Қазақстан тарихы XIX ғасырдың II жартысындағы Әкімшілік реформалар

1.

Қазақстан тарихы
XIX ғасырдың II жартысындағы
Әкімшілік реформалар
Таунар Ұлан

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
Семей ішкі округы
Әкімшілік басқару
құрлымы
2
4
1867-68 жылдардағы
реформалар
Өзгерістер

3.

Семей ішкі округінің құрылуы

4.

Алғаш Ертіс бойына көшуге ресми
рұқсат беру себептері
1771 жыл қазақтар Ертістің оң жағалауына уақытша
тұруға көшіп бара бастады
1788 - 1798 жылдары патша үкіметі қазақтардың
Ертістің оң жағалауына тұрақты тұруға көшіп
баруына ресми түрде рұқсат берді.Себебі: Уәли
ханның билігін әлсіретуге бағытталды
Қазақтардың өтініші одан әрі елеусіз қала беретін
болса, онда олардың Қытай шекарасына қарай
жаппай көшіп кетуінің қаупі төнді
Ертістің оң жақ бетінде ішкі Ресейден қоныс
аударып келген шаруалар әлі жоқ болатын. Оң
жағалаудағы қазақтарды Ресей империясына «шын
берілгендер», «ішкі», «станицалық қырғыздар»
деп атады.
Ең ықпалды басқарушы сұлтан Сұлтанбет болды.

5.

Семей ішкі округінің құрылуы
1854 жылы 9 мамырда «Семей облысын басқару
туралы Ереже» шықты.
Семей ішкі округі құрылды. Ол Омбы бекінісінен
Өскемен бекінісіне дейін созылды.
Томск губерниясына бағынды.
Аға сұлтанды Батыс Сібір генерал-губернаторы,
ал старшындар мен болыстарды Округтік приказ
бен Шекара бастығы тағайындады.

6.

Округтің құрылуының тарихи маңызы
Қазақтардың Ертістің оң жағалауындағы ата
қоныстарының қайтарылуы.
1880 жылы Тобыл және Томск губерниялары
қазақтарының Құлынды даласының аумағында
көшіп-қонып жүруі үшін жалпы аумағы 1 миллион
десятина жайылым берілді.
• 1868 жылы Семей ішкі округі жойылды, оның
аумағы Семей облысының Павлодар және
Өскемен уездері Омск округінің құрамына енді.

7.

1867-68 ЖЫЛДАРДАҒЫ РЕФОРМАЛАР

8.

ХІХ ғасырдың 60-шы жылдары
Қазақтардың басқару жүйесін өзгерту үшін И.И. Бутков
басқарған комиссия құрылды. Қазақ даласы екі
облысқа бөлу жоспарланды:
Шығыс облыс орталығыСергиополь немесе
Қарқаралы
Батыс облыс орталығыТорғай
Бұл ұсыныс қабылданбады.

9.

1865 жылы Ішкі істер министрлігі кеңесінің мүшесі
Гирс басқарған Дала комиссиясы құрылды.
1865 жылы 5 маусым II Александр бұйрығымен қазақ
жерін зерттеу сұрақтары дайындалды: жерді иелену
түрлері, сот ісі, ағарту ісі, салық, діни мәселе т.б.

10.

Ш.Уәлиханов ұсынысы
1.Қазақстанды билеуді халықтың өзін-өзі басқару
негіздерінде қайта құру;
2. Әлеуметтік-экономикалық жаңалықтар енгізу.
• 1867 жыл 11-шілде II Александр патша "Сырдария
мен Жетісу облыстарын басқару туралы ережені"
бекітті.
• 1868 жыл 21қазан II Александр патша"Торғай, Орал,
Ақмола, Семей облыстарын басқару туралы
уақытша ережені" бекітті.
• Басқарудың жаңа ережесін 1869 жылдың
мамырынан бастап енгізу көзделді.

11.

Реформа нәтижесі
Өлкенің табиғи байлықтарын игеруге қолайлы
жағдайлар қалыптасты.
Капиталистік құбылыстар ене бастады
Қазақ жері Ресей үкіметінің меншігі болды.
Орыс шаруаларын жаппай қоныстандыру басталды.

12.

Генерал-губернаторлықтар

13.

3 генерал-губернаторлық құрылды
• Батыс Сібір генерал-губернаторлығы
Орталығы – Омбы
Орта жүз аумағы
• Орынбор генерал-губернаторлығы
Орталығы – Орынбор
Кіші жүз аумағы
Түркістан генерал-губернаторлығы
Орталығы –Ташкент
Ұлы жүз аумағы

14.

15.

Батыс Сібір генералгубернаторлығы
Орталығы-Омбы
Ақмола облысы
Семей облысы
Ақмола, Көкшетау,
Омбы, Петропавл,
Атбасар (Сарысу)
уездері
Зайсан, Баянауыл,
Көкпекті,
Қарқаралы ,
Павлодар,
Өскемен уездері

16.

Түркістан генералгубернаторлығы
Орталығы -Ташкент
Жетісу облысы
Сергиополь, Верный,
Қапал, Ыстықкөл,
Тоқмақ уездері
Сырдария облысы
Қазалы, Перовск,
Түркістан, Шымкент,
Әулиеата, Ташкент,
Ходжент, Жизақ
уездері

17.

Түркістан генерал-губернаторлығы
Орталығы -Ташкент
Жетісу облысы
Сырдария облысы
Сергиополь, Верный,
Қапал, Ыстықкөл,
Тоқмақ уездері
Қазалы, Перовск, Түркістан,
Шымкент, Әулиеата,
Ташкент, Ходжент,
Жизақ уездері

18.

Әкімшілік басқару құрылымы

19.

1. Генерал-губернаторлық
Генерал-губернатор
2. Облыс
Әскери-губернатор
3. Уезд
Уезд бастығы
4. Болыс
Болыс сұлтаны
5.Ауыл
Ауыл старшыны

20.

1.Генерал-губернаторлық
Генерал-губернатор
Генерал-губернатордың
қолында барлық әскери
және азаматтық билік
болды. Патша үкіметі
тағайындады.
Түркістан генералгубернаторына Қытай,
Иранмен дипломатиялық
келіссөз жүргізуге рұқсат
берілді.
Патша үкіметі
тағайындады.

21.

2. Облыс
әскери-губернатор
Сол аймақтағы казак
әскерінің атаманы.
Патша үкіметі
тағайындады.
Әскери губернатор
жанында іс жүргізумен
айналысатын
облыстық
басқармалар
ұйымдастырылды.

22.

3. Уезд
Уезд бастығы
Оны ресейлік шенеуіктер
қатарынан әскери губернатор
өзі таңдап тағайындады.
Уезд бастықтарына көмекші
екі кісінің біреуі жергілікті
халық өкілдерінен алынды.
Полиция, әскери бөлімдері,
уездегі мекемелер, бекіністер
бағындырылды.

23.

4. Болыс
(1000-2000 шаңырақ)
Болыс сұлтаны
Болыстарды губернатор
бекітті.
3 жыл мерзімге сайланды.
Сұлтандар ауыртпалықтар
мен салықтардан
босатылды. Патша үкіметінің
мұндай қадам жасауының
себебі- қазақ даласында
сұлтандар тобына деген сыйқұрмет әлі де болса едәуір
дәрежеде сақталған еді.
Олар үкіметке қарсы халық
толқуын ұйымдастыруы
мүмкін деп сескенді.

24.

Ауыл
(100-200 шаңырақ)
Ауыл старшыны
старшындарды уезд
бастығы бекітті.
3 жыл мерзімге
сайланды.
Жергілікті
ақсүйектерден
іріктеліп алынды.
Ауыл старшындары
мен болыстарға
қоладан құйылған
төс белгілер, арнайы
жасалған мөр берілді.

25.

Сайлау жүйесі:
Ауыл старшындары мен болыстарды
сайлауда шар салудың (дауыс берудің)
нәтижесі бойынша тағайындайтын.
Бұл қызметке үміткерлердің жасы 25-тен кем
болмауы шарт саналатын.
Болыстар мен ауыл старшындарын
қызметке бекіту
Шыңғысхан ұрпақтары салықтан
босатылды, өмірлік зейнетақы берілді

26.

Сот ісін басқару құрылымы
Әскери-сот комиссиялары (жоғарғы сот)
Уездік соттар (облыстық сот)
Билер мен қазылар соты (аудандық сот)
Сырдария облысында қазылар соты
сақталынса да, әскери-уездік соттардың даужанжалдарды шешудегі рөлі басым болды.

27.

Салық реформасы:
• Шаңырақ (түтін) салығы 1сомнан 3сомға
өсірілді. Осы кезден бастап Қазақстанның
бүкіл аумағында біртұтас салық-«түтін
салығы» енгізілді. Ол жыл сайын бір рет әр
үй басынан ақшалай алынып тұрды.
Орынбор және Батыс Сібір генералгубернатрлығында 3 сом, ал Түркістан
генерал-губернаторлығынан 2 сом 75
тиынан алынды.
• Земство салығын (жер салығы) қосқанда
3сом 50 тиынға көбейді.
• Мал санағы 3 жылда бір рет өткізілді.
• Қарашығын салығы-алдын ала
көзделмеген, төтенше шығындар жұмсауға
тура келген жағдайда халықтан тез
жиналатын салықтың түрі. Әртүрлі
қажеттіліктерге жұмсау үшін қосымша салық
салынды.

28.

Н.Коншин
«Облыстар бұрынғы округтер орнына уезд
бастықтары басқаратын уездерге бөлінді. Аға
сұлтан және болыс сұлтан деген лауазымды
қызметтер,
сондай-ақ
приказдар
жойылды.
Қырғыздардың өзін-өзі басқару жүйесі таратылып
қана қойған жоқ, сонымен қатар мүлде басқаша
құрылды. Қазақ болыстарын «құру кезінде»1822
жылғы жарғыға сай рулық принцип негізге
алынбай, енді аумақтық принцип негізге алынды.
Өйткені патша үкіметі рулық ерекшеліктерді еске
алуды саяси тұрғыдан алғанда зиянды деп
тапты.Қазақтардың ежелден көшіп-қонып жүрген
байырғы атамекен жерлері енді «мемлекет
меншігі» саналды. Ол жерлер қазақтардың
«мерзімсіз әрі қоғамдық негізде пайдалануына»
берілетін болды. Бұрыннан алынып келген жасақ
(салық) үй басына салынатын түтін салықпен
(алғашқыда жылына 3 сом, ал кейінірек-4 сом)
алмастырылды...»

29.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Сабақ аяқталды,
Келесі жүздескенше!