Гісторыка-культурная спадчына Беларусі

1. ГІСТОРЫКА-КУЛЬТУРНАЯ СПАДЧЫНА БЕЛАРУСІ

2. Уводзіны. Паняцце гісторыка-культурнай спадчыны

3. 1. Сутнасць і змест паняцця “гісторыка-культурная спадчына”

1. Сутнасць і змест
паняцця “гісторыкакультурная спадчына”

4.

• Ю.М. Лотман: «Культура ёсць памяць. Яна
заўсёды звязана з гісторыяй, заўсёды мае
на ўвазе бесперапыннасць маральнага,
інтэлектуальнага, духоўнага жыцця
чалавека, грамадства і чалавецтва. І таму,
калі мы гаворым пра культуру нашу,
сучасную, мы, можа быць, самі таго не
падазраём, а гаворым і аб велізарным
шляху, які гэта культура прайшла».

5.

археалогія
геаграфія
культуралогія
Навука аб
спадчыне
гісторыя
(heritage studies)
(
антрапалогія
права
сацыялогія

6.

• Гісторыка-культурная спадчына
• форма замацавання і перадачы сукупнага вопыту
чалавецтва.
• сукупнасць сувязяў, адносін і вынікаў духоўнай
вытворчасці мінулых гістарычных эпох.
• Вылучаюцца два складнікі вопыту:
- духоўны (мова, ідэалы, традыцыі)
- матэрыяльны (аб’екты, створаныя чалавекам,
або чалавекам і прыродай, якія ўяўляюць сабой
выключную каштоўнасць з пункту гледжання
гісторыі, мастацтва або навукі.

7.

• Гісторыка-культурная спадчына сукупнасць каштоўнасцяў, якія
атрымала чалавецтва ад мінулых
культурных эпох, крытычна
засвоіла, падтрымлівае і
выкарыстоўвае ў кантэксце
канкрэтна-гістарычных задач
сучаснасці.

8. Функцыі гісторыка-культурнай спадчыны

• Сацыястваральная – механізм сацыяльнай
ідэнтыфікацыі, устойлівага развіцця і
трансфармацый соцыумаў.
• Антрапастваральная – забяспячэнне
кантэксту чалавечай жыццядзейнасці,
стымуляванне творчасці і самаразвіцця.
• Кампенсаторна-рэлаксацыйная – зняцце
напружання і дапамога ў пераадоленні
жыццёвых крызісаў

9.

• Гісторыка-культурныя
каштоўнасці - найбольш адметныя
матэрыяльные аб'екты і
нематэрыяльныя праяўленні
чалавечай творчасці, якія маюць
выдатныя духоўныя, эстэтычныя і
дакументальныя вартасці

10.

Гісторыка-культурная каштоўнасці
Матэрыяльныя
Нерухо
мыя
Рухомы
я
Нематэрыяльныя
Фіксава
ныя
Увасобл
еныя

11.

• 1. Матэрыяльныя - матэрыяльнае ўвасабленне
якіх складае іх сутнасць:
• а) Нерухомыя - перамяшчэнне якіх звязана з
ажыццяўленнем шэрагу інжынерных
мерапрыемстваў і вядзе да частковай або поўнай
страты імі сваёй вартасці;
• б) Рухомыя - перамяшчэнне якіх у прасторы не
звязана са зменай іх сутнасці і тэхнічнага стану.

12.

• 2. Нематэрыяльныя - магчымае матэрыяльнае
ўвасабленне якіх не аказвае істотнага ўплыву на іх
сутнасць
• а) Фіксаваныя - сутнасць якіх можа быць поўнасцю
зафіксавана і не залежыць ад далейшага лёсу іх
стваральнікаў (фальклор, нац. кухня, гербы)
• б) Увасобленыя - сутнасць або адметныя вартасці
якіх поўнасцю або часткова страчваюцца са
знікненнем іх стваральнікаў, носьбітаў або
змяненнем сацыяльных умоў іх існавання (абрады,
рамёствы)

13.

• Помнікі - гэта колькасна абмежаваныя і
непаўторныя канкрэтныя матэрыяльныя аб'екты,
прадметы, калекцыі, а таксама месцы іх
засяроджвання і нематэрыяльныя праяўленні
чалавечай творчасці, якія прадстаўляюць
цікавасць для гісторыі, мастацтва, навукі і з
прычыны гэтага падлягаюць захаванню,
вывучэнню, аднаўленню і папулярызацыі
(экспанаваню).

14.

Матэрыяльныя гісторыка-культурныя каштоўнасці
падзяляюцца на помнікі 6 відаў:
1. Помнікі гісторыі - аб'екты, звязаныя з
найважнейшымі гістарычнымі падзеямі ў жыцці
народа, з развіццём навукі і тэхнікі, культуры і
побыту народа, з жыццём выбітных дзеячаў.
(1191)

15.

2. Дакументальныя помнікі – летапісы,
мемуары, архіўныя дакументы, фотаздымкі

16.

3. Этнаграфічныя помнікі – тыпы сялянскіх сядзіб,
прылады працы, фальклор, абрады, звычаі,
нацыянальная кухня і г.д.

17.

4. Археалагічныя помнікі – аб’екты, выяўленыя ў
часе археалагічных раскопак (рэшткі паселішчаў,
могільнікі, прадметы культуры і быта) (2350)

18.

5. Помнікі горадабудаўніцтва і архітэктуры архітэктурныя ансамблі і комплексы, гістарычныя
цэнтры, кварталы, плошчы, вуліцы, рэшткі
планіроўкі і забудовы гарадоў і іншых населеных
пунктаў, а таксама звязаныя з імі творы садовапаркавага мастацтва, культурна-прыродныя
ландшафты. (1763 помнікі архітэктуры і 11
горадабудаўніцтва)

19.

20.

6. Помнікі выяўленчага і прыкладнога
мастацтва – творы манументальнага
жывапісу, манументальна-дэкаратыўнага
мастацтва і скульптуры; мазаікі, вітражы.
(60)

21.

• У адпаведнасці са сваімі
ўласцівасцямі матэрыяльныя
гісторыка-культурныя
каштоўнасці, якія ўключаны ў
Дзяржаўны спіс,
падзяляюцца на 4 катэгорыі
значнасці.

22.

• Катэгорыя "0" – г-к. каштоўнасці, уключаныя або
прапанаваныя для ўключэння ў Спіс сусветнай
культурнай і прыроднай спадчыны або Спіс
сусветнай спадчыны, якая знаходзіцца ў
небяспецы. Пад катэгорыяй "0" у Дзяржаўным
спісе адзначана 12 аб'ектаў

23.

• Катэгорыя «1» - найбольш унікальныя г-к.
каштоўнасці, мастацкія, эстэтычныя і
дакументальныя вартасці якіх уяўляюць
міжнародны інтарэс. Да катэгорыі «1»
аднесены 42 аб'екты.

24.

• Катэгорыя "2" - выдатныя г-к. каштоўнасці,
якія характарызуюць найбольш адметныя
рысы г-к. спадчыны краіны. Да катэгорыі
"2" аднесены 562 аб'екты.

25.

• Катэгорыя «3» - г-к. каштоўнасці, якія
характарызуюць адметныя рысы г-к.
спадчыны асобных рэгіёнаў Беларусі.

26.

• Нематэрыяльныя гісторыка-культурныя
каштоўнасці ў залежнасці ад іх культурнай
значнасці падпадзяляюцца:
• Катэгорыя «А» - каштоўнасці, поўная
аўтэнтычнасць і дакладнасць якіх безумоўная і
нязменная. («Мясцовы песенны стыль
выканання традыцыйных абрадавых і
неабрадавых твораў аўтэнтычнымі
фальклорнымі калектывамі» у Ельскім раёне).
• Катэгорыя «Б» - каштоўнасці, якія поўнасцю або
часткова адноўлены (зафіксаваны) па другасным
матэрыяле альбо адметныя якасці якіх могуць з
цягам часу мяняцца. (гербы гарадоў,
традыцыйныя рамёствы)

27.

28. Падыходы да узаемадзеяння са спадчынай

• утылітарна-практычны – спадчына – аб’ект
прававых і маёмасных адносін у грамадстве
• інфармацыйна-культуралагічны – спадчына інфармацыйна-культурны феномен
• эканамічны – спадчына – рэсурс для
эканамічнага развіцця краіны
• сацыяльна-гуманітарны – спадчына - рэсурс
развіцця для грамадства ў цэлым, уключаючы
шырокае кола сацыяльных і гуманітарных
аспектаў (адукацыя, барацьба з беднасцю,
якасць жыцця, устойлівае развіццё і інш.)

29. 2. Эвалюцыя канцэпцыі спадчыны

30.

Катэгорыі «мінулае», «спадчына», «гісторыя»,
«памяць» маюць гістарычны характар і
сфарміраваліся ў пэўных сацыяльна- культурных
умовах.
Эвалюцыя канцэпцыі спадчыны ўключае:
• І. Эвалюцыю успрыняцця гістарычных рэчаў і
прадметаў.
• ІІ. Эвалюцыю уяўленняў пра мінулае культуры і
характар узаемаадносін з ім сучаснасці, якія
фарміруюць асноўныя парадыгмы адносін да
культурнай спадчыны

31.

• Артэфакты старажытнасці (у тым ліку
археалагічныя) на працягу большай
часткі гісторыі не ўспрымаліся як
аб'екты гістарычнага плана - як
«сляды», «крыніцы», «сведчанні»,
«помнікі». У іх успрыманні дамінавалі
прагматычныя, эстэтычныя і
прадметна-экзатычныя матывы.

32. Прагматычны падыход да абъектаў мінулага

• Успрыняцце толькі тых рэчаў і аб'ектаў, якія
ўбудаваныя ў жывую традыцыю ў старажытнасці
(шматслаёвыя помнікі, разграбленне
магільнікаў)

33.

• У Сярэднявеччы антычныя руіны служылі
крыніцамі здабыцця мармуру для утылітарных
мэтаў (marmaria)
• Скарбы арыстакратычных родаў выконвалі ролю
матэрыяльных каштоўнасцяў, якія з часам
дапоўніліся функцыяй сацыяльнага прэстыжу,
сімвала багацця і знатнасці іх уладальнікаў

34.

• Сучасныя прадстаўнікі чорнай археалогіі, па
сутнасці, працягваюць кіравацца аналагічнымі
«прагматычнымі» матывамі ў дачыненні да
гістарычных аб’ектаў і прадметаў.

35. Прадметна-экзатычны падыход

• Рэчы, якія выпалі з актуальнай культуры,
забытыя ёю, альбо наогул належаць іншай
культурнай традыцыі, станавіліся аб'ектамі
цікаўнасці і ўспрымаліся праз прызму іх
незвычайнасці, экзатычнасці.
• XVI-XVII стст. з’яўляюцца спецыфічныя
установы – «cabinet of curiosities» (англ.) –
«кабінет рэдкасцяў» (кунсткамера).

36.

Класічны
«кабінет
рэдкасцяў» збор ўсіх
катэгорый
прадметаў,
якія ў сваёй
сукупнасці як
бы уяўлялі
свет у
мініяцюры.
Фарміраванне антыкварнага мыслення
ў адносінах да аб’ектаў мінулага

37. Эстэтычны падыход

• Музеефікатарскія тэндэнцыі ў культуры
Антычнасці – Александрыйскі мусейон –
установа для збору, захавання, стварэння твораў
і навукі

38.

• Эстэтычны аспект мае найважную ролю ва
ўспрыманні артэфактаў старажытнасці і сёння. З
усіх матываў, якія прымушаюць людзей
наведваць археалагічныя музеі, эстэтычная
каштоўнасць артэфактаў часта стаіць на першым
месцы, замяняючы іх значнасць як крыніц
інфармацыі.

39. Гістарычны падыход (сучасны)

• Стаўленне да артэфактаў культуры мінулых
часоў як «помнікаў», «узораў», «спадчыны»
было сфармулявана ў эпоху Адраджэння.
• Артэфакты ўспрымаліся ўжо не толькі як
матэрыяльныя каштоўнасці, прадметы
прэстыжу, цікаўнасці ці прыгажосці, але і шмат
у чым як гістарычныя ўзоры і значныя
культурныя шэдэўры мінулага, якія разглядаліся
ў якасці арыентыру сацыя-культурнага развіцця.

40.

• Гістарычная значнасць артэфактаў мінулага
звязана з фарміраваннем гістарычнай навукі ў
XIX ст. Яна прайшла шлях ад разумення
гістарычнага аб'екта як рарытэту, мастацкай
каштоўнасці да інфармацыйнага носьбіта,
гістарычнай крыніцы.

41. Парадыгмы стаўлення да гісторыка-культурнай спадчыны

Парадыгмы стаўлення да гісторыкакультурнай спадчыны
1. «Адсутнасць" мінулага "»
-цыклічнае успрыняцце часу ў архаічных
культурах, моц традыцыі, актуалізацыя
міфу ў рытуалах.

42.

• 2. «Памяць-пераемнасць»
Ўсведамленне гісторыі як працэсу развіцця і
змены, якія выявіліся ў рамках еўрапейскай
культуры ў эпоху антычнасці, атрымлівае сваё
развіццё ў пазнейшыя перыяды, дасягаючы
росквіту ў Новы час (ХІХ ст.).
- неабходнасць захавання памяці нацыі (была
створана сістэма Нацыянальных архіваў,
публічных музеяў), з'яўленне самой канцэпцыі
«нацыянальнага культурнага здабытку»
- “рух да вытокаў” у філасофіі рамантызма
- замацаванне паняцця г-к. спадчыны на
заканадаўчым узроўні

43.

• - памяць, як і забыванне, становяцца
ключавым паказчыкам маральных якасцяў асабістых, сямейных, сацыяльных,
грамадзянскіх.
• - акцэнт на неабходнасці аховы помнікаў
мінулага і пастуляванне доўгу памяці

44.

• 3. “Культурны дыялог”
• - станаўленне парадыгмы “к.д.” ў філасофіі ХХ
ст.
• ідэя адсутнасці аб'ектыўнага мінулага, а
існаванне розных спосабаў яго прачытання і
інтэрпрэтацыі.
• Г.Г. Гадамер: «традыцыя - гэта не баласт
мінулых канонаў, праўдзівых ў сілу свайго
шаноўнага ўзросту, а паслядоўнасць спроб іх
новай інтэрпрэтацыі, якія злучаюцца ў
кантынуум сэнсу».

45.

• - гісторыя кожны раз пішацца па-іншаму, яна і
перажываецца, і «робіцца» кожны раз паіншаму ў залежнасці ад сацыякультурных
рамак дзеяння і ўспамінання, якія склаліся.
• У аснове парадыгмы культурнага дыялогу
ляжаць:
• а) прызнанне таго, што культурная спадчына
існуе і развіваецца ў разнастайнасці яе
інтэрпрэтацый;
• б) акцэнт на асэнсаванне помнікаў праз
сацыяльна-культурныя праблемы сучаснасці;
• в) суб'ект-суб'ектнае, каштоўнасна-сэнсавае
засваенне культурнай спадчыны.