Өндірістік жарықтандырудың гигиеналық негіздері

Өндірістік жарықтандыру түрлері мен жүйелері

2.72M

Categories:

life safety

industry

Еңбек гигиенасы. (Лекция 3)

1.

Еңбек гигиенасы
бойынша дәрістер
3 Тақырып

2. Жоспары

3. Өндірістік жарықтандырудың гигиеналық негіздері

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Өндірістік жарықтандырудың гигиеналық негіздері

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Жарық ағымы (Ф) - пайда болған
көзбен сезіну арқылы бағаланатын
сәулелік энергия қуаты, Люменмен (лм)
өлшенеді. Жарық ағыманың бірлігі -люмен
- қараңғы бұрышта нүктелік жарық көзімен
шығарылатын жарық (жарық күші 11
кандела1 болғанда 1 стерадиан2 болады)
ағымы. Жарық ағамын кеңістіктегі жарық
күші бойынша немесе беткейдегі
жарықтылық бойынша бағаланады.

5.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Жарықтандырудың өлшем бірлігіне люкс жатады
(лк) -ауданы 1м2 беткейінің 1 лм (1лм/м2) жарық
ағымымен жарықтандырылуы. Беткейдің
жарықтандырылуы оның жарықтық қасиеттеріне
байланысты болмайды.
Жарықтық дегеніміз жарықтанатын денелердің
қандай да бір бағыттағы жарық күшінің осы бағытқа
кесе көлденең жазықтықта кесіп өтетін жарықтанатын
беткейлердің кесу ауданына қатынасына тең
сипаттамасы. Жарық нитпен өлшенеді (нт)1.
Жарықтандырылған беткейлердің жарықтығы олардың
жарықтық қасиеттеріне, жарықтандыру дәрежесіне
және қарастырылатын беткейдің бұрышына тәуелді
болады.

6.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
• Негізгі көру функциясы оның жарықтың
түсуіне тәуелділігі. Негізгі көру қызметтері
мен олардың жарықтандыруға тәуелділігі,
еңбек үрдісінде аса маңызды рөл алатын көру
қызметтеріне жатады:
• - контрасты сезімталдылық;
• -көру өткірлігі;
• -бөлшектерді ажырату жылдамдығы;
• -анық көру тұрақтылығы;
• -үстік сезімталдылық.

7.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
• Өндірістік жарықтандыруға қойылатын талаптар
• - көру алаңында жарықтықтың біркелкі таралуы және
көлеңкелерді шектеу;
• - тік және шағылысқан жарқылды шектеу;
• - жарық ағамының тербелісін шектеу немесе болдырмау.
• Көру алаңында жарықтың біркелкі таралуы адамның еңбекке
қабілеттілігін сақтауда аса маңызды. Егер көру алаңында үнемі
жарық (жарықтандыруы) бойынша біршама өзгешленетін
беткейлер болса, онда көзді, ашық жарықтан әлсіз жарықты
беткейлерге аударған кезде, көзге қайта бейімделу қажет
болады. Көздің жиі қайта бейімделуі көздің шаршауына алып
келеді және өндірістік әрекеттердің орындалуын қиындатады.

8.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
• Жарықтандырудың біркелкілік еместік
дәрежесі коэффициенттігі бірдей емес максимальды жарықтандырудың минимальды
жарықтандыруға қатынасымен анықталады.
Жұмыстың дәлдігі қаншалықты жоғары болса,
біркелкі емес коэффициенті соншалықты
төмен болуы тиіс. Жарықтандырудың
біркелкілігі жарықшамдарды орналастырудың
рационалды сызбасымен, жарықтандыру
жүйесімен, тек жергілікті жарықтандыруды
қолдануға тиым салумен байланысты.

9.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Шектен тыс көз шағылыстыратын
жарық (жарқыл) - жоғары жарықтықты
жарқырайтын беткейлердің комфортты
көру жағдайын бұзу, контрасты
сезімталдылықты нашарлату немесе бір
мезгілде осы екі қызметке бірдей әсер
ететін қасиеті. Жарқыл, көз
шағылыстырады, көргіштікті бұзады,
көздің шаршауы мен жалпы еңбекке
қабілеттіліктің төмендеуіне алып келеді.

10. Өндірістік жарықтандыру түрлері мен жүйелері

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Өндірістік жарықтандыру түрлері мен жүйелері
Жарықтандыру
Табиғи
Жасанды
Аралас

11.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Табиғи жарықтандыру
табиғи жарықтандыру көздерімен - тікелей
күн сәулелерімен және көк күмбезінде
диффузды таралған жарықпен (атмосферамен
таралған күн сәулелерінен) жасалады. Табиғи
жарықтандыру биологиялық тұрғыдан
адамның көзі жақсы бейімделген ең құнды
жарықтандыру түріне жатады.

12.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Өндірістік жағдайларда табиғи
жарықтандырудың келесі түрлерін
қолданады:
• а) бүйірлік - сыртқы қабырғалардағы
жарық ойықтары (терезелер) арқылы;
• б) жоғарғы - үй-жай шатырларындағы
жарық фонарьлары арқылы;
• в) үйлескен - жарық фонарлары мен
терезелер арқылы.

13.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Өнеркәсіп орындарын жасанды
жарықтандыру, қызатын шамдармен және
газды разрядты шамдармен іске
асырылады.
Жасанды жарық көздеріне қыздыру
шамдары мен люминисцентті шамдар
жатады. Қыздыру шамдары жылулық
сәуле беретін жарық көздеріне жатады

14.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Жасанды жарықтандыру нормативтері
Жарықтандыру нормалары мен жарықтандыру
сипаттамалары, құрлыстық нормалар және
ережелермен СНжЕ «табиғи және жасанды
жарықтандыру, жобалау нормаларымен»
шектелмелі және өнеркәсіптік және ауыл
шаруашылықтық нысандарда қолданылады.
Нормалар, өндірістік үй-жайлардың жұмыс
беткейлеріндегі ең төмен жарықтандыруды
көзбен атқарылатын жұмыстың сипатына қарай
қарастырады

15.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
• Жарықтандыру деңгейі, әрбір субразрядқа
қалыптастырылған. Бұл кезде фон
қаншалықты қара, бөлшектің көлемі кіші
және оның фонмен контрастылығы аз болса,
жарықтандыру соншалықты жоғары болады.
Үйлесімді жарықтандыру жүйесіндегі,
жарықтандыру деңгейлері, жоғары деңгейдегі
физиологиялық жағдайда, олар жалпы
жарықтандыруға қарағанда жоғары болады.

16.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
Жоғары разрядтардағы жұмыстар үшін (I - V
маңыздылыққа дейінгі), жарықтандыру жалпы және
үйлесімді жарықтандыру жүйесі бойынша
қалыптастырылады. Қалған төмен разрядтар үшін (Vв - VІІІв),
аз дәлділікті немесе ауыр жұмыстар үшін тек жалпы
жарықтандыру жүйесіне арналған жарықтандыру
нормаланады. Мұндай жұмыстарда жергідікті
жарықтандыруды қолдану мақсатқа сай емес немесе мүмкін
емес (жарқырайтын заттармен, ыстық цехтардағы заттармен
жұмыс істеу, кезеңді түрде немесе тұрақты түрде өндірістік
үрдістің барысына бақылау жасау, қоймаларда жұмыс істеу).
Жасанды жарықтандырудың нормалары мен сипаттамалары
газды разрядты жарық көзінің қондырғыларына арналған.

17.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
• Табиғи жарықтандыру нормативтері
• Өндірістегі табиғи жарықтандыру жағдайына баға беру,
оның тәуліктің мезгіліне және атмосфералық жағдайларға
байланысты, салыстырмалы көрсеткіштерде т а б и ғ и ж а р
ы қ к о э ф ф и ц и е н т і -ТЖК бойынша жүргізіледі. ТЖК бөлменің ішіндегі қарастырылатын нүктедегі табиғи
жарықтандырудың (Ев) тікелей күн сәулелерінсіз сырттағы
көлденең жарықтандырудың (Ен) бірдей мезгілдегі мәніне
қатынасы.
• ТЖК пайызбен беріледі және келесі өрнек бойынша
анықталады:
ЕВ
ЖК =
·100
ЕН

18.

2.Жарықтандыруды
гигиеналық нормалау
• Үй-жайларды тағайындалу мен ондағы
жарық ойықтарының орналасуына
байланысты ТЖК 0,1%- дан 10%-ға
дейін нормаланады.
• Өндірістік ғимараттардың тұрмыстық
үй-жайларында ТЖК мәні 0,25% кем
болмауы тиіс

19.

Еңбек гигиенасындағы дәрігер жұмысының
нормалары және әдістері
Еңбек гигиенасы жөніндегі дәрігер, өнеркәсіпте және
ауыл шаруашылығында профилактикалық жұмысты
ұйымдастырушы болып, өзінің жұмысын басты
міндетке – кәсіби ауруларды ескертуге және жалпы
ауруға шалдығу деңгейін төмендетуге бағындыруға
тиіс. Осы міндетті шешу үшін оның әкімшілікқоғамдық жұмыспен байланысты біліктілігі мен
ептіліктерінің жеткілікті деңгейі болуға тиіс. Оның ісәрекеті қызметтік міндеттермен анықталады және
сауықтыру шараларын жасап шығару және іске асыру
осыларға байланысты болып келетін лауазымды
тұлғалардың шеңберімен тығыз байланыста жүзеге
асырылады.

20.

• Еңбек гигиенасы жөніндегі дәрігер қоғам
алдындағы еңбекшілердің денсаулығын қорғау
үшін өзінің кәсіптік, моральдық, азаматтық, ал
тиісті жағдаяттар орын алған кезде қылмыстық
да жауапкершілігінің шамасын анық түсінуге
міндетті.
• Дәрігерлердің жүріс-тұрысының, қылығының
моральдық-этикалық нормалары саналылықты,
белсенді өмірлік позицияны, ізгілікті, алып
отырған қызметіне кәсіптік сәйкестікті
көздейді. Бұл нормалар қазіргі заңдарға арқа
сүйейді, бұл олардың мүлтіксіз орындалуына
кепілдік береді.

21.

• Еңбек гигиенасы жөніндегі дәрігер өзінің жұмысын
республикалық денсаулық сақтаудың негізгі
қағидаларына сүйене отырып құруға тиіс. Бұл
қағидалар: мемлекеттік сипат, профилактикалық
бағытталғандық, жоспарлылық, ғылымилық,
жұмыстағы сабақтастық болып табылады.
• Санитарлық қызметтің мемлекеттік сипаты заңмен
анықталған және мемлекеттік санитарлық
қадағалаудың мәнісінен келіп шығады. Санитарлық
қызмет мекемелері өздері бақылап отырған
нысандардан тәуелсіз болып табылады.
• Біздің елімізде мемлекеттік санитарлық қадағалауды
санитарлық қызмет іске асырып отырады, бұл
қызметтің негізін аумақтық санитарлықэпидемиологиялық станциялар құрайды.

22.

• Барлық категориялардағы санитарлықэпидемиологиялық қызметтегі еңбек гигиенасы
жөніндегі дәрігерлердің саны өнеркәсіпте, ауыл
шаруашылығында, көлікте жұмыспен қамтылған 14
мың жұмысшылар мен қызметкерлерге 1 қызмет
орны есебімен; санитарлық дәрігердің
көмекшілерінің саны - 7 мың жұмысшылар мен
қызметкерлерге 1 қызмет орны есебімен анықталады.
• Еңбек гигиенасы бөліміне қызмет көрсететін
зертханалардың (лабораториялардың) штаттары әр 30
мың жұмысшылар мен қызметкерлерге жоғары білімі
бар 1 лаборантты және 10-15 мың жұмысшылар мен
қызметкерлерге орта білімі бар 1 лаборантты қосады.
Ірі санитарлық-эпидемиологиялық станциялар
инженерлік кадрлармен жинақталған.

23.

Желдеткіш дегеніміз – жұмыс аймағын
таза ауамен қамтамасыз етіп тұратын
қондырғылар. Бұл агрегатқа біріктірілген
(ауаны, беру айдау және жою) құрылғыларын
желдеткіш қондырғылар деп атайды.
Санитарлы-техникалық шаралар ішінде,
өндіріс орындарында жұмыс істейтін
адамдардың денсаулығын сақтап қалуда бірден
бір қажетті құрал болып желдеткіш жүйелері
саналады. Желдеткіштердің арқасында
көптеген жағдайда жұмыс аймағындағы
микроклимат қалыпқа келтіріліп, шаң-тозаң
сыртқа шығарылады.

24.

Өндірістік желдеткіштердің түрлері
Ауаны ауыстыру
әдістері бойынша
желдеткіштер
Табиғи және механикалық
болып бөлінеді
Ауа алмасуын
ұйымдастыру әдісі
бойынша желдеткіш
жергілікті және жалпы
алмастырғыш болып
бөлінеді.
Әсер ету принципі
бойынша желдеткіш
қондырғылардың
бөлінуі
1. Сорғыш (ауаны жұтуға арналған),
бұл өз кезегінде жергілікті және
жалпы түрде болуы мүмкін;
2. Үрмелі бұл да өз кезегінде
жергілікті жалпы түрде болады;

25.

Ауа алмастырғыштың табиғи желдетуі,
температураның түрліше өзгеруі есебінен жүреді. Ғимарат
ішіндегі және сыртындағы ауа температурасының әр
түрлілігі, ғимаратқа салқын ауаның келіп, жылы ауаның
қайта шығуына жағдай жасайды. Желдеткіштің әсерінен
артық қысым пайда болып, таза ауа ішке енеді. Алайда,
табиғи желдеткішпен құрылған үлкен ауа алмастырғыштар
әрдайым гигиеналық эффектте бола бермейді. Үлкен
өндіріс ғимаратында, жылдың суық мезгілдерінде есіктің
ашылып-жабылуына орай жылу және жел өзара әсер етіп,
жұмыс аймағын салқындатуы мүмкін. Ал жазда керісінше,
жұмыс аймағы толық желдетіліп, тазартылуына жағдай
жасамайды. Бір қалыпты табиғи желдетуді қамтамасыз ету
мақсатында арнайы табиғи ауа алмастырғыш орнату талап
етіледі.

26.

Табиғи желдеткіштер
Табиғи желдеткіштер өндіріс орындарында жинақы және
жинақы емес түрде болуы мүмкін.
Біріккен желдетулер кезінде ауаның келуі мен шығуы
терезе, терезенің ашпалы көздері, арнайы жасалған саңылаул
арарқылы және сыртқы қоршаудың тығыздығының
нашарлығы арқала жүреді.
Біріккен реттеулі, табиғи желдеткіштерді өндіріс
орындарында аэрация деп атайды. Олар өндіріс ғимаратының
арнайы жасалған құрылғы элементтері – аэрациялы
жарықшамдар көмегімен жүзеге асады.
Ғимарат ішінде жарықты аэрациялы шамның болмауы
кезінде табиғи желдеткіш арнайы каналдар мен шахталардың
көмегімен, жылы қысым негізінде біршама жақсаруы мүмкін.

27.

Осыған орай, шахтаны арнайы саптама-дефлектормен (5сурет) жабдықталады. Дефлектордың әректі саптаманың жел
бойымен айналдыра отырып, шахта арқылы ауаны сорып алуға
негізделген. Дефлекторлы шахталар ғимараттардан ластанған
ауаны тазартып, зиянды газды заттарды орнықты жоюда
қолданылады. Табиғи ауа алмастырғыштың анағұрлым
рационалды әдісі – аэрация. Ол үлкен жылу жинағыштары бар
цехтарды желдету үшін қолданылады.

28.

Ауа алмасуы фрамугалардың жармаларының
қалпын ауыстыру арқылы реттеледі. Аэрацияны
жоспарлағанда ойықтардың қажетті ауданын
анықтайды. Аэрация үшін қолайлы болмайтын желсіз
жағдайда жазғы уақытта есептеулер жүргізіледі.
Жел қозғалысы әдетте ауа алмастырғышты күшейте
отырып, жағымды әсер етеді. Алайда желдің белгілі бір
бағыттарда ғимараттың жоғарғы бөлігіндегі шамдарға
қарай жылжуы мүмкін, нәтижесінде сыртқы ауа ағыны
шаң мен газбен араласып, жұмыс аймақтарына келіп
түседі. Бұл құбылысты болдырмау үшін, желден
қорғайтын қалқандармен жабдықталған үрленбейтін
фонарлар орнатады.

29.

Аэрация негізінде цехқа түсетін ауа үрмелі қуыстар бетінен
бүріккіштердің (форсункалар) көмегімен суды нәзік шашу жолымен
салқындатылуы мүмкін. Булана отырып, су ортасының температурасы
төмендеп, оның ылғалдылығын біршама жоғарлатады. Аэрациялы
қондырғының үрмелі ауасын жасанды салқындату – еліміздің оңтүстік
аудандарында, ерекше, маңызды.
Аэрацияланатын ғимараттар белгілі бір сәулет - құрылысты
талаптарға сәйкес келуі тиіс. Сыртқы ауа аэрациялы қуыстар арқылы
өтуді қамтамасыз ету үшін ғимарат периметрі бойынша бос болуы шарт.
Аэрацияның анағұрлым жақсы жағдайы жеткілікті биіктігі жоғары бір
қабатты бір аралықты (өтпелі) ғимараттарда жасалады. Көп қабатты
ғимараттардың жоғарғы қабаттарына да аэрацияланған цехтарда
орналастыруға болады.
Ені 100-200 метрден асатын ғимараттарды табиғи желдету кезінде
үлкен қиындықтар кездеседі. Бұл жағдайларда таза ластанбаған ауаны
ғимарат орталығына орналасқан жұмыс орындарына жіберу мүмкін болмайды. Мұнда аэрацияны үрмелі және сорғмалы қондырғылары
ажыратылған Батурин құрылғыларының арнайы шамдары арқылы
жүзеге асырылады.Мұндай ғимараттарда ауаны қыздыратын
механикалық желдеткіш орналастыру қажет.

30.

Аэрацияны басқарушы қондырғылар, сенімді
механизмдермен жабдықталған болуы керек. Аэрацияның
артықшылығы, көп мөлшерде ауа алмасуын (сағатына бірнеше
миллиондаған куб метрге дейін) жүзеге асырады. Аэрация
жүйелерінің қондырғылары желдетулің механикалық жүйесіне
қарағанда арзан, алайда басқаруда қиындық туғызады. Ол ауа
райы жағдайларына тәуелді: ауа алмастырғыштың көлемі жел
жылдамдығына, температураға байланысты айтарлықтай
ауытқиды. Нәтижесінде жазғы уақытта желдету тиімділігі
сыртқы ауа температурасының жоғарылауы кезінде
айтарлықтай төмендейді. Аэрация кезінде әсіресе алшақта
орналасқан жұмыс орындарына таза ауаның жеткізілуі
әрдайым жүзеге асырыла бермейді. Аэрацияны қолданудағы
маңызды кедергі: жұмыс ғимараттарында жылы ауамен қоса,
газ, зиянды булар мен аэрозолдар болады, оларды сыртқы
атмосфераны тазартпай тұрып жоюға мүмкіндік жоқ.

31.

Механикалық желдеткіш
Мұндай желдеткіштер табиғиларымен салыстырғанда,
механикалық желдеткіш ағынды ауаның шаң-тозаң, газдарын
атмосфераға шығармас бұрын алдан-ала тазартуға мүмкіндік береді.
Механикалық желдеткіштің басқа да артықшылығы – сыртқы ауа
райының жылдың кез-келген жағдайда да жылы болып, бір қалыпты
жұмыс жасауға және ғимараттың кез-келген жеріндегі жұмыс
аймақтарына таза ауаны жіберіп, қажет болғанда ауа алмасуының
көлемін едәуір шамаға ауыстыруға болады. Өндірістік зияндылықпен
күресте, алдыңғы орында механикалық жергілікті сорғыш
желдеткіштер. Зияндылықтан шыққан өнімдерді ластанған ауадан
шығару және сорып алу арналған. Жергілікті сормалы желдеткіштің
тиімді әсері, ол тиімді пайдалануға байланысты жергілікті ауаны
қабылдап соратын ауа, қабылдағыштың құрылымының мінсіз болуын,
тиімді таңдалуын, жабылу дәрежесіне және қондырғыдан шыққан
ауаны бәсеңдетуге жеткілікті болуына, қолданатын қондырғы үшін
керек.

32.

Сорғыш қондырғының элементтері – ауа қабылдағыш, ол
арқылы ауа сыртқа шығарылады; ауа сулары, желдеткіш, шаң
мен газдан ауаны тазартуға арналған қондырғы, ауаны
жіберуге арналған құрылғы – сорғыш шахта. Жергілікті сору
желдеткішінің ауа қабылдағыштарының ашық және жабық
түрі болады.
Механикалық сорғыш желдеткіштің сызбасы

33.

Ашық типті жергілікті ауа
қабылдағыштарға: шаңнан қорғағыш қаптама,
сорғыш шатырлар, бортты ауа қабылдағыштар,
шарнирлі телескопты ауа қабылдағыштар,
жұмыс орнына қойылған құрал-жабдықтар
кіреді. Ашық типті қабылдағыштың ерекшелігі –
сорғыш саңылауы зиянды заттардың бөліну
көзінен бір шама қашықтықта орналасады.
Шаңданудан қорғайтын қаптама. Шаңға қарсы
қорғағыш қаптама – қайрау, тегістегіш
(шлимофовалды), жалтырату үрдістерінің
көмегімен материалдарды өңдеу кезінде түзілген
шаңды жою үшін қолданылады.

34.

Қаптама бөлшектердің ауысу бағытында қосылады және
арнайы күнқағармен жабдықталады. Қажетті ауа
алмасуын, ортаның диаметріне, оның айналу
жылдамдығына және басқа да шарттарға байланысты
есептейді. Сорғыш шатырлар. Сорғыш шатырлар - артық
ауамен (конвекциялық) жылуды, зиянды заттарды
жинақтауда қолданылады. Шатырша аумағы зиянды
заттардың бөліну ауданын жауып тұруы тиіс. Шатыршалар
барлық жағынан ашық және қалқасы
Шаңданудан қорғану қаптамасы болады. Олар қатты
материалдан немесе қалың матадан жасалынады, себебі
шатырша астындағы өндірістік операциялардың өтуін
жеңілдетеді. Жылу мен ылғалды жою кезінде шатырдың
көлбеу бетіндегі ауа қозғалысының жылдамдығы аса үлкен
болмайды (0,15 - 0,25 м/с), ал токсинді заттар мен шаңды,
нақты жағдайда - әдетте 0,5-1,25 м/с жояды.

35.

Бортты сорғыш (саңлаулы ауа қабылдағыш) басымырақ
гальваника-лық, торлы ванналарда қолданылады.Оның жұмыс
істеуі саңлау арқылы ауаны тартып,ваннаның жоғарғы жағынан
ауаны зиянды заттармен (сілтілер мен қышқылдар т.б. ) қозғала
отырып тартып, жұмыс бөлмелердегі зиянды заттардың
таралуына кедергі жасайды.
Бір бортты (ванна ені 0,7м ), екі бортты (ені 0,7-01 м) ауаны
сорғыштар бу арқылы сорғалата отырып үрлейді
а – екі бортты; б – үрлегішті борт

36.

Құралдарға орнатылған ауа қабылдағыштарды көмір
қышқыл газының қорғаныс ортасында дәнекерлеу, жартылай
автоматтық дәнекерлеу кезінде қолданылады. Жергілікті
орнатылған ауа қабылдағыштардың тиімді жұмысы ауаның
салыстырмалы аз шығынында – 12-20м3/сағ жүзеге асады.
Белгіленбеген жұмыс орындарында дәнекерлеген кезде
ауыспалы ауа қабылдағыштарын қолданады, олар зиянды
бөлінділердің түзілу орындарының тікелей жанында
орнатылады.Бұндай ауа қабылдағыштар арнайы
пневматикалық сорғыштармен тікелей құралдарға
орнатылады.
Ауа қабылдағыштардың жабық түріне сормалы
шкафтар, жасырыну-бокстары, камералар, кабиналар
жатады.
Сорғыш шкафтар зиянды газдар мен булардың бөлінуіне
байланысты түрлі операциялар кезінде кең қолданылады.

37.

Бүйірлік ауа қабылдағыштармен шығарылатын ауаның
көлемі ванна айнасының ауданына, бөлінетін зиянды
заттардың уыттылығына, ерітіндінің температурасына т.б.
тәуелді. Қышқылдар мен сілтілер металдардың аса күшті
бүлінуіне алып келетіндіктен, желдетудің құрылымдық
элементтерін гальваникалық цехтарда әдетте бүлінуге қарсы,
мысалы винипласт материалдарынан жасайды,
Жұмыс орындарында дәнекерлеу кезінде араласқыш
сорғыштарды қолдануға тура келеді ол әсіресе зиянды заттар
шығатын жерлерге жақын болады, негізі арнаулы
пневматикалық сорғыш ретінде құрал жабдықтармен бірге
болады. Белгілі бір шамада сіңірілген түтікшемен
араластыруға мүмкіндік беретін топсалы-телескоптық ауа
қабылдағыштар кеңінен қолданылады, осылай оны
зияндылықтардың бөліну орындарына жақындата түседі.

38.

Ауа тазалығы мен қажетті микроклимат
параметрлерін жасау, технологиялық және
сәулет-құрылыстық сипатты шараларымен
жүзеге асырылуы тиіс. Технологиялық
шараларға мынадай прогрессивті әдістерді
қолданылады: өндірісті кешенді
механикаландыру мен автоматтандыру,
технологиялық қондырғының
герметизациялануы, шикізат пен
материалдарды ылғалдау көмегімен шаңтозаңды бәсеңдету, токсинді шикізат түрлерін
қолдануды шектеу,т.б.

39.

Өндірістік процестер орта
ауасының физикалық-химиялық
жағдайына әсер ете отырып, жұмыс
аймағын нормативті талаптарынан
ауытқуға әкеледі. Бұл өзгерістерге
негізделетін факторлар: жылу мен
ылғалдықтың көп мөлшерде бөлінуі,
химиялық заттардың буы мен газдың
әсерінен ластануы,сонымен қатар
шаңмен ластану жатады.

40.

Сәулет – құрлыс жоспарының шаралары
өндіріске жетерліктей аудан мен
кубатураны қамтуы тиіс; сонымен қоса,
ғимараттарды табиғи желдету мен ауаның
ластануын болдырмау керек.
Бұл жағдайларда жұмыс ғимараттағы
ауаның ластануын алдын-ала хабарлау
мақсатында зиянды заттармен ласатанған
ауадағы артық ылғал мен жылуды жою
үшін ғимаратты желдеткіш
қондырғылармен жабдықтау керек.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

Ашық ойықтары жоқ жасырыну-бокстары аса жоғары уытты
(токсинділігі) және радиоактивті заттармен жұмыста істегенде
қолданылады. Бокстар манипуляторлармен (тетік, қолмен
басқарылатын құрылғы) немесе резеңке жеңдеме және қолғаптармен
жабдықталады.
Жергілікті сормалы желдетудің жабық түрі, зияндылық
көздері толық жабылған кезіне аса тиімді әдіс болып саналады.Ол
аспирация (іш қуыстарынан сұйықты немесе ауаны сорып алу) деп
аталады.
Механикалық желдеткіш жүйесіндегі ауаны жіберу үшін,
арнайы ауа үрлегіш желдеткіш машиналар қолданылады. Олардың
ішіндегі ең кең тарағаны ортаға тепкіш және осьті желдеткіштер.
Дөңгелекті айналдырған кезде ауа ауа қабылдағыш саңылаулары
арқылы сіңіріледі де, ортаға тепкіш күштердің әсерімен өз бағытын
радиалды түрде өзгертеді де, белгілі бір қысым қалыптастыра
отырып, қаптама саңылауына келіп түседі. Желдеткішпен өтетін ауа
шаң, газ, қышқылдар мен сілтілердің буларынан, жарылғыш
қоспалардан тұруы мүмкін.

57.

Ортаға тепкіш желдеткіштер ұлу пішінді, қалақты дөңгелек орналасқан
қаптамадан тұрады. Осыған сәйкес желдеткіштің арнайы құрылымдары
қолданылады:
а) таза немесе шаңы аз, температурасы 80 °С-тан төмен ауаны өткізуге
арналған әдеттегідей қондырғы;
б) антикоррозиялы қондырғы – агрессивті ерітінділерді өткіщу үшін (қышқыл,
сілті булары);
в) ұшқышты қорғаныш қондырғы– жарылғыш қоспаларды өткізу үшін;
г) шаң–шаңды ауаны өткізетін қондырғы (шаң 100 мг/м3 көп емес).
Желдеткіш номері жұмыс деңгейінің диаметріндегі өлшеміне сәйкес келеді.

58.

Осьті желдеткіш– цилиндрлі қаптама
беткейіне иіле орнатылған айналмалы
қалақтардан тұрады. Дөңгелек айналған кезде
ауа айналу осіне параллель түрде орналасады.
Ауаны қажетті орындарға жіберу үшін ауа
шығатын каналдар орналасады. Олар әдетте,
болат беттерден, ал ауадағы агрессивті
агенттердің (қышқыл, сілті булары) қатысуы
кезінде тат баспайтын болат, керамика,
пластмасса, ағаш және т.б. материалдардан
жасалады (11-сурет). Желдеткіштерді
номерлеріне қарай ажыратады.

59.

Желдеткіш қондырғы жұмысының
маңызды көрсеткіші болып ауа
тазартылуының тиімділігі
сапалылығын, мына формула
арқылы анықталады:
η = G_1/G_2 *100
Мұндағы:G1 – шаңаулағыштағы
жиналған шаңның мөлшері,
мг/м3;G2 – тазартуға дейінгі шаң
мөлшері, мг/м3.
Сорғыш шатырлар. Олар - артық
ауамен (конвекциялық) жылуды,
зиянды заттарды жинақтауда
қолданылады. Шатыр аумағы зиянды
заттарды бөліп жауып тұрады.

60.

Өндірістік ғимараттардан шығарылатын ластанған ауа,
атмосфераны ластамас үшін алдын ала тазартудан өтеді.
Жылу мен ылғалды жою кезінде шатырдың горизонталь
бетіндегі ауа қозғалысының жылдамдығы аса үлкен
болмайды (0,15 - 0,25 м/сағ.), ал токсинді заттар мен
шаңды, нақты жағдайда - әдетте 0,5-1,25 м/сағ. жояды.
Бортты сорғыш (саңлаулы ауа қабылдағыш)
басымырақ гальваникалық, торлы ванналарда
қолданылады.Егер тазартудың қажет тиімділігі бір шаң
аулағышта болса, онда мұндай тазарту бір деңгейлік.
Әсер ету принципі бойынша құрылысы мен қызметі әр
түрлі шаң аула-ғыштар бар. Тазалау жүйесін таңдау
шаңның физико-химиялық қасиеттеріне (концентрация,
дисперсия,пішін, химиялық құрамы) бойынша
анықталады.

61.

Жай шаңаулағыштар – шаң қондырғыш камера болып
есептеледі.
Онда ласталған ауадағы шаң оның жылдамдығының бірден
төмендеуі нәтижесінде шөгеді. Шаң қондырғыш камералар тек
ауаны қатаң тазартуда қолданылады, төменгі эффективтілікке ие
және қазіргі таңда өндірістік желдеткіштерде қолданылмайды.
Шаң қондырғыш камералар

62.

Дисперстілігі 10мкм шаңнан ауаны тазарту үшін инерционды шаң
аулағыштар – циклондар қолданылады.
Ц и к л о н – төменгі бөлігі летальді резервуардан құралған шаң
аулағыш. Циклонға ауа жоғарғы бөліктен келіп түседі. Мұнда шаң бөліктері
ортаға тепкіш күштер әсерінен циклон қабырғасына келіп жанасады. Шаңның
тұрақталуына циклон ішіне су шашқанда айтарлықтай жоғарылайды. Шаң,
арнайы тұндырғыштарға қалдық түрінде сумен бірге бөлінеді.
Циклондар. а - жай циклон; б - ЛИОТ циклоны

63.

Соңғы жылдарда ауаны қатты және сұйық қоспалар негізінде
ротордың айналуы кезінде туындайтын ортаға тепкіш күш пен
жасушаның еру (кариолиз) күші есебінен тазартатын тиімділігі
жоғары ротоциалды шаң аулағыштар қолданылады. Олар бір
мезетте ауаны 10 мкм шаң бөлшектерінен тазартатын ортаға
тепкіш желдеткіш түрінде жасалады.
Желденген ауаны шаңдардан тазарту үшін электрофильтрлер
қолданылады. Электрофильтрлердің жұмысы арнайы
электродтарға өткізілетін жоғарғы ток қысымы негізінде күшті
электрлік өрісті жасауға негізделген. Мұнда, ауа ионизациясы
жүреді, ал шаң бөлшектері заряд ала отырып, қарама-қарсы
зарядты электродтарда шөгеді. Бұл электродтар арнайы
механизмдердің көмегімен периодты түрде шайқалады,
нәтижесінде шаң шаңжинағышқа жиналады да, бірден
жойылады.

64.

Коксты және гравийлі сүзгілер қолданылады . Суретте көрсетілгендей, ауа
ылғал жинақтағыш арқылы үнемі өтіп отырады,тазарады. Ал шаң сумен
бірге иілген қабырғаға арнайы тұндырғыш арқылы түседі.
Гравийлі сүзгіш.

65.

Үрмелі және сорғыш желдеткіш жүйелеріндегі
қоспалардан ауаны нәзік және орташа тазартуда ауа
шаң мен майлы аэрозольдерді ұстап тұратын
түтікшелі сүзгілеуші материалдар арқылы өтеді.
Сүзгілеуші материал ретінде торша, мата, металды
және фарфорлы сақиналар, түрлі түтікшелі
материалдар қолданылады. Мұндай сүзгілердің
жалпы кемшілігі болатыны жұмыс істеу мерзімінің
шектеулігінде.
Өздігінен тазартатын майлы сүзгілер де кездеседі.
Осындай желдеткіш қондырғының сан түрлілігіне
қарамастан, зиянды газдар мен биологиялық
қоспалардың проблемасы әлі де күрделі болып қала
беруде.

66.

Тазарту абсорбциясы, адсорбция, хемосорбция каталитикалық
және жоғарғы температурада қыздыру сияқты физикохимиялық құбылыстарға негізделген. Оның тиімділігі
шығарылған ауаның құрамына, тұрақтылығына,
эксплуатациялық жабдықтаулдың дұрыстығына тәуелді. Кейбір
жағдайларда, яғни ауа сорғыштың көмегімен оңай тұтанатын
жарылғыш газдарды (ацетон, эфир) жаруға қабілетті. Аса
агрессивті орталар, жоюға қажет болған кезде, эжектрлі
қондырғылар қолданылады
Эжектрдің жұмыс істеу принципі мынадай: компрессордың
және жоғарғы қысымдағы желдеткіштің көлемінен,
желдеткішті ғимараттан тыс орналастырылған құбыр арқылы
үлкен жылдамдықпен шығатын ауа беріледі. Келесі
камераларда ауа араласып кетеді: диффузиялы камерада
динамикалық қысымның түзілуі жүреді де, одан әрі қарай
сыртқа шығарылады.

67.

Жергілікті ағынды желдеткіштерге әуе душтары, ауа және ауажыл Әуе душы - жұмысшыға ауа ағынын жіберіп отырады.
Әуе душы ыстық цехтардың жұмыс орындарында,
жұмысшылар интенсивтілігі 350Вт/м2 болатын инфрақызыл
сәулеленумен шыланған орындарда қолданылады. Ауа
температурасы мен үрлеу жылдамдығы сәулелену
интенсивтілігімен, жұмыстың ауырлығымен, жыл мезгілімен
(ауа температурасы 18 - 24 °С арасында ауытқиды, ал ауа
қозғалысының жылдамдығы 0,5-3,5м/с) анықталады. Әуе
қозғалысының жылдамдығына жұмыс ауырлығы мен
сәулелену интенсивтілігінің өсуі мен пропорциялану түрінде
жоғарылауы тиіс. Ол жылдың жылы мезгілдерінде жоғары
боладыытқыш бүркемелер, оазистер жатады.
Ауа оазистері – жан-жағынан жеңіл қозғалатын
қорғандармен қоршалып, ұсынылған қозғалыс жылдамдығына
таза әрі салқын ауамен толтырылған ғимараттың шектеулі бір
аймағындағы метерологиялық жағдайларды жақсартады.

68.

Жіберілген ауаның температурасы көрсетілген жағдайларға
кері тәуелділікте болады. Әуе душының стационарлы
қондырғыларымен қоса осьті желдеткіш қондырғыларына
қозғалтқыштар қолданылады.

69.

Ауа сепкіш агрегаттардың салқындатқыш
эффектісі ауада суды нәзік дисперсті шашырату
кезінде жоғарылайды.
Ауа және ауа – жылытқыш бүркемелер –
жұмысмшыларды сырттан келетін салқын
ауадан қорғау үшін жасалған. Бүркемелерді екі
типте орнатады. Ауаны жылытпай-ақ жіберу
және ағынды ауаны калориферде қыздырып, ауа
жұтқыш түрде жіберу. Берілетін ауа
ауажинағышқа 10 – 15 м/с жылдамдықпен
белгілі бір бұрышта кедергілерге қарсы және
бөлшектеме арасынан өтетін жұмыс аймағына
келіп түседі.

70.

Жалпы араластырғыш желдеткіштер – зиянды заттар,
артық жылу мен ылғал барлық жұмыс аймағына бірдей
бөлінгенде және оны жергілікті сору мен тазарту техникалық
мүмкін емес жағдайда қолданылады. Жалпы араластырғыш
желдеткіштердің жұмыс істеу принципі ластанған
қондырғылардан немесе ылғалданған ауаны сәйкес гигиеналық
талаптарға дейін еріту.
Ағынды желдеткіш қондырғысы. Ағынды желдеткіш
міндетті түрде қажет: қыздыру мен салқындату, шаңнан
тазарту, кейбір жағдайда ылғалдау.
Ағынды желдеткіш қондырғысы ауа қорғандарына
арналған құрылғылардан тұрады: ауа қабылдағыш, ауа
өткізгіш, ауаны тазартатын фильтрлер, ауаны қыздыратын
калорифер, желдеткіштер, ауа ғимаратына берілетін ауа
орналастырғыштар, калорифер және желдеткіш әдетте бір
ғимаратта, ағынды желдеткіш камерада орнатылады.

71.

Сыртқы ауа қондырғысының ағынды желдеткіш қондырғылары арнайы ауа
қабылдағыш құрылғыларда (шахталар, қабырғадағы қуыстар) жүргізіледі.
Ағынды ауа қалыпты жағдайда тазартуға жіберіледі. Бұл мақсатта түрлі
құрылысты сүзгілер саңылаулы сүзгілеуші материалдар қолданылады.
Сүзгілердің жағдайы жүйелі түрде бірқалыпты өтуі қажет. Салқын уақытта,
ауаны қыздыру калорифер арқылы жүзеге асады. Жылу тасымалдағыш
ретінде ыстық суды немесе буды қолданады. Ағынды ауаны ылғалдау арнайы
агрегаттарда суды майда дисперсті шашырату жолымен өсіру камераларында
жүргізіледі

72.

Ауа жылдамдығы мен оның температурасы нормативті талаптарға сай
анықталады. Жалпы алмастырғыш желдеткіштердегі қажетті ауа алмасу
есебі (L1м3/г) зиянды газдар мен буларды еріту формуласымен анықталады:
L1=G/(qвыт-qпр) м3/г
Мұндағы: G – ғимаратқа келіп түсетін зиянды заттардың көлемі;
qвыт –ауада жойылатын зиянды заттардың көлемі;
qпр – жиынтық ауадағы зиянды заттардыңң концентрациясы.
Артық жылуды сіңіру үшін:
L1=Q/(tвыт-tпр)м3/г
Мұндағы :Q – жылудың артық қысымы, Вт;
tвыт – сорылған ауаның температурасы;
tпр – жиынтық ауаның температурасы;
с – ауаның жылу сиымдылық көлемі, кДж/с м3.
Бірнеше зиянды заттардың бір мезетте бөлініп, бір бағытта әсер ету кезінде
жалпы алмастырғыш желдеткіштердің есебі әр заттың жеке қабылданған
концентрациясы мен қажетті ауа көлемін есептеу жолымен айналуы тиіс.

73.

Ауа рециркуляциясы
Ауа рециркуляциясы – салқын және ылғалды мезгілдерде
жиынтық-соғыш желдеткіштер жүйесінде қолданылады.
Рециркуляция принциптерін қолдану кезінде нормативтерге
сәйкес мынандай жағдайларды сақтау қажет: сыртқы ауа көлемі
ғимаратқа берілетін ауаның жалпы көлемінің 20%-ын құрауы
тиіс: ғимаратқа түсетін ауа қауіптілігінің 4 деңгейі зиянды
заттардың ШМК 30-дан аспауы керек. Ауада зиянды заттардың
1, 2, 3 деңгейі қауіптілікте, рециркуляцияға тиым салынады.
Рециркуляцияны сонымен қатар, өндіріс ғимараттарында ауру
тудыратын бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар мен
жағымсыз иісі бар ауада өртке қауіпті ғимараттарда қолдануға
болмайды.

74.

Ауаны кондиционерлеу
Ауаны кондиционерлеу –ғимарат бөлмелерінде
микроклиматты және санитарлық-гигиеналық
параметрлерін (температура,ылғалдылық,ауа
қозғалыстарын) автоматты реттеу және жасау.
Кондиционерлеу жүйесінде ауа, шаңнан тазарған
еркін берілуі керек.
Өндірістік мекемелерде ауаны
кондицирлендірудің екі жағы бар: санитарлық,
гигиеналық жағдайға қолайлылық жасау;
технологиялық мақсатта, кәдімгі желдеткіштер
арқылы микроклимат тудыру.

75.

Ауаны кондиционирлеу жүйесі дайындау мен
тазарту әдістері бойынша орталық және жергілікті
болып бөлінеді. Орталық қондырғыл- арда ауаны
өңдеу ғимараты агрегаттарда ауа өткізгіштер арқылы
жүзеге асады. Жергілікті қондырғыларда ауаны
дайындау ауа өткізгіштің көмегінсіз-ақ ғимарат ішінде
қызмет етумен ерекшеленеді.
Кондиционерлер ауасы таза жерлерде жұмыс істеуі
оның тұрақты істеуі оны ауаның тікелей ағындылығы
дейді.
Басқалары тікелей ағынды емес – ауаның
рециркуляциясы жеке сызбада жұмыс істейтіндер.
Кондиционерлеу жүйесінде рециркуляция қолданысы
жылдың кез келген уақытында, сондықтан
рециркуляция санитарлық талапқа сай болуы керек

76.

Өндіріс орындарында желдеткіштерге қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптар және сонымен қатар, «Ауаның
жылытылуы,кондиционерлеу және желтетілуі» кұрылыс нормалары
мен ережелерімен сәйкес жүргізіледі.
Желдеткіштің тиімді жұмыс істеуі үшін оның жобалануы кезінде
санитарлы гигиеналық талаптарды ескерлуі тиіс. Керекті ауа көлемі
өндіріс орнында жеткілікті болуы қажет. Ауа көлемі, өндіріс
орындарының желдетілуі және жұмыс орнын ауа ортасының қажетті
көрсеткіштерімен қамтамасыз ету үшін арналған ауа мөлшері есептік
әдіспен анықталады. Есеп айқын жылу және ылғалдың артықтығынан
немесе бөлінетін зияндылықтардың (шаң, газ,бу)санына сәйкес
жүргізіледі.Өндіріс орнында жылу, ылғал және зиянды заттардың
біруақытта бөлінуінен (немесе олардың әртүрлі құптарлық) қажетті
ауа алмасуы зияндылықтың дәрежесіне (асатын) байланысты
анықталады.

77.

Санитарлық нормаларына сәйкес өндіріс орнына берілетін сыртқы
ауаның бір адамға шаққандағы мөлшерібір адамға 20м3-тан кем болған
бөлмеде жұмыс кезінде 30 м3/сағ –тан кем емес болу керек, және бөлме
ауданы бір адамға 20м3-тан көп болғанда 20м3/сағ -тан кем болмау керек. Әр
жұмысшыға 40м3-тан артық көлемі бар өндіріс орындарында терезелер
немесе терезелер мен фонарьлар болғанда және зиянды бөлінділер немесе
жағымсыз иісіті заттар болмаған жағдайда кезеңді түрде әсер ететін
желдетуді жүргізуге болады. Өндіріс орнында табиғы желдетілу болмаған
жағдайда ауа көлемі бір адамға шаққанда 60м3/сағ-тан кем болмауы тиіс.
Үрмелі және жойылатын ауа арасындағы баланс желдетудің
тағайындалуына және оны қолданудың нақты шарттарына сәйкес болуы
қажет. Классикалық жағдайда үрмелі ауа көлемі жойылатын ауа көлеміне
сәйкес болуы шарт, екеуінің арасындағы айырмашылық минимальды болуы
керек.Бірақ кейде ауа алмасуының жалпы баланста біреуінің артық
мөлшерде болуымен арнайы ұйымдастырылуы қажет. Мысалы екі
қосарласқан ғимараттарда желдетуді жобалағанда, оның біреуінде зиянды
заттардың бөлінуі байқалған болса, онда міндетті түрде теріс балансты
(сормалы үрмеліден артығырақ болады) жасау керек, сол арқылы ғимаратта
өзінің зияндылық көзі болмағанда ластанған ауаның ену мүмкіндігінің
алдын алуға болады.

78.

Бір қатар жағдайларда егер, өндіріс орнының барлық жерінде
атмосфералық қысымға қарағанда артық қысым болған
жағдайда, яғни, үрмелі ауа көлемі жойылатын ауа көлемінен
әлде қайда жоғары болғанда , өндіріс орнында ауа алмасуын
ұйымдастыру сызбасы болуы керек.Бұл, мысалы таза бөлмелер
деп аталатын электровакуумды өндірісінде қалқандардың
саңылауларынан сыртқы ауа өтуінің алдын алу үшін. Оң ауа
балансы сырттан суық ауаның ішке кіріп кету салдарынан пайда
болатын тұман мен конденсат түзілуінің алдын алу үшін,
шоғырланған артық ылғал бөлінетін желдетуді қарастыру
қажет.
Сормалы желдеткіш қондырғылармен бөлмеден жойылатын
ауа көлемі, ұйымдастырылған үрмелі таза ауа ағынымен өтелуі
тиіс. Ұйымдастырылмаған сыртқы ауа ағыны жылдың суық
мезгілінде сорылғанды қайтару үшін егер, ауа салқындауы және
тұман түзілуі болмаса, сағатына бір реттен көп емес ауа көлемін
қабылдауға болады.

79.

Үрмелі және сормалы жүйелер дұрыс орналастырылуы
керек.Үрмелі ауа ағыны максимальді тазалықты және жұмыс
орнының оптимальды микроклимат көрсеткіштерін
қамтамасыз ету керек. Сормалы желдетуде зиянды
бөлінділерді максимальды түрде жою керек.Желдету жүйесі
жұмысшылардың ысып не салқындап кетуіне жол бермеуі
тиіс.Желдетуден пайда болған шу өндірістік шуды санитарлық
нормалармен рұқсатетілген деңгейден жоғарылатпауы керек.
Желдету жүйесі жылдың әр кезінде әртүрлі климаттық және
ауа райы жағдайларында тиімді болуы тиіс.Желдету жүйесі
қоршаған ортаның ластануына септігін тигізбеуі керек.
Желдету жүйесі құрылысы жағынан қарапайым,
эксплуатацияда сенімді және электірлік, өрт, жарылыс
қауіптілік талаптарына сәйкес болуы шарт. Нақтылы жағдайда
айырмасы шамалы болатын желдетілетін және шығарылатын
ауаның ағымдық балансы сәйкес болуы қажет.

80.

Желдету қондырғыларынан пайда болатын шу мен дірілді
төмендетуге бағытталған шаралар. Желдету қондырғыларының
жұмысы, әдетте, аз не көп дәрежеде шумен жүреді.Өндірістік
қондырғылардан шығатын шудың аз деңгейі бар өнеркәсіптік
орындарда желдету құрылғыларынан пайда болатын шу өндірістік
ортаның ең басты жағымсыз факторы болуы мүмкін.
Желдеткіш қондырғылардағы шу – механикалық және
аэродинамикалы түрде болуы мүмкін. Механикалық шу негізінен
нашар амортизация, айналмалы бөлшектердің нашар теңестірілуі
(балансировкасы) нәтижесінде электроқозғалтқыштар мен
желдеткіштерде болады. Механикалық шу бөлмелердегі ауа арқылы
тарайды, желдеткіш каналдар жән нық орнатылған оны қоршаған
ғимарат қондырғылары арқылы да желдеткіш агрегаттан тарайды.
Аэродинамикалық шу – желдеткіш дөңгелегінің айналуы, ауаның
ағынды саңылаулары кезінде пайда болады. Шу мен дірілді бәсеңдету
үшін өндіріс орындарындағы барлық қондырғыларды дұрыс таңдап,
оның дұрыс жұмыс істеп тұруын қамтамасыз ету керек.

81.

Желдеткіш агрегаттардағы механикалық шуды төмендету
арнайы техникалық шешіммен: желдеткіштің дірілін төмендету
арнайы жасалған дірілді оқшаулаушы бөлек негізі бар
камерамен жабдықтау ұсынылады.Желдеткіштің айналмалы
механизмі динамикалық теңгерілімдерімен, желдеткіштің
дыбысты оқшаулайтын қаптамаларын желеімдейді; механикалық
шудың ауамен таралуын ескертіп және желдеткішті жұмсақ
металды емес (брезент т.б.) заттардан жасайды.
Желдеткіш агрегаттардың механикалық шуын төмендету
арнайы техникалық жолдармен реттеледі: желдеткіштің дірілін
жою үшін арнайы желдеткіш камераларда діріл жойғыш
негізінде жабдықтап құрастыру керек. Желдеткіштің айналмалы
механизмі динамикалық теңгерілімдерімен, желдеткіштің
дыбысты оқшаулайтын қаптамаларын желімдейді; механикалық
шудың ауамен таралуын ескеріп және желдеткішті жұмсақ
металды емес заттардан (брезент т.б.) жасайды.

82.

Аэродинамикалық шудың төмендетуде мынандай шаралар
қолданылады: желдеткішті дұрыс таңдау (ол жұмыс істейтін
дөңгелекке минимальды ретте қажетті күш жұмсауы керек), ауа
өткізгіштерде ауаның қозғалыс жылдамдығын дұрыс таңдау, ауа
өткізгіштердің қиылысу ауданы және саптамалар өзінің орнына
сәйкес болуы, ауа ағынында керек емес турбулентті қозғалыстар
тудырмау,қажеттікте дыбыс бәсеңдеткішті қолдану.
Артық жылу шығаратын бөлмелердегі желдеткіштер. Көптеген
өндіріс-тік үрдістердің, қызуға байланысты металдарды балқыту
құю, құрлыстық материалдарды өндіру (цемент,кірпіш,керамика),
химиялық шикі зат, жылу электростанциялардың бөлмелеріне
жылу бөліп шығарылуымен атқарылады.
Егер бөлмелердегі жылудың бөлінуі көп болса, жылудың
жоғалуы, артық жылу деп аталады. Санитарлық нормаға
сәйкес,өндірістік бөлмелердегі артық жылу, жылу кернеулігінде
бір сағатта 20 ккал/ м3 дан артық болса, ол бөлмелердегі жылу
шығарылуы немесе ыстық цех деп аталады.

83.

Жылу бөлу көздеріне жататындар: қыздырылатын
балқыту пештері, металлдарды және басқада
материадарды қыздыратындар;суынатын материалдар;
беттері қызынған аппараттар труа өткізгіштер және
механизмдер; күн радиациясы; жарық көздері;
адамдар.Жылу ғммараттарды жылыту үшін
шығындолоды,сыртқы қаршаулар арқылы суыналы;
суық уақытта цехка түсетін көлік және
матариалдардың қызынуы;жылынған ауа ғимараттың
тығыз жабылмаған қоршауы арқылы немесе
жергілікті сарыдармен де шығып кетеді. Ауаның
алмасуы сәйкестендіріліп жасалған әдістермен және
формулалық есептер мен де анықтауға мүмкіндік
береді.

84.

Цехтардағы артық ылғал бөлу желдеткіштері
Артық ылғал бөлінуді техникалық жабдықтармен шығару мүмкін
емес, ол кезегінде соратын желдеткіш қондырғы болуды ескертеді.
Ауаны қабылдайтын сору шкафтары ұсынылады; 800 С тан жоғарғы
температупда да су буын тартатын сорғыш шатыршалар қолдануы
мүмкін;көрсетілімді жабын орындар т.б.
Өндірістегі барлық ылғалды кетіруге толық мүмкіндігі болмасада,
ылғалдылықты кетіретін техникалық қондырғы болу керек,қосымша
жалпы алмастыратын, ауа ағынын кетіретін сорғыш желдеткіштер
қолданылады.Ол үшін жалпы ұсынылытын желдеткіш сызбалары: көп
бөлігі қызбалы және бөлменің жоғарғы бөліктерінің жоғарғы
аймағына ағынды ауаны құрғататындай, ауаның қаныққан буларын
жоғарғы аймақтан соратындай болу.Бөлмелер биіктігі 5 м, жылытатын
ағынды ауаның температурасы 350С дейін, ал егер биіктік 6 м ден
асса 50-700С болуы тиіс.

85.

Желдеткіштің үстінен келетін ағын басымырақ
болмауы керек.үйткені бөлмеге сырттан келетін
суық ауа келіп тұман туғызбауы керек.Осындай
да жағдайда бөлмелерге, ылғал шығаратын
бір қатар архитектуралық құрлыстар
ұсынылады: ол бөлмелер биіктігі 5м ден кем
емес жұмыс орындарында ауа тым ысып кетпеуі
керек; ғимараттың ішкі қоршауында
(төбесі,қабырғалары,жабындылары)
конденсаттар түзілмеуі керек ,сондықтан олар
жылулы метал материалдарынан орындалуы
керек.

86.

Цехтан бөлінетін токсикалық газдар мен бу
бөлінетін желдеткіштер.
Жұмыс бөлмелерінедегі ауаға токсикалық заттар
түспеспестей болатынын ескеріп, ең алдымен тиімді
болатын технологиялық үрдістер үшін тиянақты,
мықты жабдықтарын шешіп алу керек.
Желдеткіш құралдары ішінде аспирацияға басылымдық
беру керек. Мүмкіндігінше құрал жабдықтар жинақы
және олардың тұрған орындары зиян келтіретін
заттардан бөлек және жергілікті сорғыш
желдеткіштерді тиімді, пайдалануға қолайлы жабық
типтес сорғыш шкаф тәрізді, борттық сорғышты,
шатырлы т.б. болу керек.

87.

Желдеткіштердің тиімді жұмыс істеуі үшін ашықтау жерлерден ауаны
сору жылдамдығы қажеттілікті қамтамасыз ететіндей , ішкі жабық
желдет-кіштер барынша көп газдар мен булар шығуына сирететіндей
болуы керек.
Кейбір жағдайларда технологиялық, құрылымдық және басқада
себептермен пайдаланатын жергілікті сорғыш желдеткіштердің
мүмкіндігі болмаса, онда жалпы алмастырғыш желдеткіштер
қолданылады,олар шектеулі концентрациға дейін токсикалық
заттарды сұйылтуға арналады.
Технологиялық жоба және ведомоствалық нормативті құжаттарға
сәйкес талаптары бойынша анықталған белгілі бір жағдайда апаттық
желдеткіштерде ескеріледі.
Ауа алмастырғыштарды тұтыну кезіндегі есептеулерде біраз қиындықтар туады. Тәжрибеде анықталғандай, сирек газбен бу концентрациясының бірден тербелістерінің өршуі байқалады, кейде сол концентрациядан желдеткіштердің толық қуаттылығы қауіпті потенциалды
деңгейге жетеді. Ол токсикалық заттардың шектеулі концен-трациясы
1кг/м3 тен көп болғанда ғана, осыған байланысты, ауа
алмастырғыштың есебінде коэф-фициент қорын енгізу ұсынылады.

88.

Желдеткіштердің шаңмен күресуі
Өндірістік бөлмелерде ауалық ортаның шаңдануын ескерту
бағытындағы шараларда, негізгі басымдылық архитектуралық
жоспарлау мен технологиялық сипатқа мән беріледі.
Шаңмен күресу жолдарын таңдағанда,желдеткіштердің өзі шаң
соратын желдеткіш қондырғыларды орнату маңыздырақ шешім болып
табылады.Ауа алмастырғыщ жедеткіштерді қолдану,әрекетінде шаңды
сұйылту тиімді, экономикалық және эффективті әдістер емес, үйткені
жоғарғы қозғалыстағы ауа ұсақ дисперсті фракция тұнуға кедергі
жасайды және белгілі уақытқа дейін қалқыма күйде болады.
Желдеткіштердегі ауа алмасу, кейбір жағдайда ауаның шаңын сирету
аэрозолдарды сұйылту жолымен орындалады. Мысалы, доғалық
дәнекерлеу кезіндегі белгіленбеген жұмыс орнында, механикалық
жинастыру және басқа цехтарда өздігінен ауа сорылмайтын
жабдықтарды орнату мүмкін болмайтын орындарда.Активті
желденетін, шаңды кетіру тұйық таулы кен орындарына қарай
бағыттайды.

89.

Шаң қабылдайтын құрылымдарды таңдауда және сорғыш
қондырғыларды орнату шарты үшін қажеттіліктер:
- шаң шығатын көздерді толық жабылуын қамтасыз ету және сал
уақытта орындалатын еңбек етуге кедергі келтірмеу;
- сорылатын саңлауларды шаң қобылдағыш көздеріне барынша
жақындату;
- шаң қабылдағыштарға ауа кіретін қосындыларды тығыз
байланыстыру, шаң кірмейтінін алдын ала ескеру ;
- шаң қабылдағыштардың орналасуын, сорылған шаңданған ауа
жұмысшыға - тыныс алу кезінде өтпеуін қамтамасыз ету;
- кезегінде тұнып тұрған шаң ауа жолына арналған саңлаудан
босануы тиіс;
- шаң сорушы желдеткіштер жүйесі мүмкіндігінше орталықтанбауы
керек яғни шаңды алып кететін өзіндік қондырғы болуы керек, ол
ауа шығарғыштың шаңнан қоқымданбауы тиіс;
- шаңды сору қондырғылары және артық ылғалды шығаратын
қондырғылар бір жүйеде болғанмен біріктіруге болмайды.

90.

Желдеткіштердің санитарлық қадағалануы.
Жобаланған ғимараттарда желдеткіштер сызбасы
принципті түрде шешілуі керек. Жобаны қарастырғанда барлық бөлімдерінің технологиясымен
танысу қажет, негізгі есептеулері, жылы ауаның
теңгерілімі тексерілуі керек; зиянды факторларды
шығару көзі, жабдықтардың сипатына қарай,
жергілікті жобаланған сорғыштарға сәйкестендіріліп
бағалануы керек.Айта кететіні, бір қатар
жағдайларда жобаны қарастырғанда кездесетін
қиындықтар техникалық есептеулер мен міндеттер,
олар шешімнің шығарылуына арнаулы дайындықты
қажет етеді. Бұл жағдайда санитарлық дәрігер
желдеткіштердің инженерлерді қатыстыруы керек.

91.

Жұмыс істеп тұрған мекемелерде кезеңдік бақылау
негізінде, жұмыс аймағында тұрақты жұмыс орындарында
, ауалық ортаның жәй күйі
ағымдағы желдендіру
жүйесінде санитарлық қадағаланады. Кей жағдайда
жұмыс аумағындағы ауа, өндірістік желдеткіштер
жұмысыңың тиімділіне сәйкес болмаса, белгілі нормативті
талаптар туады.
Желдеткіштер жұмысында желдеткіштік жүйе мен
қондырғылар техникалық, санитарлық, гигиеналық
сынақта бақыланып ескеріледі
Желдеткіштік қондырғылардың техникалық сынақтарын
өткізу жаңа құрлыстың пайдалануға берілген кезінде
немесе жоба сапасына сай құрылымдардың құрастылуын
тексеру мақсатында; істеп тұрған желдеткіштердің
қондырғылардың техникалық жәй күйін тексеру
мақсатында жүргізіледі.

92.

Техникалық сынақта электрлі қозғалтқыш пен
желдеткіштің айналу санын, токтағы қысымды
(статикалық, динамикалық,толық) анықтайды;
қондырғылардың жалпы өнімділігін және жеке
бөліктердегі ауаның таралуын; сору өткізудегі тығыз
еместігі немесе ауаның жоғалуы; ағымдағы және
сорылатын ауаның салыстырмалы ылғалдылығы мен
температурасы; калориферлердің өнімділігі. Сонымен
қатар, желдетілетін бөлмелердегі ағымдағы ауаның дұрыс
таралуын анықтау және шығарылу көлемін есепке
алужне жылдамдылығы қажет.
Анықталған ақаулықтарды жойғаннан соң,
желдеткіштерді реттеу, желдеткіш қондырғылардың
эффективті жұмыс істеуі немесе желдендіру жүйесін
санитарлық, гигиеналық сынаманы бағалануы негізінде
жүргізіледі.

93.

Ондай бағаланудың ескерілуі, жұмыс бөлмелердегі
құрал саймандардың өлшемдік негізінде,
химиялық зерттеулердің өткізуіне қажет:
а) жұмыс аймағындағы ауа құрамындағы бу, газ және
шаңдардың нормативтік талаптарға сәйкестігі;
б) жұмыс орындарындағы және бөлмелердегі
микроклиматтық режим ;
в) ағымдағы ауаның жиілік дәрежесі, сонымен бірге
температурасы мен ылғалдылығы;
г) сыртқы атмосфераға бөлмеден шығатын ауа
тазалығының эффективтілігі.
Әрбір желдеткіш қондырғылардың құжаты,
техникалық сынаудан өткені туралы жазбалары болуы
керек.

94.

2.Желдетуді гигиеналық
нормалау
Желдеткіштерге қойылатын санитарлыгигиеналық талаптар
• Өндіріс орындарында желдеткіштерге қойылатын
санитарлық-гиги-еналық талаптар және сонымен қатар,
«Ауаның жылытылуы,кондиционерлеу және желтетілуі»
кұрылыс нормалары мен ережелерімен сәйкес жүргізіледі.
Желдеткіштің тиімді жұмыс істеуі үшін оның
жобалануы кезінде санитарлы гигиеналық талаптарды
ескерлуі тиіс. Керекті ауа көлемі өндіріс орнында жеткілікті
болуы қажет. Ауа көлемі, өндіріс орындарының желдетілуі
және жұмыс орнын ауа ортасының қажетті
көрсеткіштерімен қамтамасыз ету үшін арналған ауа
мөлшері есептік әдіспен анықталады.

95.

2.Желдетуді гигиеналық
нормалау
• Санитарлық нормаларына сәйкес өндіріс орнына
берілетін сыртқы ауаның бір адамға шаққандағы
мөлшерібір адамға 20м3-тан кем болған бөлмеде
жұмыс кезінде 30 м3/сағ –тан кем емес болу керек,
және бөлме ауданы бір адамға 20м3-тан көп
болғанда 20м3/сағ -тан кем болмау керек. Әр
жұмысшыға 40м3-тан артық көлемі бар өндіріс
орындарында терезелер немесе терезелер мен
фонарьлар болғанда және зиянды бөлінділер немесе
жағымсыз иісіті заттар болмаған жағдайда кезеңді
түрде әсер ететін желдетуді жүргізуге болады.
Өндіріс орнында табиғы желдетілу болмаған
жағдайда ауа көлемі бір адамға шаққанда 60м3/сағтан кем болмауы тиіс.

English Русский Rules