Патша үкіметінің қоныстандыру саясаты

1.

Қазақстан тарихы
Патша үкіметінің қоныстандыру
саясаты
Таунар Ұлан

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
Себептері
Ұйғыр, дүнгендердің
қоныс аударуы
2
4
Жетісуға қоныс
аудару
Нәтижесі

3.

Қазақ жеріне қоныс аудартудың
себептері
1861 жылы Ресейде шаруаларды басыбайлы
езгіде ұстау жойылды. Жерсіз қалған
шаруалардың толқуын болдырмау үшін оларды
Қазақстан мен Сібір аумағына жаппай қоныс
аударту шаралары ұйымдастырылды.
Қоныс аударушы шаруалар есебінен қазақ
өлкесінде өзінің сенімді тірегін қалыптастыруды
мақсат етті.
Қазақтарды егіншілікпен айналысатын отырықшы
өмір салтына көшіруді ойлады.

4.

Қазақ жеріне қоныс аудартудың
себептері
• Жергілікті халықты христиан дініне енгізу
және орыстандыру пиғылы болды.
• Қазақстанды мол астығы бар алып қоймасына
айналдыру.
• 1866 жылы Батыс Сібір Бас басқармасы
шаруалардың Қазақстан аумағына өз
беттерінше қоныс аударуына рұқсат етті.
• Алғашқы қоныс аударушылар Көкшетау
округінің аумағындағы Саумалкөл деген
жерге келіп орналасты.

5.

Жетісуда шаруаларды қоныстандыру
туралы уақытша ережелер
1868 жылы Жетісудың бірінші әскеригубернаторы Г.А. Колпаковскийдің бастауымен
«Жетісуда шаруаларды қоныстандыру туралы
уақытша ережелер» бекітілді. Бұл ереже 1883
жылға дейін күшін сақтады.Ереже бойынша:
Қоныстанушы әр жанға 30 десятина жер
беріліді.
Қоныс аударушылар 15 жыл мерзімге алымсалықтан босатылды.
Рекруттық (әскери міндет) міндеткерліктен
босатылды.
Мұқтаж отбасыларына «керек-жарақтар алу
үшін» ақшалай (100 сом) көмек берілді.

6.

«Шығыс Түркістаннан Жетісуға қоныс аударған
ұйғырлар мен дунгендерді орналыстыру»
1883 жылы Ереже бойынша:
әр адам басына 10 десятина болып белгіленді
қоныстанушылар салықтар мен міндеткерліктерден
үш жылға босатылды

7.

«Село тұрғындары мен мещандарының
қазыналық жерлерге өз еркімен қоныс
аударуы және бұрынғы қоныс аударғандар
жағдайын қарастыру»
• 1889 жылғы 13 шілде Осы ереже бойынша: әр
адам басына 15 десятина болып белгіленді.
• Қоныс аударатын басты аймақтар – Жетісу,
Ақмола, Семей, Тобыл, Томск губерниялары
ңақтылы белгіленді.
• 1891-92 жылдары Торғай, Орал облыстарына
тарады.

8.

• 1885 жылдан 1893 жылға дейін Ақмола
облысының жергілікті халқынан 251779
десятина жер тартып алынып, 10940 халқы
бар 24 жаңа селолар пайда болды.
• Семей облысында бұл кезде қазақ
шаруаларынан 33064 десятина егістік жер
тартып алынды.
• 1891 жылдың көктемінен бастап қоныс
аудару ресми түрде тоқтатылды.
• 1884-1891 жылдары аралығында Шымкент,
Ташкент және Әулиеата уездеріне орыс және
украин шаруаларының 37 қоныс құрылды
• Қоныстандыру саясаты Сырдария
облысында түгелге жуық қамтыды

9.

Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісуға қоныс
аударуы

10.

Ұйғырлар мен дүнгендер
Дүнгендер- ислам дінін ұстанатын қытай тілдес
халық.
Ұйғырлар-Қытайдың батысын, Қазақстан мен Орта
Азия аймағын мекендейтін түркі тілдес халық.
Маньчжурлар оларды «тараншы»- жер жыртушы,
диқан деп атаған.
Маньчжур-Цин әулеті ұйғыр, дүнген халықтарының
азаттық күресі бағытталды.
1862-1877 жылдардағы азаттық күресі болды.

11.

Іле сұлтанаты
• 1864 жылы Жетішар -Шыңжандағы көтеріліс
барысында Қашғарияда құрылған мұсылман
(ұйғыр) мемлекеті. Негізін қалаған Қоқан
әскери басшысы Якуб бек.
• Іле өлкесінде Іле сұлтандығы құрылды.

12.

Алғашқы қоныс аудару
• 1871 жылы Патша (орыс) әскерінің Іле өлкесіне
енгізілуі.
• 1877 жыл Желтоқсан айында дүнгендердің Қазақстан
аумағына алғашқы қоныс аударуы басталды.Қытай
жазалаушыларынан құтылу үшін 4 мыңға жуық
дүнген Жетісуға көшті. Алғашқы толқынын Бый Янь
Ху басқарды.

13.

Петербург келісімі

14.

Петербург келісімі
• 1881 жылғы Петербург шарты бойынша ұйғырлар
мен дүнгендер бір жылдың ішінде Жетісу облысының
аумағына қоныс аудару жөнінде өздері нақты шешім
қабылдауға құқықты болды.Іле өлкесінің
тұрғындарына қатысты Қытай немесе Ресей
азаматтығын қабылдау айтылды.
ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісуға қоныс
аударуының басты себебі Цинь үкіметінің қысым
көрсетуі еді.
Патша үкіметі екі түрлі мақсат көздеді:
1. Қытайдың Құлжа өңіріндегі экономикалық базасын
әлсірету;
2. Әскери-саяси жағдай шиеленісіп кеткен жағдайда
оларды Қытайға қарсы әскери күш ретінде
пайдалану.

15.

1881 жылдың күзінен-1884 жылға дейін
Ұйғырлар мен дүнгендердің басты қоныс тепкен өлкесі
Жетісу мен Солтүстік Қырғыз өңірі.Негізінен Жетісу
жеріндегі Верный және Жаркент уездеріне
орналастырылды.
45 мыңнан астам ұйғыр және 5 мың дүнген қоныс
аударды.

16.

ХІХ ғасырдың аяғында санақ бойынша
• Алматы облысында ұйымдастырылған алты
ұйғыр болысы болды.
• Қоныс аударған әрбір дүнгенге 5-7 десятина
жер берілді.
• 1897 жылы Қазақстанда 56 мың ұйғыр, 14
мың дүнген болса, 1907 жылы ұйғырлар 64
мыңға, дүнгендер 20 мың адамға жетті.
• Ш.Уәлиханов, В.И.Роборовский,
Н.М.Прежевальский т.б.ғалым-саяхатшылар
ұйғыр халқының тамаша музыка өнері, ән мен
биі жөнінде ой-пікірлерін жазып қалдырды.
• «Он екі мұқам»-ұйғыр халқының дүние
жүзілік мәдениет қорына жататын Мусса бен
Айса Сайрамидің еңбегі.1905 жылы «Он екі
мұқам» Қазан қаласында басылып шыққан.

17.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Сабақ аяқталды,
Келесі жүздескенше!