Педагогика тарихи: Ўтмишдан келажакка маърифат йўли

1.

Педагогика тарихи: Ўтмишдан
келажакка маърифат йўли
Педагогика — инсонни ҳар томонлама камолга етказиш, уни жамиятга мос
равишда тарбиялаш ва ўқитиш жараёнларини ўрганувчи илмий фандир. У
инсон ҳаётининг энг муҳим соҳаларидан бири бўлиб, тарихий жараёнларда
турли маданият ва жамиятлар томонидан турлича талқин қилинган. Ушбу
тақдимотда педагогиканинг ибтидоий жамиятдан то ҳозирги кунгача бўлган
тараққиёт босқичларини кўриб чиқамиз.
VA
по Voris Amonullayev

2.

Ибтидоий жамиятда тарбия
Ибтидоий жамият инсоният тарихининг энг қадимги ва
маълумотларга эга бўлмаган босқичи ҳисобланади. Бу даврдаги
тарбия тизими расмий таълим шаклларидан йироқ бўлиб, ҳаётнинг
ўзидан келиб чиққан, амалий фаолият билан узвий боғлиқ ҳолда
шаклланган.
Ибтидоий одамлар фарзандларини атроф-муҳитга мослаштириш,
яшаш учун зарур кўникма ва одатларни сингдириш мақсадида
тарбия қилганлар. Тарбия авлоддан-авлодга ўтиб келган тажрибалар
асосида амалга оширилган.
Амалий фаолият орқали
Болалар ҳаёт учун зарур тажриба ва кўникмаларни катталарни
кузатиш ва улардан ўрганиш орқали эгаллаган.
Оғзаки усулларда
Билимлар эртаклар, топишмоқлар, қўшиқлар, мақоллар
орқали тарқатилган.

3.

Ўрта асрларда педагогик фикрлар
Ўрта асрлар таълим-тарбия соҳасида диний ташкилотлар таъсирида
шаклланган. Ҳам Ислом олами, ҳам Ғарб Европа мамлакатлари ўзларига хос
педагогик тизимларни юзага келтирганлар. Ҳар икки минтақада ҳам таълим
маданиятини юксалтиришда диний қадриятлар ва маънавий қарашлар
устувор бўлган.
Ислом маданиятида таълим
Илм олиш ҳар бир мусулмон учун фарздир.
Мадрасалар таълимнинг маркази бўлган.
Устоз-шогирд анъанаси асосида ташкил этилган.
Ғарб Европа ва Византияда таълим
Асосан Католик черкови ва монастир мактаблари.
Ўқув жараёни лотин тилида олиб борилган.
Византияда эллинистик фалсафий анъаналар сақланган.
Бу даврда Ислом оламидаги таълим демократик хусусиятга эга бўлиб, турли
миллат, ижтимоий табақа ва жинс вакиллари учун имконият яратилганлиги
билан ажралиб турарди.

4.

Жадидчилик ва миллий педагогик
мерос
Жадидчилик — XIX аср охирлари ва XX аср бошларида Мовароуннаҳрда шаклланган
маърифатпарварлик ҳаракати бўлиб, жамиятдаги қолоқликка қарши курашга,
таълимнинг ислоҳ қилинишига қаратилган.
1
Абдулла Авлоний
Жадид мактабларида таълим берган, "Тарбияи атфол" ва "Тарбияи
ахлоқия" муаллифи.
2
Муҳаммадсодиқ Беҳбудий
Туркистондаги биринчи жадид мактабига асос солган, "Оина" журналини
нашр этган.
3
Абдурауф Фитрат
"Раҳбарӣ нажат" асарида миллий тарбия ва замонавий фанлар ҳақида
ёзган.
Жадидчилик фақат таълим соҳасидагина эмас, балки миллат маънавияти, тарихий
хотира, шахс тарбияси ва фуқаролик онгини шакллантиришда ҳам катта аҳамиятга эга
ҳаракат бўлган.

5.

Совет дав рида педагогиканинг ривожл аниши
Совет Иттифоқи таркибига кирган барча республикалар қаторида Ўзбекистонда ҳам
таълим тизими тубдан ўзгаришларга учради. Бундай ўзгаришлар авваламбор
мафкуравий, бюрократик ва марказлашган бошқарув модели билан боғлиқ бўлиб,
педагогиканинг ривожига ҳам ижобий, ҳам салбий таъсир кўрсатди.
Бошланғич давр (1920–1940 й.): Оммавий саводхонликни ошириш ("ликбез") дастури
амалга оширилди, мактаблар сони кўпайди. Аммо миллий таълим анъаналари
ёпилди, жадид мактаблари таъқиқланди ва педагогик фикр эркинлиги чекланди.
1940–1950-йиллар: Таълимни Коммунистик партия ва Ленин–Сталин идеологияси
асосида йўналтириш бошланди. Барча дарслар идеологиялаштирилди, "камол топган
коммунист шахс" асосий мақсад этиб белгиланди.
1960–1980-йиллар: Таълим тизими техник жиҳатдан такомиллашди, лекин
ижодкорликка имконият чекланди, муаллим назоратчи ва кўрсатма ижрочисига
айланиб қолди.
Макаренконинг жамоав ий тарбия ғояси
Болани жамият манфаати учун масъул шахс сифатида тарбиялаш.
Сухомл инс кийнинг инс онпарварл ик принципл ари
"Юракни болаларга береман" асарида ҳар бир ўқувчининг қалбини тушуниш
зарурлиги.

6.

Европада таълимнинг тараққиёти (XX–XXI асрлар)
Европа мамлакатлари XX ва XXI асрларда таълим соҳасида инқилобий ўзгаришларни бошдан кечирдилар. Бу жараёнда таълим инсоният
тараққиётининг асосий кафолати сифатида тан олиниб, инновацион ёндашувлар асосида қайта шакллантирилди.
Болония жараёни
Финляндия модели
Ўқув тизимини ягона Европа моделига мослаштириш, бакалавр-
Таълимда рақобат эмас, ҳамкорликка асосланган ёндашув,
магистр-доктор даражаларини жорий этиш ва дипломларни тан
ўқитувчининг юқори мақоми ва шахсий ривожланишга эътибор.
олинишини осонлаштириш.
Германия дуал тизими
Францияда давлат назорати
Назарий таълим ва амалий кўникмаларни уйғунлаштириш.
Давлат томонидан тўлиқ назорат қилинадиган, элита мактаблар
ва университетлар тизими.
XXI асрда инклюзив таълим, цифрлаштириш ва "ҳаёт жараёни давомида таълим олиш" концепцияси каби тенденциялар шаклланмоқда.

7.

Хулоса ва келажакка нигоҳ
Педагогиканинг тарихий тараққиёти инсон цивилизациясининг ажралмас қисми ҳисобланади. У ибтидоий жамиятда ҳаётга
мослашиш воситаси сифатида бошланиб, мураккаб маданий, фалсафий, диний ва ижтимоий жараёнлар таъсирида шаклланди. Бу
эволюция жараёни турли ҳудуд ва замонларда турлича тарзда кечган бўлса-да, умумий мақсад – инсонни маънавий ва ақлий камолга
етказиш бўлган.
1
Тарихий меросни англаш
Замонавий таълим жараёни
2
Жамият эҳтиёжлари билан
боғлиқлик
3
Келажакдаги йўналишлар
Замонавий педагогика
педагогиканинг бой тарихий
Барча таълим моделлари ва
инклюзивлик, рақамли
меросини чуқур англашни, уни
тарихий босқичлар шуни
технологиялар ва глобал фуқаролик
таҳлил қилишни ва келажакдаги
кўрсатадики, педагогика фани
тарбияси каби муҳим
ислоҳотларга асос сифатида
доимо жамият эҳтиёжлари, ақл-
тенденцияларни ўз ичига олиб,
қарашни талаб қилади.
идрок тараққиёти ва маънавий
инсон ва жамият тақдирини
камолот билан боғлиқ ҳолда
ўзгартиришга хизмат қилмоқда.
шаклланиб борган.