Апоптоз. Жасуша тіршілігін жоюының түрлері

1.

ҚР ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ
МИНИСТЕРСТВО ЗДРАВООХРАНЕНИЯ РК
С.Д.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ
ИМЕНИ С.Д.АСФЕНДИЯРОВА
Кафедра:
Тақырыбы: Апоптоз
Орындаған: Ширжанова Л
Қабылдаған: Қыдырбаева.А.Қ
Топ: 09-037
Факультет:ЖМ

2. Жоспары:

Кіріспе
Апоптозға жалпы сипаттама
Негізгі бөлім
Жасушаның тіршілігін жою жолдары және өту
механизімі
Физиологиялық бұзылыстар нәтижесінде жасушалардың
тіршілігін жоюы және оның себеп салдары
Апоптоз және некроз морфологиясы
Қорытынды
Апоптоздың ағза тіршілігіндегі маңызы

3. Кіріспе

Ағза онтогенезінде жекелеген жасушалардың өліп жойылуы ертеден
белгілі. Оны жіктелудің ақырғы нәтижесі ( эритроциттер,
кератиноциттер) не қартаю (нейрондардың өлуі) сияқты денеративтік
құбылыстар салдарынан болатын құбылыс деп түсіндіріп келген.
Бірақ, тек соңғы 15-20 жыл көлемінде ғана, жасушалардың өлуі тек
дегенеративтік құбылыстар , табиғи жолдар арқылы болып қоймай, сол
сияқты жасушаның өзін -өзі өлтіретіндігі, яғни жасушаның өлуіне өзі
белсенді рөл атқаратындығы белгілі болды.
Жасушаның мұндай өлуін ─ апоптоз─ жасушаның генетикалық
бағдарланған өлуі деп атайды.
Апоптоз деген термин ─ грекше « жапырақтың түсуі» деген
мағынаны береді.

4. Жасуша тіршілігін жоюының түрлері:

Апоптоз – қалыпты
жағдайдағы жасушаның
тіршілігін жоюы
Некроз – патогендік
факторлар әсерінен
жасуша тіршілігінің
жоспарсыз жойылуы
Некробиоз - жасушаның
жойылуының
генетикалық жолмен
дифференциялануы

5. Жасуша тіршілігінің жойылуы:

1. Жасушаның тіршілігіне организімдегі тотығу
тотықсыздану және зат алмасу процесстерінің әсері
2. Жасуша сыртқы орта факторлары әсерінен өз қызметін
атқара алмаса немесе организмге зиян келтірсе
3. Жасуша өз функцияларын орындап организімге қажетсіз
болған жағдайда
4. Жасуша қартайып өз қызметтерін орындай алмаса

6. Жасушаның тіршілік жойылу механизмі:

Жасушаның
тіршілігінің
жойылуы
Жасушаның
қартаюы ХЛ
Соңғы түрлену
Жасуша
организмге
қажетсіз
болғанда
Апоптоз
Жасушаға
сыртқы
факторлар әсер
етсе
Әсер етуі
қалыптыдағыд
ан төмен
Әсер етуі
қалыптыдағы
да жоғары
некроз

7.

Апоптоздың стадиялары
Қалпына келтірілетін
өзгерістер,бұл кезде апоптоз
процессі тоқтатылуы мүмкін
және жасуша құрылымдары
бұзылады.
Қалпына келтірілмейтін
өзгерістер,бұл кезде апоптоз
құрылымы бұзылып,жасуша
апоптоз денешіктерін түзеді.

8. 1.Хроматиннің конденсациялануы

Хроматин ядроның
шетінде орналасқан
тығыз және айқын
байқалатын гомогендік
масса күйінде
болады.Цитоплазма
көлемі де кішірейіп,
жасуша пішіні өзгереді.
цитофлуориметрия
A- қалыпты
B-кариолеммамен байланыстың
жойылуы
C- ядроның ыдырауы
D- апоптоздық денешіктердің пайда
болуы

9. 2.Ядроның және цитоплазманың фрагменттерге бөлініп, апоптоздық денешіктердің түзілуі.

1- апоптоз денешіктері
Бұл сатыда ядро, тығыз хроматин
массасынан тұратын,
қабықшамен қоршалған жеке
фрагменттерге
ыдырайды.Жасуша формасы
өзгеріп, онда ішке қарай терең
тартылыстар пайда болады.
Олардың цитоплазманы бөліп
тұратын учаскелері бірте-бірте
тарылған аяқшалары бар
құлақшаларға
ұқсайды.Жасушаның бұл
фрагменттері ерте ме кеш пе
үзіліп, апоптоздық денешіктерге
айналады.

10. 3.Көрші жасушалардың апоптоздық денешіктерді фагоцитоздауы.

Көрші жасушалар
апоптоздық денешіктерді
плазмолемма беттерінде
пайда болған өзгерістер
арқылы танып
фагоцитоздайды.Фагоцитоз
далған денешіктер
фаголизосомаларда тез
ыдырайды.

11. Некроз стадиялары

Алғашқы өзгеріс фазасы некробиоз
Соңғы өзгеріс фазасы – некроз
Морфологиялық өзгерістері
Ең алдымен жасушаның
маманданған элементтері мен
ядро жойылады
Жасуша өз өлшемін өзгертпейді
Байланыстырушы тіннің
жасушаны қоршаған
талшықтары базофильді түске
боялып фрагменттеледі

12. Некроздың морфологиялық өзгерістері

Некроз даму үшін жасушаның қатты зақымдануы немесе даму шарты
өзгеру керек. Бұндай зақымдану кезінде апоптпоздың дамуына мүмкіндік жоқ.
-немесе олар өздері зақымданған
-немесе жасушаның энергетикалық және пластикалық ресурстарының жойылуы.
а) алғашқы (стадиясында) кезеңінде плазмолемма және басқа мембраналар
зақымдалады. Олардың суға, басқа иондарға деген өтімділігі жоғарылайды.
б) бұл жасушаның ісінуіне әкеледі. Некроз кезінде жасушаның көлемі үлкейеді.
в) лизосомалы мембрананың зақымдануы жасушаның өз -өз қортуына әкеледі.
г) хроматин морфологиялық процестерге біраз уақыттан соң қосылады.
Кариолизис процесінен соң хроматин жойылады.
д) некроз плазмолеманың ажырауымен аяқталады:
-көрші жасушалар зақымдалады
-қабыну процесі басталады
Бүкіл некроз процесі бір сағат арада аяқталады.

13. Апоптоздың бұзылуы:

Жасушаның тіршілікке қабілеттілігінің
жоғары болуы
Жасушаның тіршілікке қабілеттілігінің
төмен болуы
Жасушалардың некрозға түсуі

14. Жасушаның тіршілікке қабілеттілігінің жоғарлауы:

Апоптоз қысымының
төмендеуі
Аномальды
жасушалардын
көбеюі
гиперплазия
Онкологиялық
аурулар,ісіктер
Қабынудың,вирустық
инфекциялардын
дамуы

15. Жасушаның тіршілікке қабілеттілігінің төмендеуі:

Индуцирленуші фактор
Энергетикалық
ресурстардың жетіспеуі
Апоптоз.1 Фаза
Энергетикалық
ресурстармен
толық
қамсыздануы
Некроз
Компенсация
Апоптоз. 2 Фаза
Ишемиялық процесстер
Дегенеративті аурулар
Қабыну процесстері
Қалпына келуі
Атрофия

16. Қорытынды

1. Апоптоз ағза тіршілігінде аса маңызды рөл атқаратын процесс, атап
айтқанда онтогенезде, жасушаның жаңаруында(қан, тері,ішкі
мүшелердің эпителий) жараның жазылуында т.с.с.
2. Онтогенез барысында мүшелердің дамып жетіліп, толық
қалыптасуы жүреді, мысалы, аяқ─ қол саусақтарының, ішек түтігіндегі
қуыстың пайда болуы т.б. Ендеше осы мүшелердің қалыптасуында
саусақ аралық жарғақ жасушаларының , ішек түтігінің әшән толық
алып жатқан эпителий жасушаларының жойылуы апоптоздың
нәтижесі.
3. Т- және В- лимфоциттердің аутореактивтік клондарының жойылуы,
антигендер әсер еткен лимфоциттердің ұзақ уақыт антигендер
болмаған жағдайда тіршілігін жоюы, ісік жасушаларының және жыныс
жасушаларының жойылуы да апоптоздың нәтижесі.

17.

Пайдаланылған әдебиеттер
1.Молекулалық биология негіздері. Қуандықов
Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Алматы 2008 б.125-134
2. Биология. Под ред.В.Н.Ярыгина в других.
«Высшая школа» М., 2001 . Кн. 1, стр 335-339
3.Молекулярная биология. Н.Н.Мушкамбаров,
С.Л.Кузнецев. Мед.инф.аген. М.,2003 ,стр. 443-501
4.Молекулалық биология және генетика.
Қуандықов Е. Алматы 2004 б.60-63