Семантика және прагматика саласы туралы жаңа ұғымдар

1. Семантика және Прагматика саласы туралы

жаңа ұғымдар

2. Жұмыс жоспары:

• семантика және прагматика туралы жалпы түсініктерді
анықтау;
• семантика
анықтау;
саласындағы
ұғымдарды
қайталау,
• практикалық тапсырмаларды орындау, талқылау.
жаңасын

3. Кіріспе

Прагматика саласы туралы сөз бастамас бұрын алдымен
семантика саласы туралы базалық білім қажет. Сондай-ақ,
прагматика және семантика салаларының ерекшеліктерін
білген дұрыс. Екі сала сөздің мағынасын зерттегендіктен бірбірімен байланысты. Дегенмен, айырмашылығы бар: сөздің
дәлме-дәл мағынасы және контексттік мағынасы болады.
Сілтеме силлабуста
Pragmatics is defined as the study of language use in context – as
compared with semantics, which is the study of literal meaning
independent of context.
Сілтеме силлабуста

4. Семантика, прагматика, синтаксис

1938 жылы Ч. Моррис үш ірі бөлімді белгілеген болатын:
1) семантика - сөз бен мағына арасындағы байланысты зерттейтін
сала;
2) прагматика - сөз бен сөйлеуші арасындағы байланысты
зерттейтін сала (сөйлеуші мен тыңдаушы арасындағы
байланыс);
3) синтаксис - таңбалар арасындағы байланысты зерттейтін сала.

5. Семантика саласы туралы (сөздің семантикалық мағынасы сөздікте беріледі.

Семантика саласы туралы
мағынасы сөздікте беріледі.
(сөздің
семантикалық
• Сөздердің мағынасын лексикалық семантика зерттейді, ал
сөйлемдердің мағынасын сөйлем семантикасы зерттейді. Сөздер
көпмағыналы болады.
• Мағынасы бір сөздер синонимдер деп аталады, мыс., қыз/ару/нәзік
жан.
• Қарама-қарсы мағыналы сөздер антонимдер деп аталады, мыс.,
ыстық - суық, өлі - тірі.
• Гипоним - жалпы топқа енген сөздер, мыс., спаниель, борзая,
овчарка, дог. Бір гимпоним сөз, мыс., пудель мен шотлан овчаркасы
ит тобының гипонимі, ал ит - сүтқоректі тобының гипонимі. Сөйтіп,
сөз - гипоним бола тұра, жалпы топты да құрайды.

6. Мысалы, ит сүтқоректінің гипонимі ал пудельді құрайтын гипероним болады.

Мысалы, ит сүтқоректінің
құрайтын гипероним болады.
гипонимі
Animal
fish
trout
mammal
bass
puddle
dog
cat
collie
ал
пудельді

7. Омонимдер мен омофондар

Тілде дыбысталуы да, жазылуы да бірдей бола тұра бір-бірімен
мағыналық қатынасы жоқ сөздер бар. Олар омонимдер. Мыс.,
ат — жануар; ат — есім; ат — етістік (бұйрық рай).
Омофон сөздер — айтылуы бірдей, жазылуы мен мағынасы әр
басқа сөздер. Мысалы, ащы (дәм), асшы (аспаз) сөздері
айтылуда ашшы болып дыбысталады, қарала (қарсы мағынасы
— ақта), қара ала (қара түс пен ақ түстің араласып келуі)
сөздерінің айтылуы, ішек – шек сөздері.

8. Семантика саласы туралы қорытынды ой

Семантика саласы сөздің контекстен тыс, яғни
сөздікте берілген мағынасымен айналысады.

9. Прагматика саласы туралы

Сөйлемнің мағынасы:
Сөйлеушінің айтқысы
келген ойы:
Сөздер
және
байланыс
(синтаксис) арқылы жасалған
сөйлемнің
тура
мағынасы.
Сөйлем мағынасы жеке сөздер
мен сөз тіркестеріне емес, тұтас
сөйлемдерге қолданылады.
Сөйлеушінің тұспалдап/меңзеп
тұрған
ойы.
Әдетте
ол
сөйлемнің
тура
мағынасы,
алайда
жасырын
ойға
(тыңдаушы өзі интерпретация
жасайды).

10.

Мысалы, Мен тоңдым.
Сөйлем мағынасы бойынша сөйлеуші тоңды. Бірақ
контекстте ол әртүрлі мағынаға ие болуы мүмкін. Мыс.,
• a. Терезені жабу керек.
• b. Көрпе әкеп берсең.
• c. Ауа желдеткішін сөндір.
• d. Жылытқыш тағы сынды.
• f. Үйге барайық [жағажайда]
• g. Белгілі операцияның коды (мағына мүлде жоғалады).

11. Тұжырым

Семантика – сөйлемнің тура Прагматика
сөйлемнің
мағынасы.
мағынасы
контекстке
байланысты болады;
Сөйлеушінің
мақсатымен
байланысты;
Сөйлеушінің
ойы
прагматикалық;

12. Тапсырма № 1

Пайымдаудың қайсысы жалған ? Жалған емес пайымдауды
жалған қылу үшін қалай өзгертуге болады ?
a. Speakers use the word please in order to be polite.
b. The word please is only used in the context of a request.
c. Men and women use language differently.
d. Men interrupt more often than women do.
e. Women are more concerned with discussing relationships than men
are.
f. Women spend more time discussing relationships than men do.
i. The word and serves at least three distinct functions in discourse.
j. Pauses consistently signal a change in sentence topic.

13. Тапсырма № 2

Мына сөйлемдер дискурс үлгісі бойынша қандай мағынада
айтылуы мүмкін деп ойлайсыз? Топпен талқылаңыз.
1 – Сендер неге кешіктіңдер?
2 – Тоқта, шырағым! Деді директор.
«Ажардың ажалы» Сәбит Мұқанов
3 – Сен неге бармайсың?
4 – Олар жиналысқа бармапты.

14. Қолданылған дереккөз

“Defining Pragmatics” from Betty Birner’s textbook:
https://www.dropbox.com/s/i7o4w9pthvhabpj/Betty%20J.%20Birner%2
0-%20Introduction%20to%20Pragmatics%20%282012%2C%20WileyBlackwell%29.pdf?dl=0