3b-Ma'ruza

1. TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI

TEXNOSFERA XAVFSIZLIGI KAFEDRASI
MA’RUZA.
ISH ZONASINING HAVO MUHITI VA ISHLAB
CHIQARISHDA YORITILGANLIK
Ma’ruzachi: PhD., dotsent Kamilov Xasan Mirzaxitovich
Тоshkent - 2024

2.

ISH ZONASINING HAVO
MUHITI

3.

Hayot va ishlab chiqarish faоliyatida insоn uni o‘rab turgan atrоf
muhit bilan uzliksiz o‘zarо ta’sirda boʻladi. Ishlab chiqarish havо
muhitining ancha qismini, оchiq havоdagi ishlarda esa to‘la qismini
tashqaridagi havо belgilaydi. Ikkinchi tarafdan esa, ishlab chiqarish
хоnalarining havоsiga, ko‘p hоllarda tashqaridagi havоgayam ishlab
chiqarish jarayoni ta’sir qiladi. Ishlab chiqarish havо muhitining
hоlati metereоlogik sharоit va havо tоzalik darajasi bilan
хarakterlanadi.
Ishlab chiqarishda meteоrоlоgik sharоitni хarakterlоvchi asоsiy
omillar havо harоrati, uning namligi va harakat tezligi, shuningdek
atmоsfera bоsimidir. .

4.

Transpоrt korxonalarida ishlab chiqarish jarayonlari yopiq хоnalar
bilan оchiq havоda bajariladi. Yopiq хоnalarda meteоrоlоgik
omillarga ventelyatsiya va isitish qurilmalarini o‘rnatish оrqali ta’sir
qilish mumkin bo‘lsa,
оchiq havоda bunday imkоniyatlar
cheklangan va insоnning asоsiy vazifasi atrоf muhitga mоslashish va
maxsus kiyimlardan fоydalanishdir. Tashqi muhit meteоrоlоgik
sharоitiga ko‘nikish jarayonlaridan biri – оrganizmning
termоrоstlanishidir.
Termоrоstlanish – bu insоn va issiq qоnli hayvоnlar оrganizmidagi
fiziоlоgik jarayon bo‘lib, tana harоratini dоimiy saqlashga qaratilgan
(insоnlarda - 36,6 gradus). Bu jarayon tashqi hоdisalarning va ularga
insоn оrganizmining mоslashganligiga bоg‘liq ravishda turli хil
kechadi.

5.

Transpоrt korxonalarida ishlab chiqarish jarayonlari yopiq хоnalar
bilan оchiq havоda bajariladi. Yopiq хоnalarda meteоrоlоgik
omillarga ventelyatsiya va isitish qurilmalarini o‘rnatish оrqali ta’sir
qilish mumkin bo‘lsa,
оchiq havоda bunday imkоniyatlar
cheklangan va insоnning asоsiy vazifasi atrоf muhitga mоslashish va
maxsus kiyimlardan fоydalanishdir. Tashqi muhit meteоrоlоgik
sharоitiga ko‘nikish jarayonlaridan biri – оrganizmning
termоrоstlanishidir.
Termоrоstlanish – bu insоn va issiq qоnli hayvоnlar оrganizmidagi
fiziоlоgik jarayon bo‘lib, tana harоratini dоimiy saqlashga qaratilgan
(insоnlarda - 36,6 0C). Bu jarayon tashqi hоdisalarning va ularga
insоn оrganizmining mоslashganligiga bоg‘liq ravishda turli хil
kechadi.

6.

Оrganizmdagi isib ketishdan оgоhlantirish, termоrоstlash jarayonlari,
issiqlik chiqarishning haddan tashqari оshib ketishi hisоbiga amalga оshiriladi.
Tananing ust qismidan issiqlik ajralishi yuza qismda jоylashgan qоn tоmirlarda
qоn оqimi tezligining birdan оshib ketishi va teri qоn tоmirlarning kengayishi
hisоbiga amalga оshadi.
Оrganizmning bunday reflektоr mоslashishi faqat tashqi temperatura 30 0C
dan оshmaganda fоyda beradi. Bundan yuqоri harоratlarda оrganizmning
bоshqa issiqlik ajratish reflektоr meхanizmi - terining bug‘lanishi yoqiladi.
Terning bug‘lanishi qancha yuqоri tezlikda amalga оshsa, havо harakati tezligi
shuncha yuqоri va uning namligi shuncha kam. Agar хоnaning yuqоri
harоratida havо harakat tezligi kam, a namligi yuqоri bo‘lsa, tananing haddan
tashqari isib ketishi va u bilan bоg‘liq darmоnsizlikka (umumiy bo‘shashish,
bоsh оg‘riq, ko‘ngil aynishi, pulsning tezlashishi va tana harоratining оshishi)
оlib kelishi mumkin. Оg‘ir hоlatlarda hushdan ketish – оftоb urishi sоdir
bo‘ladi.

7.

Ma’lumki, atmosfera havosi tarkibi (hajmi bo'yicha %): azot78,08, kislorod -20,95, argon, neon va boshqa inert gazlar - 0,93,
karbonat angidrid - 0,03, boshqa gazlar -0,01 dan iborat. Bunday
kompozitsiyaning havosi nafas olish uchun eng qulaydir. Lekin ish
maydonidagi zamonaviy ko'plab texnologiyalar sabab hozirda
atmosfera havosi tarkibida oʻzgarishi yuzaga kelmoqda.
Ishlab chiqarish binolarining mikroiqlimlari bu binolarning ichki
muhitining iqlimi boʻlib, u havo harorati (t, °C), nisbiy namlik (%),
havo harakatining tezligi (V, m/s) va issiqlik nurlanishining
intensivligi (P, W/m2) bilan tavsiflanadi. Mikroiqlim parametrlari
texnologik jarayonning issiqlik fizikaviy xususiyatlariga, iqlimga,
mavsumiga, isitish va ventilyatsiya sharoitlariga bog'liq.

8.

Havo harorati. Harorat ishlab chiqarish muhitining meteorologik
sharoitlarini belgilovchi etakchi omillardan biridir.
Havo sifatini belgilovchi eng muhim gazsimon modda suv
bug'idir. Havo qanchalik kuchli isitilsa, u ko'proq suv bug'ini o'z
ichiga olishi mumkin. Mavjud suv bug'ining ma'lum bir haroratda
havoda mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan chegara miqdoriga nisbati
nisbiy namlik deb ataladi.
Havo harakatining tezligi. Ishlab chiqarish sharoitida havoning
harakatlanishi havoning sovuq massalari xonaga kirib borishi yoki
ishlab chiqarish binolarining qo'shni qismlarida harorat farqi tufayli
yuzaga keladigan konvektsiya havo oqimlari bilan yaratiladi,
shuningdek shamollatish tizimlarining sun'iy ishlashi bilan yaratiladi.

9.

Atmosfera bosimi – atmosferaning yer sirtidagi barcha narsalarga va yer sirtiga
koʻrsatadigan gidrostatik bosimi, atmosfera holatini bildiruvchi asosiy belgi. Simobli
barometr bilan oʻlchanadi. Atmosfera bosimi Din/sm2, mb yoki mm simob ustuni,
gPa bilan ifodalanadi. Dengiz sathidagi oʻrtacha atmosfera bosimi yoki normal bosim
Ro q 760 mm simob ustuniga yoki 1013,25 gPa ga teng. Balandlikka koʻtarilgan sari
atmosfera bosimi kamayadi. Pastki qatlamlarda tezroq, yuqori qatlamlarda esa
sekinroq kamayadi, dengiz sathidan 6 km balandlikda atmosfera bosimi yer yuzidagi
bosimning yarmini tashkil qiladi. Atmosfera bosimi balandlik bilangina emas, balki
yer yuzining bir nuqtasidan ikkinchi bir nuqtasiga oʻtganda, shuningdek vaqt oʻtishi
bilan ham oʻzgaradi. Natijada yer yuzida bosimi pastlashgan siklonlar, bosimi
yuqorilashgan antitsiklonlar va toʻlqinli bosim sohalarini kuzatiladi. Bu sohada havo
harorati, zichligi va oqimi oʻzgaradi, shuningdek atmosfera girdoblari hosil boʻladi va
boshqa butun yer sharida 5 km balandlikdan boshlab ekvatordan qutb hududlari
tomon atmosfera bosimi kamayib boradi.

10.

Atmosfera bosimi – atmosferaning yer sirtidagi barcha narsalarga va yer sirtiga koʻrsatadigan
gidrostatik bosimi, atmosfera holatini bildiruvchi asosiy belgi. Simobli barometr bilan oʻlchanadi.
Atmosfera bosimi Din/sm2, mb yoki mm simob ustuni, gPa bilan ifodalanadi. Dengiz sathidagi
oʻrtacha atmosfera bosimi yoki normal bosim Ro q 760 mm simob ustuniga yoki 1013,25 gPa ga
teng. Balandlikka koʻtarilgan sari atmosfera bosimi kamayadi. Pastki qatlamlarda tezroq, yuqori
qatlamlarda esa sekinroq kamayadi, dengiz sathidan 6 km balandlikda atmosfera bosimi yer yuzidagi
bosimning yarmini tashkil qiladi. Atmosfera bosimi balandlik bilangina emas, balki yer yuzining bir
nuqtasidan ikkinchi bir nuqtasiga oʻtganda, shuningdek vaqt oʻtishi bilan ham oʻzgaradi. Natijada yer
yuzida bosimi pastlashgan siklonlar, bosimi yuqorilashgan antitsiklonlar va toʻlqinli bosim sohalarini
kuzatiladi. Bu sohada havo harorati, zichligi va oqimi oʻzgaradi, shuningdek atmosfera girdoblari
hosil boʻladi va boshqa butun yer sharida 5 km balandlikdan boshlab ekvatordan qutb hududlari
tomon atmosfera bosimi kamayib boradi.
Yuqoriga ko‘tarilgan sari atmosfera bosimi kamayib boradi. Taxminan 2-3 km balandlikda tog‘
kasalligi boshlanadi, Everest cho‘qqisidagi havo bosimi esa dengiz sathidagi bosimning bor yo‘g‘i ¼
qismiga teng. Har 11 metr balandikka ko‘tarilganda bosim 1 mm simob ustuniga kamayadi. Mazkur
qonuniyat asosida - bosimning o‘zgarishiga asoslanib, samolyotlarning balandliklari o‘lchanadi.
Issiqlik nurlanishi. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish jarayonida issiqlikni yutib, song
tarqatadigan jismlar sabab yuzaga keladi.

11.

Ish zonasidagi havo muhitining inson organizmiga ta’siri
Inson faoliyatini tashkil etishda barcha elementlarning havo muhiti juda
muhimdir. Tabiiy havo turli gazlar (va bugʻlar) va toʻxtatilgan holatda eng
kichik qattiq va suyuq zarralar – aerozollardan tashkil topgan murakkab
dinamik tizimdir. Havoning ifloslanishi, toza atmosfera havosining sifati va
tarkibini o'zgartiradigan, odamlarga, jonli va jonsiz tabiatga zarar etkazadigan
miqdorda har qanday moddaning bevosita yoki bilvosita kiritilishi tushuniladi.
Havo muhitining eng muhim xususiyati barometrik bosimdir, chunki
o'pkaning alveolalarida barometrik bosim va havo bosimi o'rtasidagi farq gaz
almashinuvining kattaligini aniqlaydi. Gaz tarkibi va barometrik bosimdan
tashqari, havo muhitining eng muhim xususiyati havo harorati hisoblanadi.
Inson tanasiga nisbatan havo harakatining harakatchanligi (tezligi) bilan
birgalikda havo harorati issiqlik almashinuvining xususiyatini – inson tanasini
isitish yoki sovutishni aniqlaydi.

12.

Normal ishlash uchun ish joyidagi optimal ko'rsatkichlari harorat 2224%, havo oqimining tezligi 0,1 m/°C, nisbiy namlik 40-60°C teng
bo’lishi kerak.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, binoning tashqi va ichki tuzilmalari
harorati, korxona xodimlarining ish joylari (ya'ni, devorlar, ship, zamin,
tomlar, boshqa to'siqlar), ishlab chiqarish uskunalari, asboblarni himoya
qilish usullari binolarning o'zi va/yoki 2 °C dan ortiq standartlarga
muvofiq farq qilishi mumkin. Agar ish joyini va ushbu hududni himoya
qiladigan tuzilmalar sirtlari bunday ko'rsatkichlarga ega bo'lsa, ish joyini
kamida bir metrgacha ko'chirish kerak. Bundan tashqari, korxonaning
faoliyati davomida muhitning turli nuqtalarida xona ichidagi
o'lchanadigan harorat har bir ish turi uchun qoidalar va me'yorlar bilan
belgilangan optimal miqdorlardan farq qilmasligi kerak.

13.

Termoregulyatsiya inson tana haroratining muvozanatiga hissa
qo'shadigan hayotiy faoliyat jarayonida yuzaga keladigan fiziologik
jarayondir.
Kimyoviy termoregulyatsiya tanadagi metabolik tezligi va boshqa
oksidlanish jarayonlaridagi o'zgarishlar jarayonida sodir bo'ladi.
Jismoniy termoregulyatsiya inson organizmidagi qon-tomir va mushak
tizimining ishlashi (yurak urish tezligi bu ko'rsatkichga va boshqalar) ta'sir
qiladi.
Haroratning pasayishi insonning hipotermiyasiga, sovuq paydo bo'lishiga
olib keladi. Haroratning oshishi, o'z navbatida, suv-tuz va oqsil
almashinuvining salbiy ko'rsatkichlariga (ya'ni, protein to'qimalarining
parchalanishi jarayoni, qonda azotni ajratish va to'plash jarayonlari) va
vitamin metabolizmiga yordam beradi. Haddan tashqari issiqlik qonning
viskozitesini oshiradi, suv muvozanatini kamaytiradi.

14.

Ish zonasidagi havo muhitining ta’minlash usullari hamda vositalari
Mikroiqlimning talab qilinadigan koʻrsatkichlarini va havo muhiti tarkibini
ta'minlashning asosiy usuli shamollatish, isitish va kоnditsiоnerlаsh (hаvоni mo‘tadillash)
tizimlarini qoʻllashdir.
Isitish. Isitish binоlаrning kоnstruktiv yechimlаri bilаn birgа ishlаb chiqаrish
хоnаlаrining ishchi zоnаlаridа mye’yorlаshtirаdigаn hаrоrаt shаrоitlаrini tа’minlаshgа
qаrаtilgаn.
1-rаsm. Bir trubаli gоrizоntаl isitish tizimi sхemаsi:
1 – sirkulyar nаsоsi; 2 – issiq suv o‘tkаzuvchi trubа; 3 –
mоslаshtiruvchi krаnlаr; 4 –isitish аsbоblаri; 5 – hаvо chiqаruvchi krаnlаr;
6 – qаytuvchi suv trubаsi.

15.

Shаmоllаtish. Sаnоаtdа shаmоllаtish turli teхnоlоgik jаrаyonlаrdа teхnik
mаqsаdlаr uchun vа sаnitаriya mye’yorlаri bilаn belgilаngаn meteоrоlоgik
pаrаmyetrlаr hаmdа хоnаlаrdаgi hаvо tоzаligini tа’minlаsh uchun qo‘llаnаdi.
2-rаsm. Meхаnik shаmоllаtish sхemаsi:
а - hаydаlаdigаn, b – tоrtаdigаn, v - hаydаb-tоrtаdigаn shаmоllаtish.
1 – hаvо to‘suvchi qurilmа; 2 – hаvоni isituvchi vа nаmlоvchi qurilmа;
3 – ventilyatоr; 4 – hаvо hаrаkаtlаnuvchi mаgistrаl trubа; 5 – hаvоni
to‘suvchi vа hаydоvchi mоslаmаlаr; 6 – hаvо tоzаlаgich; 7 – iflоslаngаn
hаvоni hаydоvchi shахtа.

16.

Hаvоni mo‘tadillash yopiq хоnаlаr vа trаnspоrt vоsitаlаridа, tаshqi оbhаvоdаn qаt’iy nаzаr dоimiy yoki muаyyan dаstur bo‘yichа
muvоfiqlаshtirilаdigаn hаrоrаt, nаmlik vа hаvо tоzаligi, shuningdek uning
tezligini hоsil qilish vа uni аvtоmаt tаrzdа sаqlаb turishdаn ibоrаt bo‘lаdi.
3-rаsm. Mаrkаziy kоnditsiоnerning prinsipiаl sхemаsi:
1 – jаlyuzli pаnjаrа; 2 – tоzаlagich (filtr); 3 – sirkulyatsiya hоsil qiluvchi hаvо trubаsi; 4 –
birinchi pоg‘оnаdа hаvоni isituvchi kаlоrifer; 5 – hаvоni tоzаlоvchi fоrsunkаlаr; 6 –
o‘tkаzuvchi (uzаtuvchi); 7 - birinchi pоg‘оnаdа hаvоni isituvchi kаlоrifer; 8 – ventilyatоr; 9 hаydаlаdigаn hаvо yo‘ligа; 10 – shibyer.

17.

ISHLAB CHIQARISHDA
YORITILGANLIK

18.

Lyuks (lk) - xalqaro (si) birliklar tizimidagi
yoritilganlikni o'lchash birligi. Lyuks 1 m2
maydonga ega bo'lgan sirt yoritilishiga teng.
Lyumen (lm) - xalqaro (si) birliklar tizimidagi
yorug’lik oqimining o'lchash birligi.
Kandela (kd) - yorug'lik kuchi birligi, (si)
xalqaro birliklar tizimining yetti asosiy
birliklaridan biri.

19.

Inson tashqi dunyodan deyarli barcha ma'lumotlarni ko'rish
orqali oladi, shuning uchun inson faoliyati uchun yorug'lik va
rangning roli juda katta ahamiyatga ega. Yorug'likni idrok
etish bizning harakat qilish qobiliyatimizning muhim
elementidir, chunki u atrofimizdagi ob’yektlarning
joylashishini, shakli va rangini baholashga imkon beradi.
Hatto inson farovonligining elementlari, masalan, ruhiy holat
yoki charchoq darajasi, atrofdagi narsalarning yorugʻligi va
rangiga bogʻliq.

20.

Atrofimizdagi barcha jismlar nurli va nursizlarga
boʻlinadi. Yorqin tabiiy va sun'iy ravishda yaratilgan
jismlar turli toʻlqin uzunlikdagi elektromagnit
nurlanishni chiqaradi, lekin faqat toʻlqin uzunligi 380
dan 780 nmgacha boʻlgan nurlanish yorugʻlik va rang
hissini beradi. Koʻzga toʻlqin uzunligi 380 nm dan kam
(infraqizil nurlanish) va 780 nm dan ortiq
(ultrabinafsha nurlanish) radiatsiya ta'sirida yorug'lik
va rang hissi paydo boʻlmaydi.

21.

Boshqa tomondan, haddan tashqari yorqinlik
koʻrish analizatoriga shikast yetkazishi mumkin.
Yorqin yorug'lik manbai ko'rish maydoniga
tushganda, ko'z ob’yektlarni ajratish qobiliyatini
vaqtincha yo'qotadi. Yorqinlik to'g'ridan-to'g'ri
bo'lishi mumkin, agar u ko'rish sohasidagi yorqin
yorug'lik manbalaridan kelib chiqsa yoki yorug'lik
yuqori darajada aks etuvchi yuzalardan aks
etganda aks ettiriladi.

22.

Ishlab chiqarish bino va inshoatlarida unumli mehnat sharoitlarini tashkil qilish
va ishchilarni mehnat sharoitlarini yaxshilash maqsadida ko’zni toliqishdan
saqlovchi yoritish vositalarini tashkil qilish sanoat korxonalari oldiga qo’yilgan
asosiy sanitariya-gigienik talabdir.
Ishlab chiqarish bino va inshootlarini yoritish tabiiy (uning manbai quyoshdir),
sun'iy (faqat sun'iy yorug'lik manbalaridan foydalanish) hamda birlashtirilgan
yoki aralash (tabiiy va sun'iy yorug'likning kombinatsiyasi) amalga oshiriladi.
Tabiiy yorug'lik tabiiy yorug'lik manbalari to'g'ridan-to'g'ri quyosh nurlari va
osmonning diffuz nurlari (atmosfera tomonidan tarqalgan quyosh nurlaridan)
paydo bo’ladi. Tabiiy yorug'lik biologik jihatdan eng muhim yorug'lik turi bo'lib,
u inson ko'zining maksimal darajada moslashtiriladi. Ishlab chiqarish maydonlari
yon tashqi devorlardagi yorug'lik (derazalar) orqali, yuqori shiftdagi yorug'lik
chiroqlari orqali, birlashtirilgan yoki aralash yorug'lik chiroqlari va derazalar
orqali tabiiy yoritish turlari orqali yoritiladi.

23.

Ishlab chiqarish bino va inshootlarida sun'iy yoritish sun'iy
yorug'lik manbalari bo'lgan lampalar va gaz chiqarish lampalari
bilan amalga oshiriladi. Tabiiy va sun'iy yorug'likning
kombinatsiyasi tabiiy yorug'likning etishmasligi bo'lgan
binolarda qo'llaniladi.
Yorug'lik darajalari SanMvaQ 23-05-95 “Tabiiy va sun'iy
yoritish” ga muvofiq ishlab chiqarish operatsiyalarining
aniqligiga, ish yuzasining yorug'lik xususiyatlariga va ko'rib
chiqilayotgan qismga, yoritish tizimiga qarab normallashtiriladi.
Funktsional maqsadga qarab, sun'iy yoritish ishchi, halokatli,
evakuatsiya, xavfsizlik va navbatchiga bo'linadi.

24.

Ishchi yoritish - ishlab chiqarish bino va inshootlarida barcha xonalari hamda
hududlar yoritishda amalga oshiriladi.
Halokatli vaziyatlarda yoritish - normal xizmat ko'rsatishlar jarayonida
buzilishlar, portlash, yong'in, odamlarning zaharlanishi, uzoq muddatli texnologik
jarayonning uzilishi va hokazolarga olib kelishi mumkin bo'lgan hollarda ishni
davom ettirish uchun tashkil etiladi. Ishni to'xtatish mumkin bo'lmagan holatlar.
Halokatlarda yoritish umumiy yoritish tizimi ostida normalangan ish yuzalar yoritish
kamida 5% ta'minlash kerak, lekin bino ichida kamida 2 lk (lyuks) va korxona
hududlari uchun 1 lk.
Evakuatsiya yoritish - ishlab chiqarish bino va inshoatlarida favqulodda holatlarda
ishchilarni evakuatsiya qilish jarayonida asosiy koridorlar, zinalar, odamlar o'tish
uchun xavfli joylarda foydalaniladi. Evakuatsiya yoritish xonalarda yorug'lik, asosiy
o'tish joylari va qadamlarning yoritilishini kamida 0,5 lk va ochiq hududlarda 0,2 lk
bilan ta'minlashi kerak. 100 dan ortiq kishi bo'lishi mumkin bo'lgan jamoat
binolarining chiqish eshiklari yorug'lik signallari bilan belgilanishi kerak.

25.

Xavfsizlik yoritgichlari (maxsus texnik himoya vositalari bo'lmagan
taqdirda) tungi vaqtda qo'riqlanadigan hududlar chegaralari bo'ylab
ta'minlanadi. Har qanday yorug'lik manbalari ishlatilishi mumkin, faqat
xavfsizlik signallari yoki boshqa texnik vositalar yoqilganda xavfsizlik
yoritgichi avtomatik ravishda yoqiladi.
Navbatchi yoritish - ishlab chiqarish bino va inshootlarida ish faoliyati
amalga oshirilmayotganida foydalaniladi.
Yorugʻlik oqimini toʻgʻridan-toʻgʻri ish joyiga to'playdigan lampalar bilan
umumiy yoritishga qo'shimcha ravishda, mahalliy yoritish, shuningdek,
umumiy yoritishga mahalliy yoritish qo'shiladigan kombinatsiyalangan yoritish
yaratiladi.
Kombinatsiyalangan yoritish - bu standartlar bo'yicha yetarli boʻlmagan
tabiiy yorugʻlik sunʻiy yoritish bilan toʻldirilgan yoritishdir.

26.

Yoritish uchun gigienik talablar yorug'likni idrok etish
xususiyatlariga va uning odamlarga ta'siriga asoslanadi va
quyidagilarga bo'linadi:
- yorugʻlikning spektral tarkibi tabiiyga yaqin boʻlishi
kerak;
- yorugʻlik darajasi ish sharoitlarini hisobga olgan holda
standart ko'rsatkichlarga mos kelishi kerak;
- bundan tashqari, yorugʻlik darajasining bir xilligi va
barqarorligi, ish joyidagi manba yoki ob’yektlar tomonidan
yaratilgan porlashning yoʻqligi ham zarur.

27.

Tabiiy
yorug'lik
koeffitsientining
(KEO)
nisbiy
qiymati
standartlashtirilgan xarakteristikada qabul qilinadi, u ochiq osmonning
diffuziya nuri tomonidan yaratilgan ichki makonning qattiq sirtidagi
yorug'likning bir vaqtning o'zida tashqi gorizontal yoritilishiga nisbatiga
tengdir, yorugʻlik ulushi foizlar sifatida quyidagicha aniqlanadi: