновтықтар
қатты құрметтеген. Тасқа салынған
сүреттер Таңбалы, Ешкі-өлмес,
Маймақ, Бөкентау, Жасбай, Хантау,
Бұланты, Айтпан т.с.с жерлерден
табылған.

18.

Тасқа салынған сүреттер: жабайы
бұқа, билеген адамдар, қос өркешті
түйе, екі аяқты арба, әскерлер
шайқасы.
Әшекейлер: сақина тәріздес дөңгелек
сырға, алтын білезік т.б. Бұл
әшекейлер Жетісудағы Мыңшұнқыр
қабірінен, Орталық Қазақстандағы
Айбас сағасынан табылған.
Қола дәуірінің соңғы кезінде
отбасылық және қауымдық топтық
еңбектің кезінде өндірістік
жабдықтарға және өндірістің өніміне
ортақ меншіктің пайда болуына
байланысты қоғамда қауымдық
құрылыс ыдырап отбасылық меншік
пайда болды.

19.

Беғазы-Дәндібай мәдениеті

20.

Беғазы-Дәндібай мәдениеті
Беғазы - Дәндібай мәдениеті - қола дәуірінің
соңғы кезеңінде (б.з.б. IX - VIII ғасырлар) Орталық
Қазақстанды қоныстанған тайпалар мәдениеті.
Беғазы және Дәндібай ескерткіш кешендерін алғаш
зерттеп, Беғазы - Дәндібай мәдениеті атауын
ғылыми айналымға енгізген акад. Әлкей Марғұлан.
Беғазы - Дәндібай мәдениетін өркендеткен тайпалар
батысында Ұлытау, шығысындаАбыралы, Шыңғыс
таулары, оңтүстігінде Жетіқоңырдан Ертіс бойына
дейінгі Нұра, Сарысу, Кеңгір өзендері бойлары мен
Қызылтау, Бұғылы, Қызыларай, Қарқаралы, Баянау
ыл таулары аралығындағы кең жазықтарды қоныс
еткен. Бұл кезде одан бұрынғы андрон мәдениетіне
тән үлгілер сақталумен қатар, жаңа жерлеу
ғимараттары, тұрғын үйлер пайда болып, жерлеу
салты, өзіндік шаруашылық түрлері қалыптасады.

21.

Беғазы - Дәндібай мәдениеті жасаушы
тайпалар да андрондықтар сияқты негізінен табиғат
күштеріне (күн, от, су, т.б.) табынған. Сонымен
қатар басты күнкөріс көзі есептелген
жылқы, қой, түйе сияқты жануарлар мен қасқыр, аю
, т.б. жыртқыш аңдарды құрметтеп, оларға табыну
ғұрыптары пайда болған. Олардың тастан қашалған
бейнесін зират, қоныс маңына (Қойшоқы, АқсуАюлы, Қызыларай, т.б.) тұрғызып қойған. Беғазы Дәндібай мәдениеті тұрғындары — өздерінің әлеум.
дамуында беделді рубасылары басқарған,
қалыптасқан діни наным-сенімі, саяси әкімш.
орталығы бар, өзіндік өндірісі мен өндіргіш күштері
дамыған, алғаш мемл. бірлестік құру дәрежесіне
жеткен тайпалар. Олар Оңт. Оралдағы (Замарев
мәдениеті), Алтай мен Eнисейдегі (Қарасуық
мәдениеті) өздеріне туыс тайпалармен саяси-экон.
тығыз байланыста дамыды.

22.

Қорытынды
Қазақстан жерінде қола дәуірі осыдан 4 мың жыл бұрын, яғни
б.з.б. мыңыншы жылдықта басталған.Қола дәуірі (б.з.б XVIII-Ixғғ)
аралығын қамтиды.Қола дәуірінде ең алғаш мыс пен қалайының
қосындысынан қоланы алды.Сол себепті де осы дәуір қола дәуірі деп
аталды.Қола дәірінде ең ірі Андронов мәдениеті мен Беғазы Дәндібай мәдениеті бар.Қола дәуірі адам зат тарихында түсті
металдардың өндірістік жолмен игерілуі (қола металлургиясы);
ең алғашқы қоғамдық еңбек бөлінісінің жүзеге асуы, яғни мал
шаруашылығының егіншіліктен бөлініп шығуы;
аталық отбасылық рулық қатынастың орнауы;
андроновтық тайпалар алғаш болып экономикалық өмірдің озық түрі
– көшпелі мал шаруашылығына көшті;
рулық қатынастар ыдырап, қуатты тайпалық бірлестіктер құрыла
бастады;қыш құмыралар жасалынуымен ерекшеленеді