Janona

1. OBSHQ NING PATOLOGIK O`ZGARISHLARI

2. Morfologik elementlar

Morfologik elementlar — bu og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatida patologik
jarayonlar natijasida paydo bo‘ladigan ko‘z bilan ko‘rish yoki
palpatsiya orqali aniqlash mumkin bo‘lgan klinik ko‘rinishlardir.
Ular kasallikning tabiatini, bosqichini va kechishini tushunishga
yordam beradi.

3. Turlarga bo‘linishi

Morfologik elementlar odatda xosil bo’lish vaqtiga qarab ikki guruhga
bo‘linadi:
• Birlamchi elementlar – to‘g‘ridan-to‘g‘ri kasallik jarayonining o‘zida
paydo bo‘ladi.
• Ikkinlamchi elementlar – birlamchi elementlarning o‘zgarishi,
parchalanishi yoki bitishi natijasida paydo bo‘ladi.

4. Birlamchi morfologik elementlar

Makula
Papula
Nodulus
Vesikula
Bulla
Pustula
Eritema

5. Makula (dog‘)

• Faqat rang o‘zgarishi bilan namoyon bo‘ladi.
• Yuqoriga ko‘tarilmaydi, yuzasi silliq.
• Turlari: giperemik, pigmentli, qon quyilishi natijasida.
• Klinik misollar: eritroplakiya, melanoz, anemiya belgisi.

6. Papula (tuguncha)

• Ta’rif: diametri 5 mm gacha bo‘lgan kichik, qattiq element, epiteliy yoki
biriktiruvchi to‘qima giperplaziyasi natijasida yuzaga keladi.Patogenez: epiteliy
hujayralarining ko‘payishi, mahalliy infiltratsiya yoki biriktiruvchi to‘qima
o‘sishi.Klinik misollar: liken planusdagi oq tugunchalar, verrukoz
leukoplakiya.Klinik ahamiyati: surunkali yallig‘lanish va prekanseroz jarayonlarda
kuzatiladi.

7. Nodulus (tugun)

• Ta’rif: papulaga qaraganda kattaroq (5 mm dan katta) va chuqurroq joylashgan
element.
• Patogenez: epiteliy osti qatlamlarida to‘qimaning giperplaziyasi yoki patologik
hujayra o‘sishi.
• Klinik misollar: fibroma, papilloma, lipoma, granuloma.Klinik ahamiyati: yaxshi
sifatli va yomon sifatli o‘sma jarayonlarini differensial tashxis qilishda muhim.

8. Vesikula (pufakcha)

• Ta’rif: ichida seroz yoki seroz-gemorragik
suyuqlik bo‘lgan, diametri 1–5 mm gacha
pufakcha.
• Patogenez: epiteliy hujayralarining
degeneratsiyasi, hujayraaro suyuqlik
yig‘ilishi, virusli yoki autoimmun jarayon.
• Klinik misollar: gerpes simplex, stomatit
vesikulozi.
• Klinik ahamiyati: ko‘pincha virusli yoki
autoimmun kasalliklar belgisi. Vesikula
yorilganda eroziya hosil bo‘ladi.

9. Bulla (kattaroq pufak)

• Ta’rif: diametri 5 mm dan katta, ichida seroz
yoki gemorragik suyuqlik bo‘lgan pufakcha.
• Patogenez: epiteliy qatlamlari orasida keng
bo‘shliq hosil bo‘lishi (akantoliz, autoimmun
jarayon).
• Klinik misollar: pemfigus vulgaris, pemfigoid,
Lyell sindromi.
• Klinik ahamiyati: bu og‘ir kechuvchi, xavfli
kasalliklarning belgisi hisoblanadi.

10. Pustula

• Ta’rif: ichida yiring bo‘lgan kichik pufakcha.
• Patogenez: bakterial infeksiyalar, yiringli
yallig‘lanish.
• Klinik misollar: yiringli stomatit,
piodermiya.
• Klinik ahamiyati: odatda infeksion jarayon
bilan bog‘liq, yallig‘lanish jarayonining
og‘irligini ko‘rsatadi.

11. Eritema

• Ta’rif: shilliq qavatning chegaralangan
qizarishi, yuzadan ko‘tarilmaydi.
• Patogenez: qon tomirlarning kengayishi
(giperemiya).
• Klinik misollar: allergik stomatit,
eritematoz lupus, toksikodermiya.
• Klinik ahamiyati: ko‘pincha allergik yoki
toksik jarayonlarning dastlabki belgisi.

12. Ikkilamchi morfologik elementlar

Eroziya
Yorilma
Yara
Afta
Qabariq
Chandiq

13.

• Eroziya — bu og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatining yuzaki defekti, ya’ni faqat
epiteliy qatlami zararlanadi, ostki biriktiruvchi to‘qima (bazal membrana va
undan past qatlamlar) saqlanib qoladi.
Klinik ko‘rinishi:
Yuqoridan qaraganda yassi, nam, qizarib turgan yuzaga o‘xshaydi.
Shakli dumaloq, oval yoki noaniq bo‘lishi mumkin.
Chegaralari odatda silliq.
Og‘riqli bo‘lishi mumkin, ayniqsa ovqat yeyishda yoki gaplashishda.
Klinik misollar:
• Aftoz stomatit – vesikula yorilib eroziya hosil qiladi.
• Gerpes simplex – mayda pufakchalar yorilgach, ko‘p sonli eroziyalar paydo
bo‘ladi.
• Kimyoviy travmalar (kislotali, issiq yoki mexanik ta’sir).

14.

Hosil bo‘lish mexanizmi
(patogenez):
1. Birlamchi elementlarning
yorilishi → vesikula yoki bulla
yorilgandan so‘ng.
2. Epiteliy hujayralarining
nekrozi → travma, infeksiya
yoki kimyoviy ta’sir natijasida.
3. Regeneratsiya jarayoni →
epiteliy qayta tiklanadi,
chandiqsiz bitadi.

15.

• Yara (ulcus) — bu shilliq qavat
yoki teri yuzasining epiteliy va
ostki to‘qimalarining qisman
yoki to‘liq yo‘qolishi (krater
shaklida defekt). Og‘izda
yaralar epiteliy butunlay
yo‘qolgan, ostki biriktiruvchi
to‘qima ochiqligicha qolgan
joy sifatida namoyon bo‘ladi.
Bu tushuncha klinik jihatdan
turli etiologiyalarga ega
bo‘lgan jarayonlarni o‘z ichiga
oladi.

16.

• Krusta[qatqaloq] — bu yaralar, pufakchalar yoki eroziyalar yuzasidan
chiqqan va qotib qolgan ajralma (seroz suyuqlik, fibrin, qon yoki
yiring) bo‘lib, quruq, qattiq yoki yarim qattiq qoplama hosil qiladi.
Umuman olganda, krusta — yallig‘lanish yoki nekroz natijasida
ajralgan moddalarining qurigan shaklidir.
Klinik ko‘rinishi va joylashuvi
• Ko‘rinishi: quruq, yelimlangan yoki qattiq parda; rangi — oqdan
sariqgacha, ba’zan jigarrang-qaragacha bo‘lishi mumkin.
• Joylashuv: og‘iz hududida krusta ko‘proq lablar (labial chet),
lablarning burchaklari (angular cheilitis) va perioral terida uchraydi
— haqiqiy intraoral (ichkaridagi) shilliq qavatda quruq krusta kamroq,
chunki ichki muhit doim nam.